برای نشستن روی صندلی دوره دکتری در دانشگاه باید چند مرحله را گذراند. بعد از قبولی در آزمون تازه نوبت به مصاحبه می‌شود. مرحله‌ای که شاید آسان‌تر از آزمون نیز نباشد. نتیجه مصاحبه در آزمون دکتری به قدری مهم و تاثیرگذار است که باعث می‌شود داوطلبان بعد از آزمون تمام فکر و ذهن خود را برای موفقیت در مصاحبه صرف کنند. برای حضور در جلسه مصاحبه دکتری قطعا باید نکاتی را بدانید که بتوانید سربلند از آن بیرون بیایید. هفت نفر از روسای واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» توصیه‌هایی را به داوطلبان شرکت‌کننده در جلسه مصاحبه دکتری کردند والبته از تجربیات سال‌های گذشته نیز سخن گفتند تا دانشجویان با آمادگی هر چه تمام‌تر در این جلسه شرکت کنند. شاید مهم‌ترین نکته‌ای که در سخن تمام آنها مشترک بود تسلط کافی بر حوزه و پایان‌نامه دوره ارشد و آرامش بود. حالا دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی حدود دو هفته فرصت دارند که خود را هم به لحاظ علمی و هم به لحاظ روحی برای مصاحبه آماده کنند. هفته پیش بود که نتایج اولیه آزمون دکتری تخصصی دانشگاه از طریق سامانه https://www. azmoon. org، اعلام شد.
بر این اساس ظرفیت پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی در مقطع دکتری تخصصی سال جاری، 10 هزار و 276 نفر است. در آزمون دکتری سال 98، 149 هزار و 502 نفر مجاز به انتخاب رشته شدند. از این تعداد 55 هزار و 89 نفر در دو هزار و 309 رشته محل و 287 رشته گرایش دانشگاه آزاد اسلامی انتخاب رشته کردند. به گفته بهروز طهماسب کاظمی، مسئول تمشیت امور مرکز سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی 163 واحد دانشگاه دارای مقطع دکتری تخصصی هستند و 32 هزار و 198 نفر از میان افراد مجاز به انتخاب رشته، به مصاحبه دعوت شده‌اند. مصاحبه‌های آزمون دکتری نیز از نیمه دوم تیرماه آغاز می‌شود. مصاحبه به لحاظ مکانی به صورت متمرکز در تهران و با مشارکت اعضای هیات‌علمی سراسر کشور برگزار می‌شود که جزئیات آن متعاقبا اعلام خواهد شد. به گفته طهماسب کاظمی روسای استان‌ها و واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در سراسر کشور، برخی اعضای هیات‌علمی توانمند و علاقه‌مند را برای انجام مصاحبه دکتری دانشگاه معرفی کردند که از بین آنها تعدادی انتخاب شدند.
خلاقیت‌های خاص خود را مطرح کنید
سید‌احمد هاشمی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد لامرد: در ارتباط با ضوابط پذیرش دکتری به‌طور خاص و تحصیلات تکمیلی به‌طور اعم، ظرفیت پژوهشی، خلاقیت و تولید علم یک اصل اساسی است. ما اگر خود را درگیر آموزش کنیم به استانداردهای خلاقیت دانشجوی دکتری نمی‌رسیم؛ به همین دلیل در جلسه مصاحبه باید ظرفیت پژوهشی افراد و خلاقیت خاص افراد متقاضی در دوره مصاحبه ملاک عمل قرار بگیرد. به همین دلیل مجموعه مقالات، کتاب‌ها، دست‌نوشته‌ها و خلاقیت‌های خاص در ارتباط با رشته‌های خاص (هر رشته‌ای یک‌سری خلاقیت‌های بنیادین دارد که هر دانشجو می‌تواند در آن حرفی برای گفتن داشته باشد) مدنظر قرار می‌گیرد. بنابراین باید این مجموعه مهارت‌ها، فعالیت‌های نوشتاری و مهارتی و کتابت در مقوله‌های خاص به‌عنوان یک مبنا در مصاحبه دکتری محسوب شود.
من معمولا دانشجویانی که خلاقیت‌های خاصی در استفاده از علم داشتند را در جلسه مصاحبه پذیرفته‌ام. البته بحث من در زمینه نوشتن مقاله و کتاب نیست بلکه نوع نگاه جدیدی است که در رشته خاص خود ایجاد کردند و عملا توانستند در آن رشته در بحث عملیاتی نیز در جامعه آماری خاص کارساز باشند. مثلا مصاحبه‌شونده‌ها در رشته علوم تربیتی در بحث روش تدریس، هنر معلمی و شیوه ارزشیابی از دانشجویان فن‌ها و تکنیک‌های خاصی را ارائه می‌کنند که این موضوع قطعا می‌تواند تحلیل بهتری را برای گروه مصاحبه‌کننده ایجاد کند. همچنین سعی کنید خلاصه مقالات ماه‌های اخیر یک نشریه معتبر در زمینه کاری خود را مطالعه کرده و از موضوعات جدید مطلع شوید.
تنها مدارک خواسته‌شده را همراه داشته باشید
مرتضی موسی‌خانی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین: داوطلبانی که در جلسه مصاحبه حاضر می‌شوند باید مدارک مرتبط را همراه خود داشته باشند. گاهی به دانشجویان اعلام می‌کنیم مدارک را همراه خود داشته باشند اما می‌بینیم هرچه مقاله در روزنامه چاپ شده است را همراه می‌آورند که هم برای خود زحمت درست می‌کنند و هم برای مصاحبه‌گیرنده وقت‌گیر است. بنابراین توصیه می‌کنم فقط مدارک اعلام‌شده را همراه خود داشته باشند. همچنین گواهینامه معتبر زبان مثل آیلتس و... را همراه داشته باشند، چون هر مدرک زبانی پذیرفته نیست. در مورد شرکت در کنفرانس‌ها و ثبت پتنت و اختراع نیز دقت کنند که مدارک خواسته‌شده را همراه داشته باشند. به داوطلبان توصیه می‌کنم به خود مسلط باشند، چراکه هرگونه استرس و نگرانی باعث می‌شود نتوانند به سوالات مصاحبه‌گیرنده پاسخ دهند. آنچه همواره در جلسه مورد توجه اساتید بوده این است که آیا فرد با انگیزه برای تحصیل در دوره دکتری شرکت می‌کند یا فقط برای دریافت مدرک. تسلط به زبان نیز یک فاکتور بسیار مهم است، بنابراین دانشجویانی که تسلط به زبان بین‌المللی دارند شانس موفقیت بیشتری دارند.
نکته دیگر اینکه وقتی دانشجو هیچ کار علمی در طول هشت سال تحصیل خود نداشته باشد اما ظرف یک ماه پایانی حجم زیادی از مقالات را تولید کرده باشد در ذهن مصاحبه‌گیرنده یک نکته منفی است. ما دنبال این هستیم که هدف دانشجو در دوره دکتری چیست. همچنین از دانشجویان دوره دکتری انتظار داریم تا وقتی فارغ‌التحصیل می‌شوند به مرزهای دانش اضافه کرده و تز و نظریه‌هایی ارائه دهند که مورد استناد و قبول جامعه باشد. برخی داوطلبان دوره دکتری را با انگیزه به دست آوردن مدرک طی می‌کنند، بنابراین نمی‌توانند حائز شرایط پذیرش در مصاحبه دکتری باشند. در سوی مقابل نیز برخی دیگر با‌انگیزه و توانمند هستند. باید در نظر بگیرم چه کسانی وارد دوره دکتری می‌شوند، چراکه آنها سرنوشت جامعه را تغییر خواهند داد. به قول امام(ره) از دانشگاه سرنوشت یک جامعه تعیین می‌شود.
در انتخاب رشته به علاقه شخصی توجه کنید
سعید قاضی مغربی، رئیس واحد یادگار امام: اولین توصیه‌ام به داوطلبانی که تمایل دارند در مقطع دکتری ادامه تحصیل دهند، این است که دانشگاه و رشته خودشان را بنا بر علاقه و نیاز کشور انتخاب کنند، چراکه دانشجو در مقطع دکتری با افت و خیزهای زیادی روبه‌رو است و به همین دلیل می‌بینیم که تعداد زیادی از دانشجویان مقطع دکتری در طول تحصیل اقدام به ترک تحصیل می‌کنند. یکی از دلایل این مساله آن است که ممکن است یک دانشجو در طول کار روی رساله دکتری خود، حتی در 6 ماه نیز هیچ پیشرفتی در این مسیر نداشته باشد و همین موضوع باعث سرخوردگی آنها و انصراف‌شان می‌شود. علاوه‌بر آن حضور در مقطع دکتری باعث ایجاد انتظاراتی در بین اطرافیان دانشجوی دکتری شده و زمانی که دانشجو احساس کند نمی‌تواند در رساله دکتری خود به پیشرفت برسد، احساس سرخوردگی در میان این قشر فرهیخته کشور ایجاد می‌شود. به همین دلیل به داوطلبان مقطع دکتری توصیه می‌کنم حتما به رشته انتخابی خود علاقه‌مند بوده باشند.
یکی دیگر از نکاتی که داوطلب دکتری باید به آن توجه ویژه داشته باشد، انتخاب‌واحد دانشگاهی است، چراکه برخی واحدها در بعضی رشته‌ها دارای اساتید غنی هستند که شاید در رشته‌های دیگر چنین وضعیتی را نداشته باشند و از آنجا که دانشجوی دکتری باید در پایان تحصیل رساله دکتری خود را ارائه دهد، حتما باید به وضعیت واحد دانشگاهی توجه داشته باشد. به‌طور مثال، اگر کسی می‌خواهد در زمینه آسیب‌های اجتماعی رساله دکتری ارائه دهد، بهتر است به‌جای واحد یادگار امام، واحد تهران- شرق را انتخاب کند. نکته دوم درباره مصاحبه‌های دکتری این است که عمدتا کسانی که برای مصاحبه می‌آیند با مشکلات ارائه مدرک مواجهند، به همین دلیل داوطلبان از همین الان تمام تلاش خود را به کار بگیرند تا مدارک موردنیاز مانند مقالات، کتب، فعالیت‌های پژوهشی، سابقه‌های کاری، تاییدیه اساتید مربوط و... را مدون کرده و ارائه دهند. همچنین در این جلسات آنچه واقعا شایسته یک فرد در مقطع دکتری است را بیان کنند و از حرف‌های انتزاعی و بیان رویاهای خود بپرهیزند. به‌طور مثال، اگر مصاحبه‌کننده از داوطلب می‌پرسد هدف از انتخاب مقطع دکتری برای ادامه تحصیل چیست، اگر هدف داوطلب، تنها افزایش درآمد است، این مساله را صریحا بیان کند، چراکه در نتیجه مصاحبه‌کننده با پرسیدن سوالات مختلف متوجه این مساله می‌شود و در صورتی که داوطلب از بیان آن سر باز زند، طبیعتا به ضرر او تمام خواهد شد. مساله دیگر اینکه مقطع دکتری یک بازه چهار و پنج ساله را شامل می‌شود و دانشجویانی که تصمیم می‌گیرند برای دکتری درس بخوانند، باید بدانند به دلیل سخت بودن این مقطع، امکان داشتن شغل مداوم ندارند و باید به این نکات توجه داشته باشند تا در طول تحصیل با مشکل روبه‌رو نشوند. البته باید درباره مقطع دکتری واحد یادگار امام این مساله را نیز متذکر شوم که ما وام 30 میلیون تومانی سه درصدی را به دانشجویان مقطع دکتری ارائه می‌دهیم و تلاش می‌کنیم سقف این تسهیلات در آینده به 50 میلیون تومان افزایش یابد و از سوی دیگر در اکثر رشته‌های فنی و مهندسی، علوم انسانی، برق وکامپیوتر، مدیریت، حسابداری و معماری مقطع دکتری را داریم.
داوطلب از همان ابتدا به موضوع رساله دکتری توجه داشته باشد
علی سروری مجد، رئیس واحد مشهد: یکی از نکاتی که حتما داوطلبانی که قصد تحصیل در مقطع دکتری را دارند باید از همان ابتدای امر مدنظر قرار دهند، موضوع انتخاب رساله دکتری و ترسیم چگونگی پرداختن به آن است، چراکه به‌سرانجام رساندن پایان‌نامه این مقطع تحصیلی کار دشواری است و این‌گونه نیست که دانشجو بتواند در طول تحصیل یا ترم‌های پایانی درباره آن به نتیجه برسد. اگر بخواهم دقیق‌تر درباره آن صحبت کنم، باید بگویم داوطلب باید به قدری در این‌باره آمادگی داشته باشد که وقتی به جلسه مصاحبه حضوری دعوت می‌شود، بتواند در صورت نیاز درباره رساله دکتری خود نیز صحبت کند و تمام جوانب آن را سنجیده باشد. یکی دیگر از موضوعاتی که داوطلبان باید به آن توجه داشته باشند، بحث اطلاعات آنها درباره رشته تحصیلی‌شان است؛ در حقیقت اگر داوطلبی می‌داند که در طول سال‌های تحصیلی‌اش نتوانسته به اطلاعات جامعی درباره رشته خود برسد، باید به این مساله نیز توجه دشته باشد که احتمالا در طول مصاحبه با مشکل مواجه می‌شود و به اعتقادم اصلا داوطلبی که به این مرحله نرسیده، نباید برای تحصیل در مقطع دکتری اقدام کند. همچنین طولانی و بالطبع متفاوت بودن تحصیل در مقطع دکتری با سایر مقاطع تحصیلی هم از دیگر نکاتی است که داوطلب باید پیش از حضور در جلسه مصاحبه به آن توجه داشته باشد و با در نظر گرفتن شرایط خودش برای ادامه تحصیل در دکتری اقدام کند.
توان پژوهشی و معلومات عمومی؛ ملاک اصلی برای قبولی در مصاحبه دکتری
سیف‌اله فضل‌الهی، رئیس واحد قم: داوطلبانی که قصد تحصیل در این مقطع تحصیلی را دارند، باید از منظر توانایی علمی و همچنین سطح تخصصی مرتبط با رشته خودشان مورد ارزیابی قرار بگیرند و در همین راستا نیز نظام آموزش‌عالی درکشور ما فیلترهایی را برای سنجش سطح علمی داوطلبانی که قصد ورود به مقطع دکتری را دارند، در نظر گرفته و بالطبع دانشگاه آزاد اسلامی نیز به‌عنوان دانشگاه جامع علمی از این مساله مستنثی نیست و انجام مصاحبه از داوطلبان مقطع دکتری یکی از همین فیلترها محسوب می‌شود. امروزه 70 درصد از توان علمی داوطلب مقطع دکتری از طریق همین فیلتر مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ فیلتری که در آن به دو محور سنجش توان پژوهشی و معلومات علمی داوطلب تاکید می‌شود. قطعا داوطلبی که می‌خواهد در حوزه دکتری تحصیل کند، باید از لحاظ پژوهشی توان بالایی داشته باشد تا بتواند در طول تحصیل از قدرت ارائه تحلیل در پژوهش‌ها برخوردار باشد. معلومات عمومی نیز یکی دیگر از نکات مهمی است که حتما داوطلب باید در آن به سطح مطلوبی رسیده باشد، از این رو افرادی که به معنی واقعی کلمه اهل مطالعه، تحقیق و پژوهش هستند، هیچ استرسی برای مصاحبه دکتری نداشته و مطمئن باشند می‌توانند از این مرحله عبور کنند. توصیه می‌کنم داوطلبان دکتری نسبت به ارتقای سواد و اطلاعات خود نسبت به رشته‌شان و همچنین روش‌شناسی مطالعات علمی حساسیت ویژه داشته باشند، چراکه این دو، مولفه اصلی برای ارائه رساله دکتری محسوب می‌شود.
بر پایان‌نامه دوره ارشد خود تسلط کافی داشته باشید
پهلوان افشار، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر: اساس مصاحبه برمبنای کارهای پژوهشی دانشجویان است. هیات و گروه مصاحبه‌کننده طبیعتا براساس دستورالعمل‌هایی که وجود دارد، رزومه پژوهشی دانشجویان و داوطلبان را مطالعه می‌کنند. بنابراین داوطلبان رزومه، پژوهش‌ها و مقاله‌های چاپ‌شده خود را به همراه داشته باشند، چون این موضوع جزء آیتم‌هایی با اولویت بالاست. مطلب بعدی اشراف داوطلبان به مسائل علمی- تخصصی در رشته و حوزه خودشان است. مصاحبه در تمام دنیا نیز همین است و داوطلبانی که خواهان ورود به دوره دکتری هستند باید توانمندی‌های حوزه تخصصی خود را داشته باشند. براساس تجربه حضورم در جلسه مصاحبه دکتری تمرکز استادان بیشتر بر پایان‌نامه انجام‌شده دانشجویان است. بنابراین توصیه می‌کنم داوطلبان با تسلط بر کارنامه پایان‌نامه ارشد خود در جلسه حضور پیدا کنند. وقتی داوطلب به پایان‌نامه خود تسلط ندارد و نمی‌تواند سوالات مربوط به پایان‌نامه را پاسخ بدهد حس خوبی به مصاحبه‌گر دست نمی‌دهد. توصیه می‌کنم افراد حتما به پایان‌نامه خود تسلط داشته باشند، چراکه سوالات اساسی از پایان‌نامه انجام می‌شود. همچنین باید در حوزه تخصصی خود مطالعه کافی داشته باشند. سطح تسلط به زبان انگلیسی نیز در این جلسه محک زده می‌شود.
به موارد آموزشی رشته تخصصی خود تسلط داشته باشید
سراج‌الدین محبی‌اسفلی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد قشم: توصیه اولم به داوطلبان شرکت در دوره دکتری این است که با آمادگی کامل در جلسه مصاحبه حضور داشته باشید. نکته دوم اینکه به موارد آموزشی رشته تخصصی خود و مقالات نیز تسلط داشته باشید. جلسه مصاحبه استانداردهایی دارد که مشخص و ثابت است. در واقع یک‌سری فعالیت‌های پژوهشی در جلسه مصاحبه مدنظر است که امتیازاتی به آنها تعلق می‌گیرد. همچنین سوالاتی در جلسه مطرح می‌شود که بستگی به آمادگی مصاحبه‌شونده دارد. این آمادگی به حوزه و گرایش تخصصی فرد بستگی دارد. بنابراین اگر داوطلبان این آمادگی را در خود ایجاد کنند به همراه استانداردهای ثابتی که برای مصاحبه تخصصی دکتری لازم است می‌توانند 50 درصد نمره مصاحبه را به خود اختصاص دهند. برای ورود به دوره دکتری دو بخش وجود دارد: بخش امتحان کتبی که دست ما نیست اما در بخش مصاحبه دانشجویان باید استانداردهای لازم را داشته باشند. مثل نمره پایان‌نامه و مقالات علمی و پژوهشی. اما میزان تسلط خود مصاحبه‌شونده مهم است؛ اینکه چگونه بتواند در حوزه تخصصی‌اش یک اظهارنظر تخصصی داشته باشد. همچنین بخشی از امتیازی که به فرد داوطلب اختصاص می‌دهم به چگونگی تحلیل آن شخص از مسائل تخصصی حوزه خود در زمان مصاحبه بستگی دارد.
