به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ «کشیدن 14 دندان برای فرار از سربازی»؛ تیتری عجیب، اما واقعی که یکی از راه‌های فرار از سربازی است. سربازی سال‌هاست به یک چالش برای پسران تبدیل شده. حقوق پایین، زمان نسبتا طولانی آن و... ازجمله ایراداتی است که همواره به طرح سربازی در ایران وارد شده است، هرچند گاهی درباره افزایش حقوق سربازی یا تشویق‌هایی برای آن صحبت‌هایی می‌شود، اما شرایط آن هنوز فرق خاصی نکرده است. این روزها موضوع سربازی حتی بر کنکور هم سایه انداخته، عده‌ای معتقدند یکی از دلایل ادامه تحصیل پسران، نه برای درس و کار بلکه برای فرار از سربازی است. سربازی شتری است که دم در هر خانه‌ای می‌خوابد، اما به نظر می‌رسد پسران ترجیح می‌دهند با درجه بالاتری وارد سربازی شوند تا کمتر با کارهایی چون «پاس دادن»، «سر دکل رفتن» و... درگیر شوند و شاید تا پایان تحصیل فرجی شده و آنها بتوانند معافیت خود را بگیرند. این امر سبب شد موضوع کنکور، ادامه تحصیل و سربازی به هم مرتبط شوند و منتقدان مجددا این مقوله‌ها را ارزیابی کنند.
از کنکور تا سربازی
ششم مهرماه بود که سیدسعیدرضا عاملی، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی از ورود این نهاد به موضوع کنکور صحبت کرد، او در یک برنامه تلویزیونی کنکور را مساله‌ای ملی بیان کرد که باید تکلیفش تا پایان سال 98 مشخص شود. او گفت: «در این زمینه اراده جدی داریم و معاونت خطمشیگذاری ستاد علم و فناوری این را به‌عنوان اولویت نخست مدنظر دارد. الان کنکور یک مساله ملی است، تلاش می‌کنیم در 6 ماه آینده به مدل قطعی رسیده و با همراهی مجلس آن را به نتیجه برسانیم، دولت نیز باید اراده لازم را داشته باشد.» هرچند تعیین‌تکلیف شدن کنکور تا پایان سال 96 یعنی 6 ماه پس از سخنان عاملی، بعید به نظر می‌رسید، اما جلسات این شورا برای بررسی کنکور یک هفته پس از سخنان عاملی یعنی از 13 مهرماه آغاز شد.
جلسات چهارگانه‌ای که قرار بود به بررسی کنکور از زوایای مختلف بپردازد. اولین نشست با حضور موسسات و اندیشکده‌های مربوط به کنکور ازجمله مرکز تحقیقات سیاست علمی و مرکز مطالعات علمی ریاست‌جمهوری، دومین نشست با حضور نمایندگان و روسای دانشگاه‌ها، سومین نشست با حضور مدیران مدارس و چهارمین جلسه- که با حاشیه‌هایی نیز همراه بود- با مدیران موسسات آموزشی و ناشران کتاب‌های کمک‌درسی برگزار شد. درحالی که عده‌ای مخالف حضور موسسات آموزشی که به‌عنوان مافیای کنکور شناخته می‌شوند، بودند، اما شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با این نگاه که باید برای بررسی مشکل کنکور نظرات مختلف را مورد کندوکاو قرار داد، از برگزاری چهارمین نشست تخصصی بررسی کنکور دفاع کرد. در یکی از همین جلسات بود که ابراهیم سوزنچی، معاون خطمشیگذاری و راهبری اجرای ستاد علم و فناوری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی آب پاکی را دستان داوطلبان کنکور ریخت و تعیین‌تکلیف کنکور را به معنای حل مساله کنکور در سال آینده ندانست و گفت: «دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در مصاحبه خود گفت تا آخر امسال تکلیف کنکور مشخص می‌شود، اما این سخن به آن معنا نیست که سال آینده کنکور حذف می‌شود بلکه سیاست‌های لازم برای ساماندهی موضوع کنکور به تصویب خواهد رسید.»
در دومین جلسه از نشست بررسی کنکور که با حضور روسای دانشگاه‌ها برگزار شد، موضوع سربازی هم مطرح شد و همین امر سرآغاز بحث‌های شورای‌عالی انقلاب فرهنگی پیرامون سربازی شد. نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران سربازی را به‌عنوان یکی از مشکلات پیش‌روی دانش‌آموزان و آن را از دلایلی دانست که داوطلبان را مجبور به ورود به رشته‌هایی می‌کند که عملا به آنها علاقه‌ای ندارند، او در این مورد گفت: «ما باید به دانش‌آموزان اجازه انتخاب بیشتری بدهیم و فرصت زیادی در اختیار آنها قرار دهیم، بر‌این اساس باید مجموعه‌ای از انتخاب‌های دانش‌آموزان تدوین و به دانشگاه مقصد ارائه شود تا دانشگاه براساس علایق و توانمندی‌های دانشجو بتواند برای آینده وی برنامه‌ریزی کند.» احمدآبادی ادامه داد: «مساله سربازی دانش‌آموزان درصورت عدم قبولی در دانشگاه از مسائلی است که معضل خانواده‌ها شده است.» عاملی با اشاره به مطرح شدن مشکل سربازی دانش‌آموزان در جلسه خواستار همکاری با ستادکل نیروهای مسلح شد تا فرجه‌ای دو ساله به آنها برای ورود به کنکور داده شود، وی در این خصوص گفت: «اگر بتوانیم با همکاری ستادکل نیروهای مسلح اضطراب سربازی را از میان دانش‌آموزان برداریم و مدتی به دانش‌آموز مهلت دهیم تا امکان امتحان مجدد را داشته باشد و رشته مورد علاقه خود را انتخاب کند، در این صورت بخشی از معضلات ورود نامتناسب دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها را رفع کرده‌ایم.»
عاملی ادامه داد: «درحال حاضر ما در هر سه مقطع یعنی کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری داوطلبان مرد را بین قبولی در کنکور یا رفتن به سربازی مخیر کرده‌ایم، این مساله به خودی خود اضطراب‌آور است و ممکن است افراد را در مسیر کاذبی قرار دهد، به‌طور مثال انتخاب موقت یک رشته که اولویت فرد نیست و صرفا برای تاخیر در رفتن به سربازی است. لذا دادن فرجه دو ساله این شرایط را فراهم خواهد کرد که فرد فرصت امتحان مجدد داشته باشد یا اگر هم اولویت را در سربازی دید، داوطلبانه به سربازی برود.» عاملی در ادامه تاکید کرد: «البته تصمیم‌گیرنده نهایی در این حوزه ستادکل نیروهای مسلح است ولی می‌توان در این حوزه همفکری داشته و سازوکار یکپارچه‌ای را به وجود بیاوریم.» تنها 24 ساعت پس از این اظهارنظر عاملی، موسی کمالی، رئیس اداره سرمایه انسانی سرباز ستادکل نیروهای مسلح نسبت به پیشنهاد افزایش سن سربازی به 20 سال واکنش نشان داد و گفت: «هر طرح و ایده‌ای برای سربازی، ابتدا باید به ستادکل نیروهای مسلح ارائه شده و اقدامات کارشناسی و بررسی‌های لازم درمورد آن انجام شود.» او عملا طرح افزایش سن سربازی تا 20 سالگی را حتی مربوط به قانون فعلی دانسته و گفت: «درحال حاضر سن سربازی در کشور ورود به ۱۹ سالگی است و از طرف دیگر دارندگان مدرک دیپلم یک‌سال فرصت دارند وضعیت سربازی خود را مشخص کنند که به‌عبارتی دیگر فرد مشمول پس از دریافت دیپلم تا ۲۰ سالگی فرصت دارد وارد دانشگاه شود، یعنی می‌تواند دو بار در کنکور شرکت کرده و فرصت پذیرش در رشته دانشگاهی موردعلاقه‌اش را داشته باشد.»
البته کمالی کنکور را در کل بی‌ارتباط با سربازی عنوان کرد و گفت: «با این شرایط به نظر نمی‌رسد دغدغه سربازی بتواند برای کنکوری‌ها مشکل ایجاد کند، چراکه تسهیلات لازم برابر قانون و مقررات به این افراد ارائه شده است. به همین دلیل می‌توان گفت پیشنهاد مطرح‌شده عملا وجود داشته و کسانی که دغدغه کنکور داشته باشند تا ۲۰ سالگی و حتی در موارد خاصی که در بالا گفته شد تا ۲۱ سالگی می‌توانند برای شرکت در کنکور اقدام کنند.»
شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و نظرسنجی برای سربازی
هرچند به نظر می‌رسید اظهارنظر کمالی پایانی به بررسی سربازی توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی باشد، اما پنجم دی‌ماه بود که دفتر معاونت خطمشیگذاری ستاد علم و فناوری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با طرح سوال‌هایی اقدام به ارزیابی مساله سربازی- کنکور کرد. در این پرسشنامه بعد از چند سوال ابتدایی درباره مقطع تحصیلی، سن، دانشگاه و شماره دانشجویی، به سه سوال اصلی در رابطه با کنکور و سربازی خواهید رسید. در سوال اول آمده است: «برنامه شما پس از فارغ‌التحصیلی، از مقطع فعلی تحصیل، کدام است؟ 1-رفتن به سربازی، 2- ورود به بازار کار، 3- ادامه تحصیل در ایران، 4- غیر از اینها و 5- ادامه تحصیل در خارج» در سوال بعدی نیز آمده بود: «از دلایل زیر برای تصمیم به تحصیل در مقطع کنونی خود، کدام‌یک مهم‌تر است؟ 1- نرفتن به خدمت نظام‌وظیفه، 2- دلایل اقتصادی (نظیر یافتن شغل بهتر در آینده)، 3- دلایل سیاسی- اجتماعی (نظیر پیدا کردن شأن اجتماعی)، 4- علاقه به علم و آموزش (و ادامه کار در این حوزه) و 5- سایر دلایل و در سوال پایانی نیز آمده است: «اگر گزینه ۱ را در سوال قبل انتخاب کرده‌اید، در کدام‌یک از این حالت‌ها، درس خواندن را ادامه نمی‌دادید؟ (می‌توانید دو گزینه را انتخاب کنید یا هیچ‌کدام). در غیر این‌صورت گزینه هیچ‌کدام را انتخاب کنید. 1- اگر سربازی یک سال فرجه بیشتر داشت (یعنی تا دو سال)، 2- اگر مدت زمان سربازی یک سال بود، 3- اگر دوره سربازی کاملا حرفه‌ای بود و کار متناسب با حرفه را به جای سربازی معمول انجام می‌دادم و 4- هیچ‌کدام.»
نتایج این پرسشنامه یک‌روزه را ابراهیم سوزنچی هفتم دی‌ماه منتشر کرد، نتایجی که تاثیر سربازی بر کنکور و ادامه تحصیل دانشجویان را نشان می‌داد. او با بیان آنکه 780 نفر از دانشجویان به این سوال‌ها پاسخ داده‌اند، اعلام کرد 41 درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی از دانشجویان دانشگاه صنعتی‌شریف بوده‌اند. او پیرامون این نظرسنجی گفت: «۱۹۰ نفر اعلام کرده‌اند نرفتن به سربازی از دلایل اصلی ادامه تحصیل آنهاست، ۱۱۸ نفر اشاره به ادامه تحصیل در خارج از کشور کرده، ۱۰۰ نفر قصد تحصیل در داخل کشور داشته، ۶۸ نفر ورود به بازار کار را انتخاب کرده و ۳۷ نفر هم قصد سربازی رفتن داشته‌اند.» او ادامه داد: «تعدادی از دانشجویان هم تا مقطع دکتری پیش می‌روند که سربازی را به تاخیر بیندازند؛ چراکه یکی از انگیزه‌های مهم بسیاری از پسران برای رفتن به مقاطع تحصیلات تکمیلی -حتی اگر به زبان هم نیاورند- نرفتن به سربازی است.» او گفت: «نتایج به‌دست‌آمده در این نظرسنجی شاید در سیاستگذاری‌های بعدی درباره خدمت سربازی موثر باشد.» این موضوع باعث شد تاثیر سربازی بر کنکور مجددا مورد بررسی قرار بگیرد.
نظرسنجی تنها با سه سوال!
هرچند به نظر می‌رسید نظرسنجی انجام‌شده توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی اقدامی جهت مشخص شدن ارتباط کنکور و سربازی باشد، اما جامعه آماری و سوالات مطرح‌شده در این پرسشنامه نشان داد نمی‌توان به این نظرسنجی اتکای کاملی داشت. نظرسنجی این سازمان آنچنان در بی‌خبری صورت گرفت که تنها 0.20درصد از دانشجویان پاسخ‌های خود را برای این سازمان ارسال کرده‌اند. از طرفی این نهاد قصد داشت تنها با سه سوال به مقصود خود یعنی تاثیر یا عدم تاثیر سربازی در کنکور برسد که به لحاظ روش تحقیق امر غیرممکنی است. این تحقیق با جامعه آماری و سوالات استاندارد می‌توانست راهگشای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و سایر سازمان‌ها ازجمله نظام‌وظیفه باشد، اما به نظر می‌رسد تعجیل این شورا در به نتیجه رساندن موضوع کنکور تا پایان سال باعث شده روند استانداردی در بررسی کنکور صورت نگیرد، این درحالی است که افراد بسیاری پیرامون عجله پیرامون بررسی کنکور هشدار داده بودند.
از طرفی مشخص نبودن مسئولیت شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در زمینه سربازی باعث شده به طرح چنین سوال‌هایی و نتایج آن با شک و تردید نگاه شود. از آنجا که تصمیمات پیرامون سربازی با نیروهای مسلح است باید اولین گفت‌وگو‌ها نه در میدان نظرسنجی بلکه در بخش واگذاری مسئولیت‌ها انجام شود تا پس از بررسی‌های انجام‌شده با حرف و حدیثی روبه‌رو نشویم. با تمام این تفاسیر می‌توان امید داشت که طرح‌های جایگزین سربازی مورد بررسی قرار بگیرد، زیرا موضوع فرار از سربازی آنچنان بالا گرفته است که کمالی، سخنگو و مشاور عالی قرارگاه مهارت‌افزایی سرباز ستادکل نیروهای مسلح نیز از معافیت گرفتن فرزند خود براساس قانون‌های مشکل‌دار می‌گوید. اما مهم‌ترین سوال آن است که چه کسی باید پیرامون سربازی تصمیم‌گیری کند.
