به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» به نقل از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، ابراهیم متقی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ۲۷ مردادماه در جمع فعالان فرهنگی سیاسی دانشگاههای کشور که در قالب نهمین طرح ضیافت رضوی در دانشگاه فردوسی مشهد گردهم آمده‌اند، درباره نقش شبکه سازی در تحولات سیاسی اجتماعی گفت: انقلاب‌ها بر اساس کنش ارتباطی شکل گرفته و ادامه می‌یابند و هیچ انقلابی بدون ارتباطات، سازماندهی و کنش شبکه‌ای نمی‌تواند پیام واحدی را تولید کند.
وی با بیان اینکه انقلاب‌های سیاسی همیشه با تحول در ابزارهای ارتباطی نیز پیوند خورده است، افزود: به‌عنوان مثال، با انقلاب اسلامی، زمینه یک انقلاب ارتباطی با عنوان انقلاب پلی کپی و نوار ایجاد شد و این‌ها ابزار انتقال پیام بودند. تا اوایل دهه ۵۰ منبر علما عمدتا مسائل احکام بود؛ پس از آن حوزه در راستای شبکه سازی و پیامرسانی فعال شد و اندیشه‌های دینی تا جایی تسری یافت که به امری اجتماعی و نهایتا یک موج سیاسی تبدیل شد.
نقش روحانیت روشنفکر در فضای کنش ارتباطی
متقی با اشاره به نقش روحانیت روشنفکر در فضای کنش ارتباطی، ادامه داد: پیش از انقلاب در مشهد فعالان سیاسی متعددی حضور داشتند، اما تنها کسی که پیام اسلام سیاسی را در فضای دانشجویی گسترش داد، رهبر معظم انقلاب بودند که اندیشه اسلامی و حکومت دینی را بر اساس تفاسیر قرآن و نهج البلاغه ارائه می‌دادند.
استراتژی امام، جنبش فراگیر اجتماعی ازطریق آگاه سازی بود
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: در انقلاب انگیزه کنش ارتباطی بسیار بالا بود و شبکه‌هایی ایجاد می‌شد که هر یک کارکرد خاصی داشت؛ چریک‌های فدایی، مجاهدین خلق، جبهه ملی و حزب توده، شبکه‌های قوی‌تر از سازمان‌های حرفه‌ای داشتند اما استراتژی امام، استراتژی کنش توده‌ای بود و هیچگاه استراتژی جنگ مسلحانه علیه رژیم شاه را نپذیرفت، زیرا معتقد به آگاه سازی و منسجم‌سازی فضای اجتماعی بود که خودش بتواند یک جنبش فراگیر اجتماعی داشته باشد.
وی اضافه کرد: در این دوران، گروه‌های دانشجویی پیشگام بودند و رابطه دانشجویان با روحانیت و نهادهای دینی بسیارنزدیک بود، به گونه‌ای که جامعه سکولار را به سمت یک نهضت دینی برد، اما بعد از انقلاب همه نیروهای سیاسی متحدِ پیش از انقلاب به تدریج تغییر جهت داده و محیط دانشجویی، یک محیط زنده پرنشاط تعارضی با سه چهار گروه سیاسی اصلی شد. در واقع این نشاط و پویایی به خاطر این بود که با تهدید اندیشه‌ای و سیاسی جدی روبه رو بودند.
متقی اظهار کرد: در آن زمان نیروهای تهدیدکننده جدی وجود داشتند که اگر توانش را داشتند به هیچ وجه در نابودی گروه‌های اسلام‌گرا تردید نمی‌کردند، لذا ما دانشجویان باید هم در دانشگاه می‌بودیم هم در مناطقی مثل کردستان و ترکمن صحرا که منافقان و گروه‌های انحرافی آشوب به پا کرده بودند. از این رو بنیانگزاران سپاه و جهادسازندگی، همین جوانان بیست و ۲۵ ساله بودند که در انقلاب آبدیده شده و کار تشکیلاتی می‌کردند و اگر نبودند انقلاب دچار ضعف می‌شد.
غرب به دنبال انزوای اندیشه و نیروهای انقلابی است
استاد دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: امروز تهدید، جدی‌تر و فراگیرتر است؛ رویکرد غرب این است که جامعه، منفعل و منتقد بی‌خیال و زمامداران، به فکر منافع خود باشند و نهایتا انقلاب و نیروهای آن و رهبری منزوی شوند تا فضای اندیشه انقلاب و رهبران عزت، عدالت و حکمت به حاشیه برود.
تحولات سیاسی امروز نیز عمدتا ماهیت شبکه‌ای دارد
وی با بیان اینکه کنش ارتباطی بدون تولید قالب‌های هنجاری امکان پذیر نیست، افزود: امروز عصر ارتباطی جدیدی شکل گرفته و فضای کنش ارتباطی در فضای مجازی است؛ تحولات سیاسی امروز نیز عمدتا ماهیت شبکه‌ای دارد، چون جامعه شبکه‌ای شده و انسان شبکه‌ای انسان برتر است، در حالی که در عصر صنعتی انسان صنعتی حرف اول را می‌زد.
متقی با تأکید براینکه در عصر فرادیجیتال اگر شبکه و پیام جذاب داشتیم ماندگار و اثرگذار خواهیم بود، افزود: در این عصر که به راحتی می‌توان از یک شبکه به شبکه منتقل شد، مساله اصلی جذابیت است و هر کس بتواند حرکت‌های پرشتاب انفجاری انجام دهد، قدرت به دست می‌آورد؛ اگر شبکه یا پیام نداشته باشیم و مخاطب در فضای دیالوگ انتقادی با ساخت اجتماعی خود و رقیب قرار نگیرید، مطمئنا دیگران جای ما را می‌گیرند.
دانشجو باید مرزبندی داشته باشد
وی با اشاره به اینکه امروز نگاه انفعالی لیبرالی مردود است، یادآور شد: دانشجوی امروز باید مرزبندی داشته باشد و برای مرزبندی‌اش قالب فلسفی، تبیینی و تهییجی داشته باشد، چرا که در فضای شبکه‌ای، عمدتا پیام‌های کوتاه چندرسانه‌ای، موردنیاز جامعه و الهام‌بخش اثرگذار هستند.
این تحلیل‌گر مسائل سیاسی با اشاره به اثرپذیری مسئولان از شبکه‌های رسانه‌ای و ارتباطی جهان غرب گفت: این یک تراژدی است که مباحثی که در رسانه‌های بیگانه بیان می‌شود به فاصله کوتاهی و با همان ادبیات از زبان مسئولان عالی رتبه کشور منعکس می‌شود و اندیشه غرب تحت تأثیر همین موج‌های رسانه‌ای شبکه‌ای، می‌خواهد جامعه را تجزیه کند.
امنیت منوط به اقتدار است
متقی با بیان اینکه اندیشه انقلاب، قدرت و مقاومت، خویشتن داری، تحرک و ساختن است، تصریح کرد: اگر می‌خواهیم در صلح به سر ببریم باید برای جنگ آماده باشیم، چرا که همیشه مورد تهدید هستیم؛ نظام بین‌الملل در شرایط آنارشی قرار دارد، به گونه‌ای که هر کس قدرت دارد می‌تواند سیاست‌هایش را پیگیری کند. بر این اساس، اگر می‌خواهیم امنیت داشته باشیم، به گونه‌ای اجتناب ناپذیر باید قدرت داشته باشبم.
وی گفت: بخشی از قدرت ما اراده، شبکه‌ها و ارتباطات، تولید و سازماندهی پیام و مخاطب‌یابی است، اما باید بدانیم چه شبکه‌ای باید چه مخاطبی را در دستور کار قرار دهد. هویت دانشجویی، مبتنی بر شبکه‌ای است که ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، دانشجو ناچار است از فضای انفعال خارج شده و خود را در شرایط تهدید ببیند (چرا که اگر امروز تهدید را درک نکند در آینده نزدیک غافلگیر می‌شود) تا بتواند بهتر پیام تولید کند.
جریان روشنفکری دینی می‌تواند جامعه را از تنگنا خارج کند
استاد دانشگاه با تاکید براینکه جریان روشنفکری باید به نیازهای جامعه پاسخ دهد، اظهار کرد: به رغم تصور ما روشنفکر در اندیشه سیاسی غرب، راهگشای نیازهای آینده جامعه و حکومت بوده و شبکه سازمان یافته دارد که یک مرکز عقلانیتی فکری آن را هدایت می‌کند. بر این اساس روشنفکر دینی باید نسبت دین، جامعه، حکومت، آزادی و عدالت با یکدیگر را درک کند و به نیازهای جامعه و تهدیدهای فراروی آن توجه داشته باشد، چرا که طرح برخی مسائل در یک دوران خاص، مطلوب نیست.
متقی افزود: در حال حاضر روشنفکری دینی ما عمدتا بین علما و در قم بوده و محورش استبداددینی است که مخاطبش و اینکه چه می‌خواهند بگویند هم مشخص است، اما سوال این است که آیا این تفسیر تزلزل گرایانه از حکومت، خودش یک استبداد دینی محسوب نمی‌شود؟ بنابراین روشنفکری دینی می‌تواند بسیار موثر باشد، ولی باید به جامعه و ساختار سیاسی تعلق داشته باشد تا راه‌حل‌هایی ارائه دهد که جامعه را از تنگنا خارج کند نه اینکه کلاف سردرگم را بیشتر بپیچاند.
وی درباره چگونگی تقویت اراده به‌عنوان یک مولفه قدرت گفت: باید دید امروز در جامعه چه تصویری از خود، از اندیشه و کنش ارتباطی جذاب‌تر است؟ شکل ارتباطی امروز هنجاری‌تر از هر زمان دیگر است و در آینده می‌تواند انعطاف‌های بیشتری هم داشته باشد. همچنین شبکه باید عام بوده و طیف‌های مختلف را شامل شود، اما مساله اصلی پیام است که باید جذاب باشد.
معلم‌ها روش کار عملی با رشته و تامین زندگی را به شاگردان آموزش دهند
استاد دانشگاه تهران در ارزیابی شرایط کنونی ایران خاطرنشان کرد: برای ارزیابی وضعیت کنونی‌مان ابتدا باید ببینیم چه هستیم و کجا قرار داریم؛ اصلی‌ترین ویژگی کشور ما جامعه درحال گذار است؛ برخلاف جوامع سنتی و توسعه یافته، جامعه درحال گذار ما دستخوش مسائل و بحران‌هایی همچون بحران مشارکت، مشروعیت، نفوذ و هویت است و میزان موفقیت خود را باید در میزان عبور از این بحران‌ها جستجو کنیم.
متقی با بیان اینکه ایران کشوری ریشه‌دار اما در تلاطم است، افزود: هر کشوری جای ما بود با این نرخ رشد جمعیت، مهاجرت و حاشیه نشینی، با بحران‌های پایان ناپذیر روبه‌رو می‌شد. ما گرفتار دو مشکل اساسی هستیم که یکی از آن ها توسعه آموزش عالی بدون توجه به اشتغال فارغ التحصیلان است و دلیل وجود این چالش این است که معلم‌ها روش کار عملی با رشته، تامین زندگی و هویت داشتن را به شاگردان آموزش نمی‌دهند.
وی خطاب به جوانان تأکید کرد: به‌عنوان یک مادر و یک پدر حتی از مقطع پیش دبستانی به فرزندان خود یاد بدهید که هر کاری را بر اساس خروجی‌اش انجام دهند و کارشان را آنقدر جدی بگیرند که در آن حوزه کاری سرآمد باشند. تفکر ما چه در حوزه زمامداری و چه آموزشی و خانواده و اقتصاد، خیلی انتزاعی و تئوریک است، اگر از این تفکر عبور کنیم، با استعدادی که ایرانی‌ها دارند، آینده بسیار بهتری پیش‌رو داریم.
نظارت استصوابی، یک بحث انحرافی است
استاد دانشگاه تهران درباره نظارت استصوابی شورای نگهبان نیز گفت: در انتخابات باید احزاب فعال باشند، اما ما هنوز توسعه حزبی یا نهادی در آن حد و توسعه سیاسی به معنای مشارکت نهادمند قانون‌گرا نداریم. سیستم قضائی و انتخاباتی‌مان نیز دغدغه‌اش امنیتی، اقتصادی و اجتماعی نیست، وگرنه مطمئنا شرایطمان بهتر می‌بود.
وی با بیان اینکه نظارت استصوابی یک بحث انحرافی است که یا اپوزیسیون آن را مطرح می‌کند یا اصلاح‌طلب‌هایی که می‌دانند تایید نمی‌شوند، ابراز کرد: مشکل ما این مسائل نیست؛ مگر سال ۹۴ در شهرهای مختلف اصلاح طلب‌ها رأی نیاوردند؟ کارویژه نماینده مجلس، تصویب قانون و نظارت بر اجراست، اما چند درصد نمایندگان این کار را انجام می‌دهند؟ ۹۰درصد دغدغه‌شان مسائل حاشیه و کارهای فرعی است؛ مشکل این است که مسئولان دنبال حل مشکلات بنیادین جامعه نیستند، وگرنه نظارت شورای نگهبان مانند همه جای دنیا، یک نظارت قانونی است که اصولا باید استصوابی باشد.
مصلحت، مقطعی و یک مکانیزم برای بقا است، اما عدالت یک ضرورت است
متقی در تبیین رابطه مصلحت و عدالت و آزادی تصریح کرد: فرهنگ جامعه ما فرهنگ مصلحت است، تا جایی که در نظام سیاسی هم مجمع تشخیص مصلحت نظام داریم. مصلحت، یک مکانیزم برای بقا و مربوط به یک فضای خاص اضطراری است نه همیشگی، اما عدالت یک ضرورت است؛ کشوری که در آن عدالت خدشه‌دار شود به گونه‌ای اجتناب ناپذیر دچار ظلم می‌شود و مطابق صریح روایات کشوری که دچار ظلم شد بقای چندانی نخواهد داشت.
استاد دانشگاه ادامه داد: عدالت را باید به منزله انصاف دانست؛ یعنی آنچه برای خود می‌خواهیم برای دیگران هم بخواهیم. عدالت یعنی دیدن عیوب خود پیش از پرداختن به عیوب دیگران و اینکه زمامداران به شعارهای خود عمل کنند. اصولا یک نهاد نظارتی باید وجود داشته باشد تا بعد از دوسال بررسی کند یک مقام مسئول چقدر به شعارها و تعهدات انتخاباتی‌اش عمل کرده است؟ اگر مسئولان بدانند مورد نظارت هستند ممکن است الگوهای رفتاری‌شان معتدل‌تر شود.
آزادی غیرمسئولانه همه جا مردود است
وی، آزادی را یک امر تسهیل کننده زندگی اجتماعی دانست و گفت: در صحبت از آزادی و رابطه آن با عدالت باید دید آزادی در چه حوزه‌ای مد نظر است، زیرا اگر چیزی فی نفسه جرم باشد نمی‌شود در فضای آزادی مورد مطالبه قرار گیرد. چنان که نظریه پردازان جهان غرب هم وقتی از آزادی صحبت می‌کنند آزادی غیرمسئولانه را رد کرده و معتقدند آزادی تا حدی ارزشمند است که بتوانی در برابر رفتارت، مسئولیت و پاسخگویی داشته باشی.
متقی با اشاره به اینکه آزادی به معنای اجازه توهین، با روح آزادی مغایرت دارد، چرا که فضای اجتماعی را مشوش می‌کند، افزود: در کشورهای جهان سوم، آزادی فراتر از نهادهای کشور و ظرفیت آن عمدتا چالش‌ساز است و از آنجا که چنین آزادی‌ای، مخرب است، کنترل و نظارت ضرورت دارد.
برای مناظرات دانشجویی، انجمن‌های علمی تخصصی را فعال کنید
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در پاسخ سوالی پیرامون عدم اجازه برگزاری مناظرات دانشجویی از سوی دانشگاه‌ها، خطاب به دانشجویان گفت: به سمت کارهای علمی بروید و انجمن‌های علمی تخصصی را فعال کنید؛ مسئولان فعلی دوست دارند کارهای سیاسی انتقادی در دانشگاه گسترش یابد، فقط نگرانند ابتکار عمل از دست شما خارج شود، لذا اگر خود را قوی کنید از مناظرات حمایت خواهند کرد.
وی در پاسخ این پرسش که شورای نگهبان بر اساس قانون افراد را رد یا تایید می‌کند یا بر مبنای مصلحت، ابراز کرد: تایید صلاحیت عمدتا باید قانونی باشد که در دو سطح هیات اجرایی (که متصدی آن وزارت کشور است) و هیات نظارت(که از شورای نگهبان تعیین می‌شود) صورت می‌گیرد و مصلحت فقط به حکم حکومتی رهبری مربوط می‌شود.
برخی درک نمی‌کنند توصیه‌های رهبری بر اساس مصلحت نظام است
متقی درباره تایید یا رد صلاحیت روحانی و احمدی‌نژاد یادآور شد: روحانی در شورای نگهبان ۴ رای منفی و ۸ رأی مثبت و احمدی‌نژاد ۳ رأی مثبت داشت؛ اگر فضای شورا یکپارچه و مصلحتی بود، روحانی باید به اتفاق آراء حذف می‌شد. مطمئنا حتی اگر شورای نگهبان هم آقای روحانی را رد می‌کرد، رهبری حکم حکومتی می‌داد. برخی مانند احمدی‌نژاد، ذاتا نسبت با رهبری عناد ندارند، اما الگوهای رفتاری‌شان به گونه‌ای است که درک نمی‌کنند اگر رهبری توصیه‌ای می‌کنند براساس مصلحت نظام است.
وی به جوانان خاطرنشان کرد: خیلی چیزها که امروز برایتان حاصل نمی‌شود، به این دلیل است که زمانش نرسیده است؛ باید صبر کنید و خویشتن‌دار باشید. به‌عنوان مثال اگر میرحسین موسوی در سال ۶۸ به نظر رهبری تمکین می‌کرد، قطعا در ۹۲ رئیس جمهور می‌شد یا اگر احمدی‌نژاد خویشتن‌داری یک زمامدار را داشت، مطمئنا در ۱۴۰۰ یک گزینه خیلی جدی بود، اما با پیشینه کنونی بعید است حتی تایید شود.
اشکال کار میرحسین، کنش فراقانونی در اثر تهییج و توهم بود
استاد دانشگاه تهران با اشاره به گرایشات مختلف اصلاح طلبی در ایران، اضافه کرد: میرحسین موسوی در هیچ یک از این مجموعه‌ها نبوده و مطئمنا رویکردش با رویکرد اعتدال و مشارکت، متفاوت است، اما میرحسین هیجانی و دچار توهم القائی از سوی بیگانگان شد که او را به سمت کنش فراقانونی کشاند. بنابراین باید قاعده بازی را درک و اجرا کنیم نه اینکه اگر قاعده به نفع ما شد خوبست و اگر نشد بد است؛ یاد بگیریم اگر در یک بازی شکست خوردیم، طرف مقابل را ببوسیم و از میدان خارج شویم.
فضای مجازی، اذهان را انتزاعی کرده و مانع تحلیل‌های واقعی می‌شود
متقی با اشاره به نقش شبکه‌های مجازی در تضعیف تحلیل‌ها گفت: در فضای مجازی تأمل و تعمق نیست؛ فضای مجازی، هیجان محور است و اطلاعات سطحی را با عمق کم گسترش می‌دهد. ما بیش از حد دستخوش شبکه‌های مجازی شده‌ایم که ذهن ما را روز به روز انتزاعی‌تر می‌کند و مانع تحلیل‌های واقعی از شرایط است و از کتاب که بخشی از هویت ماست، غافل شده‌ایم.
وی در پاسخ سوالی درباره حجاب اجباری گفت: من نسبت حجاب با سیاست‌های دولت را نمی‌دانم، اما تا سال۶۱ اجباری نبود و امروز به تدریج تفسیر حجاب دارد در قواره آزادی‌های فردی مطرح می‌شود. سیاست رسمی دولت هم این نیست که در شرایط موجود، مقابله جدی کند یا تحت تاثیر فشارهای بین‌المللی و رسانه‌ای از حجاب عقب نشینی کند. شاید اگر بتوانیم از حجاب برند بسازیم و لباس‌های شیک و متنوع محجوب ارائه دهیم، دغدغه‌های موجود رفع شود.
کارمندی حرفه‌ای در ایران قدرت ندارد
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در پاسخ این پرسش که چرا با تغییر رئیس جمهور، همه مدیران حتی درسطوح پایین تغییر می‌کنند، اظهار کرد: در آمریکا با تغییر رئیس جمهور، ۳۱۳ نفر و در اروپا هم تعداد کسانی که تغییر می‌کنند کمتر از ۳۰۰نفر هستند، زیرا نهادهایشان شکل گرفته و کارمندانشان اصطلاحا کریر(carier) هستند، یعنی مقام حرفه‌ای تخصصی شغلی دارند که قابل جابجایی نیست. اما کارمندان حرفه‌ای ما ضعیف بوده و قدرت ندارند، لذا تغییرات در ایران، اتوبوسی صورت می‌گیرد.
متقی ادامه داد: رویکرد خدمات دولت باید وسیع و چندجانبه باشد؛ نگاه مسلط امروز، نگاه اجتماع گرایان است، یعنی دولتی موفق‌تر است که خدمات بیشتری بدهد، چنانکه سیاست حزب الله در لبنان اینگونه است؛ طبعا هر دولتی با این نگاه در افکار عمومی جامعه می‌ماند، ولی اگر درگیر بازی‌های سیاسی شود پایگاه مردمی نخواهد داشت.
شورای نگهبان فیلترینگ نظام نیست
وی در ادامه ضمن رد ادعای یکی از دانشجویان مبنی بر اینکه شورای نگهبان در واقع، فیلترینگ نظام است، گفت: اگر بگوییم فیلترینگ است، ادعای رفع آن می‌شود، لذا من این تعبیر را قبول ندارم و معتقدم مجلس ناکارآمد است، چون به کارکرد اصلی‌اش که قانون گذاری و نظارت بر اجرا است توجه ندارد، بنابراین نظارت باید به گونه‌ای باشد که از کاندیداها سوال شود در مجلس می‌خواهند چکار کنند و در کدام کمیسیون باشند، دوما بررسی شود که شعارهایشان با وظایف مجلس هماهنگی دارد یا نه و نهایتا تاکید شود که اگر خارج از حوزه وظایفشان فعالیت کنند با آن‌ها مقابله می‌شود.
استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: مساله اصلی ما نظارت بر چگونگی اجرای سیاست‌ها و الگوهای رفتاری حکومت است؛ در انتخابات پیش رو شورای نگهبان باید نگاه فراگیرتر داشته و به نمایندگان هشدار دهد در حوزه اختیارات خودشان شعار دهند و بعد که رأی آوردند هم بررسی کند کدام شعار را عملی کرده‌اند؟
