به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ نتیجه کار فرقی نمی کرد. چه طرح و لایحه ای بود که به مجلس می رفت و از تصویب نمایندگان می گذشت و چه بخشنامه ای که رئیس الوزاری وقت با اشاره رضا خان آماده می کرد ومی فرستاد دربار تا «شاه» پای آن را امضا بزند. در هر دو حالت، حکم و اراده دربار، مثلاً قانون می شد و ظالمانه می افتاد به جان حیا و عفت زنان ایرانی. اراده ملوکانه البته پیش تر از اینها ، برای حجاب و چادرزنان، دندان تیزکرده بود. منتها آن زمان کار را به ظاهرخیلی قانونی جلو برده و از قبل هزار جور مقدمه چینی کرده بود تا سرانجام ، مجلس ،قانون تغییرلباس و پوشش مردان و کارمندان دولت را تصویب کند و به قول برخی نمایندگان مخالف : برای کلاه و تنبان مردم هم تصمیم بگیرد!
بپوسد و بیفتد!
قانون اجباری شدن کلاه و لباس قرار بود زمینه کشف حجاب را فراهم کند. قرار بود به مرور، شور و شوق تجدد خواهی و غربگرایی را به سرو جان زنهای ایرانی هم بیندازد و کاری کند که حجاب شان مثل دندانی کرم خورده ،آرام آرام از داخل بپوسد و وقتش که رسید ، بیفتد! « رضاخان» اما آنقدرها حوصله نداشت. نمی توانست آنقدرصبر کند تا بلکه نهال نحسی را که غرس کرده ، بارور ببیند و میوه اش را بچیند.24 آذر ماه سال 1314 ، رئیس الوزرا به امر ملوکانه بخشنامه «کشف حجاب» را به دربار فرستاد و چند روز بعد ، امضا شده آن را به عنوان قانون به همه ولایات ارسال کرد تا 17 دی ماه همان سال رضاخان با زن و فرزند بی حجاب رسماً جلوی چشم مردم حاضر شود. طراحان کشف حجاب اگرچه جشن گرفتند اما خیلی هاشان می دانستند ، رضا خان دارد این حنظل ، این میوه تلخ و نحس را خیلی پیش تر از موعد ، کال می چیند.
حتی « فروغی»
حتی « محمد علی فروغی» که خودش طراح ، نظریه پردازو مجری خیلی از برنامه ها و سیاست هایی است که در دوره رضاخان اجرا شد ، از جمله مخالفان « کشف حجاب» به حساب می آید. « فروغی» البته طرفدار حجاب و پوشش سنتی هم نبود و برای ربودن چادر و روسری از سر زنان ایرانی از امثال رضا خان پیشگام تر و حریص تربه حساب می آمد، اما با سرعت و نحوه حجاب زدایی مشکل داشت. او خوب می دانست با زور سرنیزه رضاخانی ، شاید بشود خیلی زود حجاب و چادر را در کوچه و خیابان از سر زنان برداشت اما با این روش محال است حیا و عفت را از جان و دل آنها پاک کرد. می دانست « کشف حجاب» با این روش، به فرض اجرا و موفقیت ظاهری ، تأثیر و تغییرات پیش بینی نشده ای را در جامعه زنان به دنبال خواهد داشت. آنهایی هم که حتی سالهای پس از پیروزی انقلاب دست به پژوهش و بررسی درباره آثار و پیامدهای « کشف حجاب» زدند ، بیش از همه به تأثیر این قانون اجباری در گسست و از هم پاشیدگی اجتماعی زنان ایرانی اشاره کرده اند.
عریضه زنان یزد به مجلس شورای ملی درخصوص توسل به زور مامورین شهربانی جهت اجرای قانون کشف حجاب و درخواست آزاد گذاشتن آنها در امر حجاب
کج دار و مریز
ساده و خلاصه ماجرا را بخواهید ، این می شود که قانون اجباری کشف حجاب برخلاف شعارها ، پیش بینی ها و مقدمه چینی هایی که می گفتند قرار است زنان را از قید و بند های کهنه رها کرده و نیروی فکری و فرهنگی آنان را زیر پرچم بی حجابی متحد و یکصدا کند ، در واقع زنان را به چند دسته مختلف تقسیم و پراکنده کرد. گروه اول زنان در مواجهه با کشف حجاب ، زنان طبقات مختلف شهری هستند. همین گروه خودشان از نظر نوع واکنش به ماجرا و از این نظر که در کدام بافت فرهنگی و مذهبی زندگی می کردند ، به چند دسته و گروه دیگر تقسیم می شدند.
اسناد و مدارک و نامه نگاری های میان مجریان قانون در آن دوره نشان می دهد اولین مشکلات در طبقات متوسط و پایین شهر که البته اکثریت زنان آن روزگار را تشکیل می دادند، پیدا می شود. چرا که چادر و روبنده را در بیشتر موارد فقط زنان شهری که به دلایل مختلف مجبور به حضور در محافل عمومی بودند ، استفاده می کردند . بنابراین شاهدیم که اغلب زنان شهرنشین در مواجهه با قانون سفت و سختی که آخرین مجریانش، صف مأموران معذور و مزدورنظامی و انتظامی بود، یا خانه نشین و محدود شده و یا ناچارشدند با هزارجورترفند قانون کشف حجاب را دور بزنند و البته تن به دردسرها و بگیر و ببندهایش هم بدهند. معلوم است که در این حالت ، روابط خانوادگی ، فرآیند تربیت فرزندان ، میزان حضور آنان در فعالیت های مختلف اجتماعی و فرهنگی و حتی فعالیت های اقتصادی بشدت دچار مشکل می شود. به جز اینها می ماندند زنانی که به دلایلی مجبور بودند « کج دار و مریز» قانون را اجرا کنند.زنان کارمند ، پرستاران ، معلمان و ... هم اگر از جمله طرفداران کشف حجاب نبودند ، یا مجبور شدند معلمی و پرستاری و کارمندی را کنار بگذارند ، یا دنبال ترفندها و پوشش های بعضاً عجیب و غریبی بروند که نه به چادر و روبنده شبیه باشد و نه خیلی بی حجابی محسوب شود! زنانی را که به دلیل شغل همسرانشان مجبور به کشف حجاب یا اختراع پوشش های عجیب و غریب بودند را هم می توانید در کنار این گروه قرار دهید.
آلاگارسون های ایرانی
صادقانه نیست اگر بگوییم صد در صد زنان شهری آن روزگار در برخورد با پدیده کشف حجاب ، همین هایی بودند که در بالا گفتیم. چه اینکه در میان انبوه زنان شهر نشین، زنانی هم پیدا می شدند که به دلایل مختلف ، مدافع برداشتن حجاب بودند. زنان به اصطلاح متجدد ، غرب رفته و تحصیل کرده ، چه مخالف سیاست ها و حکومت رضا خان و چه موافق ، درعمل از کشف حجاب استقبال کرده و حتی به تحسین ، تمجید و ترویج آن مشغول شدند. این گروه از زنان در واقع پیش از این هم راه خودشان را از اکثریت جامعه زنان ایرانی جدا کرده بودند و در میان زنان طبقه اشراف ، کارمندان و ... برای خودشان طرفدارانی هم داشتند. حالا با اجرای اجباری قانون کشف حجاب ، فاصله این گروه با دیگر زنان جامعه که حاضر به کنار گذاشتن حجاب نبودند بیشتر می شد.
تا زمان کشف حجاب و شروع تغییرات پر دامنه مدرنیسم رضاشاهی نمونه‌ای یافت نمی‌شود که زنان ایرانی و حتی بانوان درباری، سر برهنه و بی‌حجاب در ملأ عام ظاهر شوند مگر یک زن… | در دوره ناصرالدین شاه، اولین زنی که به صورت عمومی و علنی کشف حجاب کرد زنی است با نام «زرّین تاج»
در مورد زنان روستایی و عشایردر نگاه اول به نظر می رسید مشکل چندانی وجود نداشته باشد . پوشش سنتی این زنان اگرچه چادر و روبنده نبود اما مصداق بی حجابی و کشف حجاب هم نبود و در بسیاری از موارد همه ویژگی های یک حجاب و پوشش درست و حسابی در آن رعایت شده بود. کشف حجاب اجباری اما به بهانه یکسان سازی پوشش همه زنان به روستاها هم رسید و دردسرها آغاز شد. مشکل فقط مقاومت ، خانه نشینی و محرومیت زنان نبود. بسیاری از زنان روستایی واقعاً پولی برای تهیه لباس و پوشش جدید و اجباری را نداشتند. حالا مجریان کشف حجاب مجبور بودند طی نامه نگاری های مختلف با مرکز و بالا دستی ها ، هر جور هست ، حتی با جمع آوری کمک های مردمی و یا کش رفتن سایر بودجه ها ، شال وکلاه بی حجابی بخرند و آن را به تن و بدن زنان روستایی بپوشانند و آخر ماه یا سال ، تصاویرو گزارش کارشان را به مرکز بفرستند. حتی همین حالا اگر سری به سایت های تاریخی بزنید یا عبارت « کشف حجاب» را در اینترنت جست و جو کنید ، به جزتصاویری که زنانِ سر برهنه و آلاگارسون شهری را نشان می دهد ، عکس های زیادی نیز از زنان روستای و یا عشایر آن دوره پیدا می کنید که ناچار به استفاده از پوشش های نچسب و کلاه های عجیب و غریب تن داده اند.
شتر گاو پلنگ
سیاست مدرن سازی رضاخان که انگار پیش تر ازهرکاری و هر مهمی سراغ ظاهر، لباس و پوشش زنان و مردان ایرانی رفته بود ، به جای اینکه بتواند همه زنان ایرانی را یکپارچه و متحد کرده و از توان فکری و فرهنگی آنان برای توسعه اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی بهره بگیرد ، درعمل ، سبب گسست اجتماعی در میان آنان شد. با کشف حجاب اجباری ، آن دسته از زنانی که از مدتها پیش به فکر حضور موجه و با حجاب در عرصه های آموزشی و تحصیلی افتاده و اصرار داشتند ، چادرو حجاب سنتی مانعی برای فعالیت هایشان نیست ، در عمل خانه نشین و منزوی شدند. بخش زیادی از آنها که از سرناچاری ، فقط در محافل و جشن های رسمی ، بی حجاب و یا شبیه به غربی ها ظاهرمی شدند تا مثلاً دکور و ویترین تجدد خواهی و مدرنیزاسیون رضاخانی باشند ، عکس هایشان برای روزنامه های اروپایی ، دستمایه مطالب طنز شد. از دید این روزنامه ها ، سبک لباس پوشیدن زنان متجدد ایرانی ، سبک « شترگاو پلنگی» بود که نه نشانی از آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی داشت و نه به فرنگی ها شبیه بود. در نهایت هم ، فقط همان زنان تحصیلکرده و غرب زده ای که پیشاپیش جلودار کشف حجاب شده بودند ، بی حجاب ماندند تا کماکان با تبلیغ در روزنامه ها ، فعالیت در تشکل های زنانه حکومتی و کانون های مختلف ، وسوسه های بی حجابی را در گوش زنان ایرانی زمزمه کنند. چند سال بعد اما به محض اینکه رضاخان از قدرت کنار گذاشته شد و سایه شوم اجبار و زور ازروی سر ملت کنار رفت ، بسیاری از زنان ایرانی به حجاب سنتی و سابقشان برگشتند و زمینه های لغو قانون کشف حجاب را فراهم کردند.
گزارش از مجید تربت زاده
1398/04/21 - 19:30
