دانش فنی سفارشی توسط دانشجو ایجاد شده و سرمایه‌گذاری آن به جای پرداخت شهریه خواهد بود. معادل ارزش دانش از شهریه دانشجو کم خواهد شد. متولی ارزش‌گذاری دانش شورای اقتصاد دانش‌بنیان استان خواهد بود.
خبرنامه دانشجویان ایران به نقل از فرهیختگان؛ موضوع فعالیت‌های اقتصادی بر پایه علم و دانش و حرکت دانشگاه‌ها در مسیر «دانشگاه کارآفرین» در بستر کسب‌وکارهای نوین در دانشگاه آزاد اسلامی یکی از برنامه‌هایی است که اخیرا جزء اولویت‌های جدی این دانشگاه محسوب می‌شود، این مساله آنجایی قابل‌تامل است که دو عامل کسری بودجه دانشگاه‌های دولتی به خاطر کم شدن تزریق «شیر نفت» به دلایلی ازجمله تحریم و از سویی مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم که موجب کم شدن توان پرداخت شهریه برای دانشجویان دانشگاه‌های شهریه‌پرداز شده است، باعث استفاده از ظرفیت‌های علمی و دانشی برای بهینه‌سازی آموزش در راستای مهارت آموزشی شده که این موضوعات ذیل فعالیت‌های دانش‌بنیان تعریف می‌شود. به همین بهانه رئیس دانشگاه آزاد روز گذشته شیوه‌نامه‌ای را تحت‌عنوان «شیوه‌نامه فعالیت‌های اقتصاد دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری دانشگاه آزاد اسلامی» به واحدهای دانشگاهی ابلاغ کرد، شیوه‌نامه‌ای که براساس نیازهای کشور تنظیم شده است و با وجود بیش از 100 مرکز رشد، صدها محصول دانش‌بنیان و ظرفیت عظیم علمی و سخت‌افزاری در واحدهای سراسر کشور، زیرساخت بسیار مناسبی جهت ایجاد شبکه سراسری نوآوری و فناوری دانشگاهی می‌تواند باشد. از نکات قابل‌توجه این شیوه‌نامه برخلاف شیوه‌های مرسوم، ارائه مدل‌های همکاری و مشارکت واحدها، شرکت‌های دانش‌بنیان و حتی دانشجویان در این مسیر است. در ادامه ساده‌شده این شیوه‌نامه آمده است.
در این شیوه نامه 10 مدل مشارکت برای فعالیت در شرکت‌های دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری اقتصادی معرفی شده است:
1 مدل اجاره: یکی از مدل‌های همکاری، مدل اجاره است. بخش‌های مخاطب این مدل اجاره، شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور، واحدهای توسعه و تحقیق صنایع و سازمان‌های فعال، شرکت‌ها و واحدهای خدمات پژوهش، خدمات فناوری و خدمات آموزشی و واحدهای تولیدی دانش‌محور خصوصا در فاز نیمه‌صنعتی است. همچنین فضاهایی در این مدل می‌تواند در خدمت مدل اجاره قرار بگیرد که شامل آزمایشگاه، کارگاه، مزرعه و گلخانه، دفاتر اداری، کلاس، اتاق جلسات و سالن‌های کنفرانس، تجهیزات صنعتی، آزمایشگاهی، آموزشی و اداری و انفورماتیک است.
2 حق امتیاز (رویالتی) بدون مالکیت معنوی: در این حالت در ازای استفاده از ظرفیت‌های سخت و نرم‌افزاری دانشگاه، بدون آنکه دانشگاه در مالکیت معنوی طرح سهیم باشد، تا زمانی که صاحب ایده از ظرفیت‌های مذکور استفاده می‌کند، درصدی از فروش را به دانشگاه پرداخت می‌کند. مخاطبان مدل دوم نیز هسته‌ها و شرکت‌های مرکز رشد (در قبال دریافت خدمات و امکانات)، واحدهای توسعه و تحقیق سازمان‌ها و صنایع (در قبال دریافت خدمات و امکانات دانشگاه در واحد) خواهند بود. البته این مدل دارای قیدهایی نیز هست که مجموع درصد رویالتی نباید از هزینه‌های انجام‌شده از طرف دانشگاه کمتر باشد. درصورتی که بنا به تشخیص شورای اقتصاد، مدل رویالتی به صرفه و صلاح دانشگاه نباشد از مدل اجاره برای مشارکت استفاده خواهد شد. امکان تلفیق مدل اول و دوم و دریافت همزمان اجاره و حق رویالتی وجود دارد.
3 حق امتیاز (رویالتی) با مالکیت معنوی: در این حالت مالکیت معنوی طرح مشترکا به نام دانشگاه و صاحب طرح به ثبت خواهد رسید. علاوه‌بر ثبت طرح به صورت مشترک قراردادی در جهت واگذاری درصدی از مالکیت طرح به دانشگاه باید منعقد شود. عقد قرارداد مالکیت مانع انعقاد قرارداد مشارکت نخواهد شد. مراکز تحقیقاتی دانشگاه و اعضای هیات‌علمی، واحدهای فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در دانشگاه، طرح‌های پژوهشی برون و درون‌دانشگاهی اعضای هیات‌علمی و دانشجویان دارای پایان‌نامه‌های قابل تجاری‌سازی از جمله مخاطبان این مدل هستند.
4 فروش یا بهره‌برداری از دانش فنی: محصول یا دانشی در دانشگاه تولید می‌شود ولی محقق و دانشگاه خود تمایلی به تجاری‌سازی ندارند. لذا پس از مشخص شدن درصد مالکیت افراد و دانشگاه در دانش فنی، نسبت به واگذاری آن به یکی از پدیدآورندگان یا شرکتی که تمایل به تجاری‌سازی آن دارد (بهره‌برداری) و حاضر به خرید یا بهره‌برداری دانش فنی است، اقدام می‌کنند. مراکز تحقیقاتی دانشگاه، شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در دانشگاه، طرح‌های پژوهشی اعضای هیات‌علمی و دانشجویان دارای پایان‌نامه‌های قابل تجاری‌سازی از مخاطبان این مدل هستند.
5 سهامداری: دانشگاه در شرکت‌های دانش‌بنیانی که خود در شکل‌گیری یا مراحل ایجاد آن نقش داشته است، می‌تواند مستقیما سهامدار شود. این حالت شامل سهم داشتن در مالکیت معنوی، سرمایه‌گذاری نقدی یا سرمایه‌گذاری در بخشی از دارایی بلااستفاده است. سهامدار شدن واحدها در شرکت‌ها علاوه‌بر گردش کار به اخذ مجوز از اداره اقتصاد دانش‌بنیان دانشگاه نیاز دارد و میزان سهام به سه عامل سرمایه‌گذاری، دانش فنی و برند دانشگاه آزاد اسلامی تقسیم می‌شود که توسط ارزیابان باید درصد سهم هر یک در پروژه برآورد شود.
6 شرکت‌های مادر تخصصی: به‌منظور مشارکت در طرح‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های مادر تخصصی با سهام دانشگاه صرفا به شکل کشوری یا استانی ایجاد می‌شود که به‌عنوان یک هلدینگ عمل کرده، ضمن تامین اعتبار موردنیاز برای تولید صنعتی، در جهت تجاری‌سازی یا بازاریابی محصولات دانش‌بنیان نقش ایفا می‌کند. همچنین می‌توان شرکت‌های تعاونی یا سهامی متعلق به اعضای هیات‌علمی، کارکنان و دانشجویان ایجاد و در شرکت‌های مادر تخصصی از طریق شرکت تعاونی‌های مذکور مشارکت کرد، به شرط آنکه سهم دانشگاه حداقل 80 درصد محفوظ بماند.
7 مشارکت در بازاریابی: در این مدل با توجه به گستردگی بازار دانشگاه آزاد اسلامی و دیگر مخاطبان، واحدهای دانشگاهی می‌توانند در چارچوب ضوابطی نسبت به پیش‌بینی بازار از بین محصولات دانش‌بنیان و دانش‌محور (دارای صرفه اقتصادی در مرحله پیش‌تولید) و از طریق بازاریابی اقدام به مشارکت کنند، در این مدل واحدهای دانشگاهی می‌توانند در طرحی از طریق پیش‌خرید محصول دانش‌بنیان مشارکت کنند.
8 روش ساخت بهره‌برداری و واگذاری (BTO): دانشگاه دارای ظرفیت‌های خالی نیمه‌کاره است که از طریق روش (BTO) برای تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام دانشگاه (ساختمان، کارگاه، گلخانه، آزمایشگاه، سوله، واحدهای دامی و کشاورزی) و جلوگیری از هدررفت سرمایه‌ها مفید است. این بخش درصورت ارائه طرح متناسب با چارچوب‌های تعریف‌شده دانش‌بنیان و دانش‌محور قابل اجراست.
9 واگذاری قسمتی از تولید دانش فنی یا قراردادهای کلان: براساس دانش فنی و محصول ناشی از خرد شدن طرح‌های کلان تعریف می‌شود. این مدل توسط سازمان مرکزی یا دانشگاه‌های مادر هر استان انجام می‌پذیرد. بدین‌ترتیب که براساس نیاز، طرح‌های کلانی تعریف شده و به اجزای کوچک‌تری تقسیم و پس از اعلام واحدهایی که توان اجرا را دارند، طرح‌های کوچک‌تر را برعهده می‌گیرند. قرارداد واحد با سایر واحدها می‌تواند به صورت توافقی امضا شود.
10 بورسیه دانش‌بنیان: دانش فنی سفارشی توسط دانشجو ایجاد شده و سرمایه‌گذاری آن به جای پرداخت شهریه خواهد بود. معادل ارزش دانش از شهریه دانشجو کم خواهد شد. متولی ارزش‌گذاری دانش شورای اقتصاد دانش‌بنیان استان خواهد بود. ضمنا میزان فعالیت دانشجو در شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای توسعه و تحقیق مطابق فرمت کار دانشجویی (البته خارج از سقف تعیین‌شده در بخشنامه‌ها) می‌تواند تعریف شود و حقوق آن توسط واحدهای توسعه و تحقیق یا شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخت شود.
