متاسفانه اکثر قریب به اتفاق مردم ساکن در محدوده از ایجاد تبعیض و محدودیتی که برایشان اعمال شده ناراضی هستند. از طرفی هر روز در اکثر خروجی های طرح، خیلی از شهروندان با روش های مختلف پلاک را مخفی می کنند تا بتوانند از دوربین رد بشوند. در این کار خلاف قانون و نابهنجار، اول می بایست بانیان این ناهنجاری را سرزنش کرد و سپس افرادی که دست به این کار میزنند.
به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ این روزها آلودگی هوای تهران با سردرگمی مسئولین شهر و مردم روبرو شده و مثل همیشه باد و باران راه حل مسئولان است؛ محمدمحمدی مسعودی عضو هیات علمی دانشگاه تهران در یادداشتی راهکار علمی برای این موضوع ارائه داده است:
این متن بدون هرگونه نگاه سیاسی و بر اساس استدلال علمی و تجربیات موفق جامعه جهانی در زمینه کاهش آلودگی هوا و کنترل آلودگی هوا نگاشته شده است. پس لطفا شما هم به عنوان یک دغدغه مند بر همین اساس و بدون تعصب گروهی و جناحی این متن را مطالعه بفرمائید.
بیش از چهل سال است که طرح ترافیک در تهران اعمال شده و 15 سال است که طرح زوج و فرد (اخیرا طرح کنترل آلودگی هوا) اجرا می شود که در دوره های مختلف دستخوش تغییراتی شده ولی در کل ماهیت خود را حفظ کرده است. اجرای این طرح در آن زمان با توجه به عدم وجود زیرساخت مناسب شهری اعم از بزرگراه ها، تونل ها و پلهای مورد نیاز، تمرکز مراکز خرید در مرکزشهر و همچنین نبود یک سیستم مناسب حمل و نقل عمومی، با هدف کنترل ترافیک یا مثلا کنترل آلودگی هوا (مثلا) موجه به نظر میرسید. اما امروز بعد از چهل سال دو سوال مطرح می شود:
سوال اول:
ایا با توجه به ایجاد زیرساخت های نسبتا مناسب در زمینه حمل و نقل عمومی در مرکز شهر اعم از مترو و خطوط ویژه اتوبوس های تندرو، ایجاد مراکز خرید در اقصی نقاط شهر (به نحوی که تا حدود زیادی وابستگی مردم به مراکز خرید مرکز شهر را کاهش داده) و ابزارهای مناسب جهت توزیع بار ترافیکی نظیر برنامه های مسیریاب که کوتاه ترین و کم ترافیک ترین مسیر را پیشنهاد میدهد و از طرفی با توجه به عوارض منفی که این طرح ایجاد کرده، اجرای آن همچنان ضروری است. و اخیرا فرمانده محترم انتظامی تهران در نامه ای به شهرداری، عوارض منفی طرح کاهش آلودگی هوا را به درستی و با دقت نظر اعلام کرده است.
تعدادی از این عوارض منفی مرقوم شده در نامه، برای طرح ترافیک و طرح زوج و فرد سابق نیز صادق است از جمله:
1- تقاضای سفر و حجم تردد در معابر حاشیه طرح از جمله بزرگراههای امام علی(ع) شهید همت و شهید چمران افزایش یافته و به تبع آن افزایش میانگین زمان سفر و تأخیر در شبکه معابر و افزایش آلودگی هوا را به همراه داشته است.
2- افزایش تقاضای استفاده از موتورسیکلت و در نتیجه رشد فزاینده تصادفات منجر به جرح و فوت
3- فراهمسازی زمینه بیاعتمادی مردم نسبت به سیستم مدیریت کشور با استنباط بر کسب درآمد به بهانه بهبود وضعیت آلودگی هوا
4- افزایش انگیزه کاربران ترافیک به ارتکاب تخلف (پوشش و مخدوش کردن پلاک)
5- ایجاد بستر مناسب جهت تردد بدون محدودیت و آسان اقشار پردرآمد در محدوده طرح جدید و سوق دادن افراد کمدرآمد به سمت استفاده از معابر پیرامونی
6- افزایش نارضایتی کسبه و ساکنین مستقر در محدوده طرح به علت محدودیت تردد و پرداخت عوارض
7- ناکارآمدی طرح جدید از زمان اجرا و عدم موفقیت در کاهش بار ترافیکی منطقه مرکزی کلانشهر تهران و کاهش آلودگی هوا
8- افزایش قابل ملاحظه بار ترافیکی از ساعت ۱۹ الی ۲۳ در معابر و محدودیتهای منتهی به اجرای طرح
تمامی این موارد که به درستی نیز در نامه پلیس قید شده، مواردی است که ناشی از اجرای طرح ترافیک و زوج و فرد است و به توضیح مختصر این موارد می پردازم.
1- این یک واقعیت میدانی است که اجرای محدودیت باعث ایجاد یک ترافیک سنگین در معابر حاشیه طرح شده است. علاوه بر این در نزدیکی ساعات پایانی طرح و در نزدیکی ورودی ها شاهد توفف خودروها در حاشیه اتوبان هستیم که در انتظار پایان زمان طرح هستند. این مساله علاوه بر خطراتی که دارد باعث سنگین تر شدن ترافیک در آن نواحی می شود و عملا بار ترافیکی از مکانی به مکان دیگر منتقل شود. به نظر می رسد راه حل جایگزین پخش هوشمند بار ترافیک در کلیه معابر باشد. طرحی که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
2- در مورد استفاده از موتور سیکلت وضع به مراتب فاجعه بار تر از گزارش پلیس است. با توجه به عدم رعایت فرهنگ و قوانین رانندگی مرتبط به وسیله سرنشینان موتور سیکلت، علاوه بر فوت و جرح، باید هزینه های تحمیلی زیادی که خرج درمان این تصادفات می شود را نیز لحاظ کرد. علاوه بر این اکثر موتور سواران با عملکرد خود موجب القا و ترویج قانون گریزی در جامعه هستند. هرچند نحوه اصلاح این بی قانونی موضوع مورد بحث مقاله حاضر نیست طبق گزارش پلیس، طرح ترافیک موجب افزایش این ناهنجاری و ایجاد هزینه برای جامعه شده است.
3- در مورد بند سوم و پنجم، این بی اعتمادی در جامعه کاملا مشهود و معلوم است. چرا که اساسا اگر کاهش آلودگی هوا اهمیت داشت فرقی بین پولدار و غیر پولدار نمی بود که پولدار بتواند از خانه خود در فرمانیه با خودرویش بیاید برود در مرکز شهر و دود خودرویش را روانه حلق مردم مرکز شهر نماید و آن مردم مرکز شهر نتوانند به جرم نانوشته سکونت در آن منطقه، خودرو از خانه بیرون بیاورند. ای که دستت به دهان نمیرسد تا پول طرح ترافیک دهی و خودرو از منزل خارج کنی نیاز نیست غصه بخوری همان دود خودرو قشر مرفه را بخوری خوب است. دقیقا همان آش نخورده و دهان سوخته. درآمد ناشی از طرح نیز که مشخصا خرج آن مناطق نمی شود که دلخوش باشند که محله مان آباد شد. در نحوه توزیع کارت طرح ترافیک هم که همیشه سوال ها و نگرانیهایی در مورد ویژه خواری هست. به راستی چرا باید بین شهروندان یک شهر تبعیض و بی عدالتی قائل شد؟
4- متاسفانه اکثر قریب به اتفاق مردم ساکن در محدوده از ایجاد تبعیض و محدودیتی که برایشان اعمال شده ناراضی هستند. از طرفی هر روز در اکثر خروجی های طرح، خیلی از شهروندان با روش های مختلف پلاک را مخفی می کنند تا بتوانند از دوربین رد بشوند. در این کار خلاف قانون و نابهنجار، اول می بایست بانیان این ناهنجاری را سرزنش کرد و سپس افرادی که دست به این کار میزنند.
5- آنچه که مشاهدات میدانی نشان می دهد اجرای طرح ترافیک در این زمان نه تنها بار ترافیکی کل شهر را کم نکرده بلکه با توجه به انسدادی که ایجاد کرده بر بار ترافیکی کلان شهر تهران افزوده است. بگذارید یک مثال بزنم تا این مسئله تا حدودی تشریح شود. فرض کنید طبق نقشه زیر از خیابان دماوند قبل از اتوبان امام علی (ع) بخواهید به چهارراه توحید بروید. اگر طرح داشته باشید که مستقیم خیابان دماوند را ادامه میدهید تا برسید به چهارراه توحید. برای اینکه وارد طرح نشوید باید وارد اتوبان امام علی(ع) بشوید بعد شهید همت بعد شهید چمران تا برسید به چهار راه توحید یا از اتوبان امام علی(ع) به بعثت و سپس نواب. در واقع به جای یک ضلع سه ضلع یک مربع را باید طی کنید یعنی افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا در کل کلان شهر تهران، یعنی افزایش ایجاد بار ترافیکی، یعنی از دست دادن زمان. در حالیکه اگر طرح وجود نداشته باشد، مسیریاب شما متناسب با ترافیک همه معابر شهر، کوتاهترین و سریعترین مسیر را به شما پیشنهاد میدهد و عملا بار ترافیکی را توزیع می کند.
6- از آنجا که طرح ترافیک قابل خرید هست و تناسب دارد با درآمدها و خرج و برج شهرداری، هیچ موقع نمیتوان انتظار داشت که این طرح، بار ترافیکی مرکز شهر را کاهش دهد. الحمدلله در تهران به اندازه کافی قشر مرفه داریم که بتواند طرح بخرد و بار ترافیکی و دود کافی برای مرکز شهر ایجاد نماید. پس این طرح برای ساکنین در محدوده نیز مفید به فایده نیست.
در اکثر کشورهای اروپایی طرح کاهش آلودگی هوا ( Low emission zone- LEZ) در حال اجرا است که بر اساس استاندارد خودرو هاست نه ترافیک. محدود به یک منطقه مرکزی شهر هم نیست و کل شهر را در بر میگیرد. به طور مثال در بروکسل از ماه آینده خودروهای با استاندارد یورو3 و از دو سال اینده خودروهای با استاندارد یورو4 حق تردد در سطح شهر را ندارند و همانطور که در نقشه نیز مشخص است، محدوده این طرح کل شهر می باشد نه صرفا یک منطقه خاص1.
در بحث استاندارد خودروها در شرایط فعلی اکتفا میکنیم به همان معاینه فنی خودروها که اگر همان معاینه فنی به نحو صحیح صورت پذیرد و قانون اعمال گردد، اثر مهمی بر روی کاهش آلودگی هوا خواهد داشت. در جاهایی نظیر استکهلم نیز که طرح ترافیک 2 (Stockholm congestion tax) اجرا می شود، ساکنین داخل محدوده می توانند در داخل محدوده تردد کنند و در صورت خروج و ورود به طرح و پرداخت تعرفه ، این هزینه از طریق کسر مالیات به ساکنین داخل طرح برگردانده می شود. یعنی عملا ساکنین در محدوده طرح محدودیتی برای رفت و امد ندارند. از طرفی درآمد حاصل از آن صرف زیرساخت ها می شود و مهمتر از همه اینکه طبق آمار اعلامی ،این طرح نتوانسته ترافیک را کاهش دهد و عملا ترافیک افزایش یافته و این طرح صرفا منجر به استفاده حداکثری قشر مرفه از خیابان های مرکزی شهر شده است و مابقی مردم از حمل و نقل عمومی استفاده می کنند. به همین خاطر این طرح مورد استقبال اکثر کشورها قرار نگرفته است و ترجیح داده اند طرح LEZ را پیاده نمایند.
حال با توجه به شناخت کافی از پیامدهای منفی این طرح در دوره کنونی و همچنین پیشرفت های علم و فناوری، تحت چه شرایط و ملزوماتی می توانیم طرح ترافیک و کنترل آلودگی هوا را به طور کامل ملغی کنیم؟
1- تشویق مردم به استفاده از برنامه های مسیریاب. هر چند همانطور که در حال حاضر رانندگان تاکسی های اینترنتی بدون تشویق و اجبار از مسیریاب ها استفاده می کنند تا سریعتر به مقصد برسند، با توجه به گسترش فرهنگ استفاده از دیتا (بیش از 60 میلیون کاربر در کل کشور) در گوشی های موبایل قطعا خود مردم از این نرم افزارها استفاده خواهند کرد تا در ترافیک قرار نگیرند.
2- بررسی هوشمند داده های ترافیکی به کمک الگوریتم های یادگیری ماشین و حذف موارد ترافیک ساز ( وانت بارها، پارک خودرو در کنار خیابان، پارک دوبل، عدم رعایت قوانین راهنمایی رانندگی). اجرای سختگیرانه قوانین راهنمایی رانندگی در این محدوده مانند پارک غیرمجاز و راه بندان وانت بارهای میوه فروش، قطعا منجر به کاهش بار ترافیکی خواهد شد. ( این بررسی هوشمند داده های ترافیکی توسط جوانان دانشگاهی ما قابل انجام است)
3- پوشش هدفمند تاکسی های خطی.
بعضا تعداد زیاد تاکسی های یک خط، خود منجر به ترافیک میشود
4- کنترل هوشمند خطوط اتوبوسرانی
با توجه به افزایش مترو و اتوبوس های تندرو، می بایست مسیر سنتی اتوبوس های خطی واحد مورد بازبینی قرار گیرد. الان خطوطی در تهران وجود دارد که مسافر کافی ندارد و وجود اتوبوس در این خطو علاوه بر آلودگی شدید هوا منجر به ترافیک هم می شود. قاعدتا با افتتاح ایستگاه های مترو یا خطوط اتوبوس های تندروو جدید می بایست مابقی شبکه حمل و نقل عمومی، اعم از تاکسی های خطی و اتوبوس های واحد مورد بازبینی و طراحی هوشمند قرار گیرد.
5- عدم صدور مجوز مراکز خرید در مناطق مرکزی و پرتردد شهر.
اجبار مراکز پر تردد نظیر مراکز خرید، بیمارستان ها یا ادارات دولتی در مرکز شهر به داشتن پارکینگ مناسب برای مراجعین. انتقال بنکداران و عمده فروشان از مرکز شهر
6- ایجاد تسهیلات تشویقی جهت استفاده از حمل و نقل عمومی نظیر کارت رایگان برای محصلین، دانشجویان و کارمندان ادارات دولتی. این روش بسیار مناسبی است که از جمله در کشور بلژیک و سوئیس نیز انجام می شود. بر اساس نظام هزینه- فایده یک کارمند تصمیم میگیرد که از حمل و نقل عمومی رایگان استفاده کند و با سرعت بیشتر و بدون ترافیک به مقصد برسد یا اینکه پول بنزین و استهلاک خودرو بدهد، در ترافیک صبحگاهی و عصرگاهی علاوه بر از دست دادن وقت و سردرد آلودگی هوا با اعصابی ناراحت به محل کار و خانه برود.
7- اصلاح زمان بندی و تعداد اتوبوس های تندرو فعال و قطارهای مترو به کمک فناوری هوش مصنوعی که این امر نیز توسط همکاران ما در دانشگاه قابل تحقق است. هوشمندسازی شبکه اتوبوس های تندرو به نحوی که توزیع مناسبی از اتوبوسها در خطوط و ایستگاه ها باشد نه اینکه در یک زمان چندین اتوبوس به یک ایستگاه برسند و و در ایستگاهی دیگر مردم مدت زمان زیادی منتظر اتوبوس باشند. ( این مسئله به راحتی توسط جوانان دانشگاهی ما قابل حل و هوشمندسازی است)
8- در صورت بروز آلودگی هوا، با توجه به انتشار ذرات آلوده در همه مناطق، می بایست بعد از اعمال محدودیت برای کارخانجات و ماشین های سنگین و در صورت نیاز، اعمال محدودیت تردد خودرو به صورت هوشمند و مبتنی بر داده های مراکز سنجش آلودگی هوا در مناطق مورد نیاز شهر (یا در صورت لزوم کل شهر) صورت پذیرد . نمیتوان پذیرفت آلودگی خودرویی که در ترافیک اتوبان امام علی حرکت می کند یا یک سمت اتوبان هست اثری بر آلودگی هوا در سمت دیگر اتوبان نخواهد داشت.
9- ساعات کار مدارس، ادارات، بانکها و مابقی صنوف نه به صورت سنتی و کلیشه ای بلکه متناسب با موقعیت جغرافیایی آن و با استفاده از داده های ترافیکی و مابقی داده های مورد نیاز، به کمک فناوری های جدید، قابل تنظیم و مدیریت است. به طور مثال ساعت شروع به کار یک بانک که در موقعیت پر ترافیک مرکز شهر قرار گرفته با بانکی که در مسیر کم ترافیک قرار دارد متفاوت خواهد بود. طرحی که اکنون نیز بر اساس مولفه های مختلف در برخی شهرهای اروپایی اجرا می گردد. در حالیکه برای مثال ما بدون تحلیل همه مولفه ها، یک نسخه برای شروع به کار کلیه بانک ها ابلاغ می کنیم.
با اعمال این شروط میتوان طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا را ملغی اعلام کرد تا هم آلودگی هوا کاهش یابد هم بار ترافیکی در کل شهر پخش گردد.
سوال دوم: آیا طرح جایگزینی برای طرح ترافیک که بتواند تا حد زیادی عوارض منفی ایجاد شده را کاهش دهد، وجود دارد؟
طرح کنترل هوشمند آلودگی هوا و ترافیک
ما طرحی داریم که اساس و مبنای کنترل آلودگی هوا و ترافیک می باشد نه درآمدزایی برای شهرداری. بر اساس این طرح یک برنامه مسیریاب متعلق به پلیس یا شهرداری است. در این برنامه فرد متقاضی که قبلا اطلاعات خود و وسیله نقلیه را در این برنامه ثبت کرده، مقصد خود را مشخص میکند. برنامه بر اساس داده های آلایندگی هوا در نقاط مختلف شهر و بر اساس داده های ترافیکی آنلاین، بهترین مسیر را به همراه تعرفه آن پیشنهاد می کند. اگر خارج از طرح باشد که تعرفه نخواهد داشت. اگر مسیر از داخل طرح باشد متناسب با میزان مسافت طی شده تعرفه پرداخت خواهد کرد. این تعرفه بر اساس شاخص آلایندگی هوا در روزهای آلودگی هوا بیشتر خواهد بود. راننده موظف خواهد بود که در طول رانندگی در محدوده طرح برنامه مسیریاب را روشن نگه دارد. در صورت عدم استفاده از گوشی هوشمند، راننده می تواند با ارسال پیامک مبدا و مقصد خود به سامانه، بهترین مسیر و میزان تعرفه را دریافت نماید.
در غیر اینصورت توسط دوربینهای موجود در ورودی و همچنین دوربین های داخل طرح شناسایی و جریمه خواهد شد. علاوه بر این پلیس راهور نیز به صورت تصادفی چک خواهد کرد و در صورت تخلف، اعمال قانون خواهد کرد. با توجه به ذهن فعال برخی شهروندان مبنی بر دور زدن هر قانونی، دوربین های داخل طرح می بایست در نقاط ترافیک خیز نصب گردد.
با تعریف یک تعرفه منطقی، راننده تصمیم میگیرد که مثلا برای رفتن از خ دماوند به چهارراه توحید با یک تعرفه بسیار کم مسیر مستقیم را ادامه بدهد یا اینکه با صرف وقت بیشتر، بنزین بیشتر و در نتیجه هزینه بیشتر (که در کل بیشتر از تعرفه طرح بوده)، وارد اتوبان امام علی – همت- چمران بشود تا به مقصد برسد. عملا با وجود داده های بر خط آلودگی هوا و ترافیک میزان شناور تعرفه مشخص خواهد شد تا بتوان آلودگی و ترافیک را بر خط و در کل شهر کنترل کرد. میزان تعرفه باید متعادل بوده به نحوی که این طرح نیز باعث تبعیض بین شهروندان نشود. علاوه بر این، تعرفه میبایست متناسب با مسافت طی شده باشد. با توجه به تعرفه منصفانه و از طرفی تعیین جریمه های سنگین، پیدا کردن راه های دورزدن طرح و تخلف بسیار کاهش خواهد یافت. تعرفه دریافتی باید در حسابی مجزا و فقط صرف ایجاد زیرساخت های مناسب جهت بهبود ترافیک و کاهش الودگی و با نظارت دقیق مسئولین قضایی باشد و ارائه گزارش منظم به مردم باشد. در غیر اینصورت، اعتماد عمومی ایجاد نخواهد شد.
شاید این سوال پیش بیاید که آیا همه رانندگان از گوشی هوشمند و دیتا استفاده می کنند؟ جواب این است همانطور که تاکسی های اینترنتی به سرعت شکل گرفتند و در سبک زندگی مردم قرار گرفتند، این مسئله نیز با توجه به اینکه بالغ بر 60 میلیون کاربر اینترنت موبایل در سراسر شهرها و وروستاهای کشور داریم، قابل اجرا خواهد بود. مابقی هم از پیامک و ارسال کد دستوری استفاده خواهند کرد.
تمامی چالش های این برنامه هوشمند در نظر گرفته شده است و در صورت تمایل مسئولین محترم، برای ایشان ارائه خواهد شد.
در این طرح شرط ساعت وجود ندارد و شاخص میزان تعرفه، ساعت ورود و خروج به طرح (شش و نیم صبح تا هجده شب) نخواهد بود بلکه شاخص، داده های آلودگی هوا و ترافیک خواهد بود که میزان تعرفه را از صفر تا صد در صد تنظیم میکند. این طرح می تواند خیلی از دغدغه های مطروحه در نامه فرمانده محترم پلیس را که در ابتدای متن اشاره شد، مرتفع نماید. علاوه بر این با توجه به وجود زیرساخت های لازم برای اجرای این طرح، بار مالی سنگینی هم ندارد.
تمامی اموری که در این مقاله تحت عنوان هوشمندسازی نام برده شد به کمک الگوریتم های یادگیری ماشین توسط تیم دانشگاهی ما یا دیگر نخبگان جوان قابل انجام می باشد.
جمع بندی این که بهترین راه، ملغی کردن طرح ترافیک و اجرای شروط ده گانه مطرح شده به کمک فناوری های نوین می باشد. ولی اگر مسئولین بنا به دلایلی حاضر به ملغی کردن طرح ترافیک
نباشند، راه حل طرح هوشمند آلودگی هوا مبتنی بر داده های آلودگی هوا و ترافیک و بدون نگاه درآمدزایی، می تواند شایسته شهروندان محترم تهران باشد.
1 https://www.lez.brussels/en/content/affected-vehicles
2 https://transportstyrelsen.se/en/road/Congestion-taxes-in-Stockholm-and-Goteborg/