انتخاب کتاب مناسب برای کودکان، مقولهای حساس است زیرا مثل انتخاب یک همنشین برای کودک است.بانک کتاب تلکتاب سعی کرده است در این زمینه همیار خوبی برای پدر و مادر ها در تشویق فرزندانشان به کتاب خوانی باشد.
برای ترویج فرهنگ کتاب خوانی در بین کودکان، وجود کار پیوسته و اهداف روشن، ضروری است. ترویج کتاب خوانی باید به طور همزمان در خانه و مدرسه و از دوران کودکی شروع شود. معیارهایی وجود دارد که بدون آنها نمیتوان کودکان را به کتابخوانی علاقهمند ساخت. در ادامه، به بعضی از این معیارها اشاره میشود.
کتاب کودک، قبل از هر چیزی باید شادی بخش باشد و آموزشها به طور مستقیم و خشک در آن گنجانده نشده باشد. تحمیل نظر بزرگترها، کودکان را نسبت به خواندن بیمیل میسازد.
داستانهایی که برای بلند خوانی انتخاب میکنید، باید بازتابی از روحیه کودکانه، زلالی روان، قهر و آشتیها، رفتارهای کودکانه و بازیگوشیها باشند. کودکان در بین این داستانها، خود را مییابند.
پیدا کردن کتاب مناسب کودکی که تازه خواندن را شروع کرده، کار دشواری است. زیرا برخی کتابها جمله های طولانی و خستهکنندهای دارند که انگیزه خواندن را در کودک از بین میبرند. کتابهای مناسب برای این کودکان، باید دارای خط درشت و خوانا، جملههای کوتاه و تصاویر ساده باشند.
کودکان دوست دارند کتابخانه شخصی خود را داشته باشند و درباره انتخاب کتاب خود، نظر دهند. بردن آنها به کتابخانه و کتابفروشی تجربه سودمندی است.
مطالعه را برای کودک به شکل یک تفریح درآورید. کودک باید از کتاب خوانی لذت ببرد. روند خواندن باید تکرار شود و پیوسته باشد. کتابها، دنیای تازهای را پیش روی کودکان قرار میدهند. کودکان با توجه با ویژگیهای تحصیلی، سنی و بر اساس جوابهایی که برای کنجکاویها و سوالات خود دریافت میکنند، شخصیت و افکار خود را شکل میدهند.
انتخاب کتاب برای کودک به یکی از این دو شکل انجام میشود:
یا والدین بدون حضور کودک، به خرید کتاب اقدام میکنند، یا به همراه کودک به نمایشگاههای کتاب یا کتابفروشیها میروند. والدین باید حتما درباره انتخاب کتاب با کودک مشورت کنند تا او بتواند با نظر خود، کتاب مورد علاقهاش را انتخاب نماید. هرگز کودکتان را مجبور به خریدن کتاب مورد علاقه خودتان نکنید. او باید طبق سلیقه خود کتاب انتخاب کند. شما میتوانید در این باره، به او مشاوره دهید.
مواردی که در انتخاب کتاب باید مورد توجه قرار بگیرند
- جذابیت در بیان مطالب
میتوان با این سوال آغاز کرد: آیا محتوای کتاب جالب و مهیج است؟ یا جذابیت در محتوای داستان، چه نقشی در ایجاد انگیزه کتاب خوانی در کودک ایفا میکند؟ چیزی که موجب میشود کودک علیرغم خستگی ناشی از مطالعه، همچنان کتاب را با شوق ورق بزند و به انتها برساند، بیان شیرین داستان است. کتاب داستان باید خندهدار و مهیج باشد در حالی که کتاب علمی، باید قابل فهم و جالب باشد.
والدین معمولا کتابی را ارزشمند میدانند که دارای درون مایه اخلاقی باشد درحالی که کودکان معمولا از آثاری که به هدایت و نصیحت مستقیم میپردازد، دوری میکنند. بنابراین، انتقال غیر مستقیم ارزشها و اخلاقیات، نکته مهمی است که والدین باید آن را مورد توجه قرار دهند.
جذابیت در بیان محتوا برای کودکان و نوجوانان
کودکان در سنین مختلف، دارای علایق متفاوتی هستند. باید توجه کنید که ممکن است کتابی دارای نثر شیوا، محتوای مناسب، داستانی دلنشین و ظاهری جذاب باشد اما مناسب گروه سنی کودتان نباشد. همین کتاب ممکن است برای گروه سنی دیگر، کتاب مفیدی باشد.
کودکان در سنین متفاوت به گروههایی تقسیم میشوند که عبارتاند از:
- گروه الف: سالهای پیش از دبستان
- گروه ب: سالهای آغازین دبستان (کلاس اول، دوم و سوم)
- گروه ج: سالهای پایان دبستان (کلاس چهارم، پنجم و ششم)
معمولا برای گروه سنی الف (به این دلیل که کودکان سال به سال دچار تغییرات مختلفی میشوند) کتابها بر اساس سن کودک هم تقسیم بندی میشوند. در بعضی از کتابها، روی جلد نوشته شده این کتاب برای گروه سنی الف و چه سنی مناسب است.
- کیفیت ظاهری کتاب
کودک در انتخاب کتاب، اول جذب ظاهر آن میشود. کتاب باید دارای ظاهری کودک پسند و زیبا باشد. باید در نظر گرفته شود که کتاب مورد علاقه کودک، بارها توسط او خوانده میشود. اگر کتابی صحافی یا کاغذ مناسبی نداشته باشد، به سرعت از بین میرود. دقت کنید گوشه کتاب گرد باشد تا به کودک آسیبی نرساند.
بیشک اندازه و قطع کتاب در خوشایند بودن آن تاثیرگذار است. اما در انتخاب قطع کتاب، بجز زیبایی، باید به موارد زیر هم دقت کنید:
- خصوصیات کودک: کودک بیشتر از کتابهایی لذت میبرد که بتواند آنها را حمل کند و به آسانی ورق بزند.
- کتاب خاص، قطع خاص: بعضی موضوعات در کتاب کودک، نیازمند قطع خاصی هستند. مثلا کتابی با موضوع وسایل نقلیه، بهتر است دارای قطع آلبومی باشد. همچنین برای کتابهای مرجع، معمولا از قطع بزرگتر از حد معمول استفاده میشود تا قطر و سنگینی کتاب کمتر شود.
کیفیت کاغذ استفاده شده، در افزایش کیفیت چاپ، جذب کودک و استفاده مکرر از کتاب موثر است و باید مورد توجه قرار بگیرد.
- تصاویر کتاب
کتاب خردسال، باید پر از رنگهای شاد و نوشتههای کم باشد. البته کتاب کودکان بزرگتر، مثلا کودکان 10 ساله، باید دارای تصاویر کمتر و نوشتههای بیشتر باشد.
کودک از طریق تصاویر، راحتتر میفهمد موضوع کتاب درباره چیست، نقش کدام شخصیتها مهم است، کجا هستند و چه میکنند.
کارکرد تصاویر در کتاب کودک عبارت است از:
- کمک به درک بهتر داستان و موضوع کتاب
- کمک به کودک در تصویر سازی ذهنی از محتوای کتاب
- تصویر، باعث علاقه کودک به متن کتاب میشود
- کمک به زیبایی بصری و ظاهری کتاب و جذاب کردن آن برای کودکان
- نوشتههای اضافی از طریق ارائه مفاهیم به وسیله تصویر، کم میشوند
نکته مهم در تصویر کتاب کودک، وجود ارتباط بین تصویر و متن است. این هماهنگی و ارتباط، به جذابیت کتاب منجر میشود. در نتیجه، کودک به مطالعه مکرر آن علاقهمند میشود.
تصاویر در کتابهای کودک، باید دارای شرایط زیر باشند:
- دارای ارزش هنری باشند: به خاطر داشته باشید که در کتابهای کودکان، بخصوص کتابهای تصویری، تصاویر بیشتر از متن در تربیت ذوق خواننده موثر است.
- پرورش ذوق کودکان: تصاویر باید خلاقیت سازنده و ذوق کودکان را پرورش دهند. کودکان معمولا تصاویر کودکانه را دوست ندارند و ترجیح میدهند احساس کنند هنرمند برای فهم هنری آنها احترام قائل شده است.
- دوری از رنگ آمیزیهای زننده و تند: برخلاف آنچه به طور متداول تصور میشود، کودکان از رنگآمیزیهای تند لذت نمیبرند. طبق تحقیقات انجام شده، هماهنگی تصاویر و رنگها در کودکان موثرتر از رنگهای متنوع و تند است.
- تصاویری که با درک کودکان متناسب باشد: باید تصاویر با درک کودکان متناسب باشد. چون احتیاجات روانی کودکان و درک آنان در زمانهای مختلف متفاوت است. خردسالان، واقعبین هستند و از تصاویری لذت میبرند که از طبیعت بوده و برایشان آشنا باشند. از طرحهای در هم تنیده و عجیب چیزی نمیفهمند.
- لذت بخش بودن تصاویر: همانطور که انتظار داریم خواندن متن کتاب، به کودک لذت درک و تجربه آثار ادبی را بدهد، از تصاویر هم انتظار داریم کودک را در لذتهای هنری و بصری خود سهیم سازد و همینطور، ذائقه هنری را نیز در او پرورش دهد.
- توجه به سلیقه و علایق کودکان
در نظر گرفتن سلیقه کودک، از مهمترین شاخصهها برای انتخاب کتاب برای آنها است. نباید انتخاب کتاب به گونهای صورت بگیرد که کودک حس کند والدین بدون توجه به علاقه و خواسته او برایش کتاب تهیه کردهاند. اگر کودک به کتابی علاقه نداشته باشد، انگیزه مطالعه در او ایجاد نمیشود.
مشخصات کتابهایی که کودکان به آنها علاقه دارند:
- با درک و فهم کودک مطابقت داشته باشد: کودکان کتابهایی را دوست دارند که با فهم و درک آنها مطابقت داشته باشد. برای انجام آن، شناخت ویژگیهای کودکان ضروری است. برخی کودکان، از هم سن و سالهای خود جلوتر هستند و برخی عقبتر. به همن دلیل لازم است کتاب متناسب با ویژگیهای فردی کودک انتخاب شود.
- موضوع کتاب با زندگی کودک مرتبط باشد: قابل لمس بودن اتفاقات کتاب، باعث علاقهمندی او به کتاب خواهد شد.
- سبک نگارش آن قابل فهم و ساده باشد: سبک و شیوه نگارش، در علاقهمندی و جذب کودکان بسیار موثر است. کتابی که با زبان قابل فهم و ساده نوشته شده و عبارتهای درست و کوتاهی داشته باشد، برای کودکان مفیدتر است.
- پرهیز از انتقال مستقیم مفاهیم و نصیحت: کودکان ترجیح میدهند مفاهیم ارزشی و اخلاقی به طور غیر مستقیم به آنها منتقل شود. اگر مطلبی به شکل نصیحت و به صورت مستقیم به کودکان گفته شود، با استقبال آنها مواجه نخواهد شد.
- شادی و نشاط: کتابی که محتوای شاد داشته و دارای پایان خوش باشد، بیشتر مورد توجه کودکان قرار میگیرد. قهرمان کتاب کودک، نباید بمیرد، مرتکب اشتباه جبران ناپذیری شود یا مغلوب گردد. چون کودک به قهرمان داستان علاقهمند میشود و خود را به جای او تصور میکند.
- توجه به محتوای کتاب
انتخاب کتاب با موضوعات منفی و نامناسب، میتواند در دراز مدت از نظر تغییر ارزشهای انسانی روی شخص اثر بگذارد. مثلا کتابهای که بیش از حد به زد و خورد و خشونت میپردازند و شخصیت اصلی آنها فردی زورگو و خشن است، میتوانند باعث تغییر رفتار کودک به سمت پرخاشگری و خشونت شوند.
شخصیتهایی که در داستان به کار میروند، باید تصمیمات صحیح خود را در موقعیتهای مختلف به کودک یاد دهند. شخصیتها باید شجاعانه برای موفقیت تلاش کنند. باید در همه مراحل، پیرو ارزشها و اصول اخلاقی باشند.
برای ارزشیابی کتابهای کودک، میتوانید معیارهای زیر را مورد بررسی قرار دهید:
- طرح: منظور، نقشه محتوای کتاب است که نشان دهنده ساخت منطقی آن است. طرح یک کتاب، نشان دهنده اتفاقاتی است که در داستان رخ میدهند.
- چگونگی محتوا: مثلا در کتابهای داستانی، داستان باید به شکلی باشد که ارزش خواندن داشته باشد. کتابهای کودک، به طور کلی باید دارای محتوایی باشند که راه زندگی سالم را به خواننده بیاموزند.
- منظور یا موضوع: منظور یا هدف در کتابهای کودک باید چیزی مثل غلبه بر ترس، دوست داشتن حیوانات، امیدواری به زندگی، لذت بردن از عدالت و ... باشد.
- شخصیت هنری: تصویر حیوانات یا اشخاص در کتاب کودک، باید زنده و واقعی به نظر برسد. مثلا شخصیت در حال تغییر باشد و به سمت تکامل برود.
- سبک نگارش: سبک خوب نویسندگی به بازیگران، موضوع و طرح بستگی دارد. کودکان سبکی را دوست دارند که دارای جنب و جوش باشد.
- قیمت: امروزه قیمت کتاب از مسائل مهم در انتخاب کتاب برای کودکان تلقی میشود. زیرا بسیاری از خانودهها، برای تامین هزینههای ضروری فرزندان خود نیز به زحمت میافتند. بنابراین، کتاب باید با قیمت پایین در اختیار مردم قرار گیرد.
امیدواریم این مطلب برای شما مفید و کاربردی باشد برای مشاهده اطلاعات بیشتر درمورد خرید کتاب پرداخت هنگام تحویل به بانک کتاب تلکتاب www.telketab.com مراجعه نمایید.
