خبرنامه دانشجویان ایران: آسیه کلاته // یک مسئله‌‌ى دیگر در سرفصل اقتصاد مقاومتى، اقتصاد دانشبنیان است... در این بخش شرکتهاى دانشبنیان و فعالیتهاى اقتصادى دانشبنیان خیلى جاده‌‌ى باز و امیدبخشى است. ما استعدادهاى برجسته‌‌اى داریم که میتوانند در این مورد کمک کنند.
ما باید هر کدام نقش خودمان را بشناسیم و آن را ایفاء کنیم. یکى از بخشهاى ما، اقتصاد است و خاصیت اقتصاد در یک چنین شرائطى، اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى اقتصادى که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنى دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانى که ما داریم. به نظر من یکى از بخشهاى مهمى که میتواند این اقتصاد مقاومتى را پایدار کند، همین کار شماست؛ همین شرکتهاى دانشبنیان است؛ این یکى از بهترین مظاهر و یکى از مؤثرترین مؤلفه‌‌‌هاى اقتصاد مقاومتى است؛ این را باید دنبال کرد.
شرکت‌های دانشبنیان، به عنوان بنگاه‌های اقتصاد دانشبنیان، نقش محوری در ساختار این نوع اقتصاد ایفا می‌نماید. بر اساس ماده‌ی یک قانون حمایت از شرکت‌های دانشبنیان، «شرکت‌ها و مؤسسات دانشبنیان شرکت یا مؤسسه‌ی خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه‌ی اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه‌ی فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده‌ی فراوان، به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط، تشکیل می‌شود.»
در تعریف مذکور، فناوری را می‌توان کلیه‌ی دانش فنى، فرآیندها، ابزار و سیستم‌های به‌کاررفته در ساخت محصولات و ارائه‌ی خدمات تعریف کرد. فناوری همواره در خلق ثروت برای کشورها نقش اساسی داشته و سطح استاندارد و کیفیت زندگی مردم را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. تأثیر فناوری آن‌چنان است که پیشرفت تمدن را غالباً با توجه به فناوری برتر هر دوره مشخص می‌کنند. اقتدار فناوری موجب اقتدار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی می‌گردد.
همچنین طبق تعریف OECD، شرکت‌های دانشبنیان «آن دسته از گروه‌های انسانی تحصیل‌کرده در مراکز علمی، پژوهشی و تحقیقاتی که توانسته باشند در این مراکز، علاوه بر فراگیری علوم نظری و تئوری‌های علمی، روش‌های تبدیل علوم فراگرفته به فعالیت‌های درآمدزا و تولیدکننده‌ی ارزش را به همراه داشته باشد» اطلاق می‌شود. حال برای بررسی و تبیین نقش این شرکت‌ها در اقتصاد مقاومتی ابتدا لازم است ویژگی‌های منحصربه‌فرد و کارکردهای این شرکت‌ها تشریح شود. شرکت‌های دانشبنیان دارای تمایزات خاصی با سایر شرکت‌ها هستند که در این بخش به طور خلاصه بیان می‌گردد:
1. در شرکتهاى دانشبنیان نسبت نیروهای متخصص به کل کارکنان، اختلاف زیادی با دیگر شرکت‌ها دارد.
2. در شرکتهاى دانشبنیان درصد رشد نیروهای متخصص به کل کارکنان زیاد است.
3. اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمى و پژوهشى در مدیریت و راهبری شرکتهاى دانشبنیان مشارکت دارند.
4. شرکتهاى دانشبنیان بودجه‌ی بسیار زیادتری نسبت به دیگر شرکت‌ها برای تحقیق و توسعه نیاز دارند.
5. شرکتهاى دانشبنیان توانمندی ویژه‌ای در استفاده از فناوری برای رشد سریع دارند.
6. توسعه‌ی شرکتهاى دانشبنیان صنعتی، متکی بر توسعه‌ی فناوری است، نه بر سرمایه یا سخت‌افزار.
7. مزیت رقابتی شرکتهاى دانشبنیان، نوآوری در فناوری است.
8. شرکتهاى دانشبنیان بازارهای جدید را از طریق ارائه‌ی محصولات با فناوری‌های جدید تسخیر می‌کنند.
9. شرکتهاى دانشبنیان به روش‌های دستی یا نیمه‌اتوماتیک تکیه ندارد.
10. اغلب شرکت‌های دانشبنیان از نظر اندازه جزء شرکت‌های کوچک و متوسط محسوب می‌شوند.
2. با توجه به ویژگی‌های ذکرشده، می‌توان اهداف و کارکردهای زیر را برای این شرکت‌ها برشمرد:
جذب و تبدیل ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار.
هم‌افزایی علم و ثروت (تجاری‌سازی علم و دانش.
تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و تحقیقاتی.
توانمندسازی دانش‌آموختگان به منظور ورود به فضای کسب‌وکار.
حمایت، هدایت و سمت‌دهی در جهت نوآوری‌ها و تولید فناوری‌های برتر.
ایجاد زمینه برای به‌کارگیری هرچه بیشتر توانمندی‌های دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی در جامعه.
ترغیب متخصصین، نوآوران، مخترعان، اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی برای فعالیت‌های بیشتر در رفع نیازهای جامعه برای ترویج فرهنگ تجاری‌سازی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی.
تشویق بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی به بهره‌گیری از یافته‌های پژوهشی و فناوری‌های شکل‌یافته در مراکز پژوهشی
ارتقای فرهنگ عمومی کارآفرینی.
حال از یک سو، با توجه به تعریف و بیان ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی و مؤلفه‌های اصلی آن و از سوی دیگر، تعریف و کارکردهای اقتصاد و شرکت‌های دانشبنیان، می‌توان نقش این شرکت‌ها را در شکل‌گیری و توسعه‌ی اقتصاد مقاومتی در محورهای زیر تبیین نمود:
1. شرکت‌های دانشبنیان، با توجه به ویژگی‌های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف‌پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای روبه‌رو شدن با شرایط تحریم را دارا هستند. همچنین توزیع عادلانه‌تر ثروت، بر اساس شایسته‌سالاری در چنین شرکت‌هایی، تأثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمندتر بودن این شرکت‌ها، در مقایسه با شرکت‌های سنتی، سبب افزایش بهره‌وری و کارآمدی شرکت‌های دولتی واگذارشده خواهد شد. همچنین استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه‌ی شرکت‌ها می‌گردد. شرکت‌های دانشبنیان زیرساخت‌های لازم جهت عملی ساختن استراتژی عدم تمرکز و همکاری چندین شرکت متوسط جهت تولید یک محصول را دارا هستند. در صورت تحریم مواد اولیه یا فناوری، چنین شرکت‌هایی توانمندی لازم را جهت دستیابی به فناوری یا مواد اولیه‌ی جایگزین خواهند داشت.
2. قطع وابستگی به فروش خام مواد معدنی، به ویژه نفت، یکی دیگر از مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی بیان شد. شرکت‌های دانشبنیان، با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود و توان ایجاد و به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته‌ی مورد نیاز، توانمندی لازم را جهت تبدیل مواد خام به محصولات نهایی و با ارزش افزوده‌ی بالا دارند. در واقع دولت با اعتماد و توجه به چنین شرکت‌هایی میتواند تهدید به‌وجود‌آمده در این حوزه را به فرصتی جهت شکوفایی صنایع نفت و پتروشیمی تبدیل نماید. با تمرکز بر این استراتژی، در بلندمدت، علاوه بر خودکفایی کشور در بسیاری از کالاهای مرتبط با نفت و صنایع معدنی، حتی می‌توان از نفت به عنوان ابزاری جهت تهدید دشمن استفاده نمود.
3. یکی دیگر از مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی مدیریت مصرف مطرح شد. واقعیت این است که یکی از علل اساسی اسراف و زیاده‌روی در مصرف و همچنین تمایل مردم به مصرف کالاهای خارجی، پایین بودن کیفیت محصولات و کالاهای داخلی است و این مسئله در بلندمدت باعث سلب اطمینان مردم از کیفیت اکثر کالاهای داخلی شده است. بنابراین با توجه به ویژگی شرکت‌های دانشبنیان در استفاده از دانش برای بهینه کردن کیفیت محصولات داخلی، به همراه اقدامات فرهنگی، می‌توان موجب ترغیب مردم به مصرف کالاهای داخلی گردید. به این ترتیب، از یک سو وابستگی کشور به محصولات و ارز خارجی جهت واردات این کالاها کاهش می‌یابد و از سوی دیگر، با ارتقای کیفیت محصولات داخلی، زمینه‌ی رقابت این کالاها با کالاهای مشابه در بازارهای خارجی فراهم می‌گردد. در نهایت، با افزایش گستره‌ی کالاهای صادراتی، آسیب‌پذیری کشور در برابر تحریم کالاهای صادراتی کاهش می‌یابد.
4. بهره‌وری عوامل تولید به عنوان یکی از عوامل اقتصاد دانشبنیان بیان شد. پایین بودن بهره‌وری یکی از مسائل اساسی اقتصاد کشور است که تأثیر گسترده‌ای بر تمام جنبه‌های اقتصادی دارد. در حقیقت بهره‌وری عوامل تولید در شرکت‌های دانشبنیان، علاوه بر تأثیرات ذکرشده در بند قبل، سبب کاهش هزینه‌ی تمام‌شده‌ی محصولات و کالاها خواهد شد. در نتیجه، علاوه بر افزایش استفاده‌ی مردم از کالاهای داخلی، از سوی دیگر، مزیت رقابتی در قیمت برای صادرات محصولات در بازارهای جهانی ایجاد خواهد کرد.
5. اهمیت اقتصاد و شرکت‌های دانشبنیان به اندازه‌ای است که علاوه بر تأثیرگذاری بر سایر مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی، از طرف رهبر معظم انقلاب به عنوان یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی مطرح می‌شود. ایشان از شرکت‌های دانشبنیان به عنوان راهکاری برای جایگزینی درآمدهای نفت یاد می‌کنند و تصریح می‌نمایند که «ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیت‌های اقتصادی درآمدزای دیگری جایگزین کنیم، بزرگ‌ترین حرکت مهم را در زمینه‌ی اقتصاد انجام داده‌ایم. امروز صنایع دانشبنیان از جمله کارهایی است که میتواند این خلأ را تا میزان زیادی پر کند.»
همچنین ایشان در جای دیگر، با تأکید بر این موضوع، می‌فرمایند: «این بخش شرکتهاى دانشبنیان و فعالیتهاى اقتصادى دانشبنیان خیلى جاده‌‌ى باز و امیدبخشى است.» در سخنرانی دیگری، ایشان کارآفرینی را مترادف اقتصاد مقاومتی می‌دانند و تأکید می‌کنند: «ما باید یک اقتصاد مقاومتىِ واقعى در کشور به وجود بیاوریم. امروز کارآفرینى معنایش این است.»
6. یکی دیگر از مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی حمایت از تولید ملی و همچنین خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک مورد نیاز کشور است. چنان که در مباحث مطرح‌شده در حوزه‌ی اقتصاد دانشبنیان بیان شد، یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه‌ی ملی، اقتصاد دانشبنیان و بنگاه‌های اقتصادی دانشبنیان است. در حقیقت، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری عوامل تولید از طریق دانشبنیان نمودن اقتصاد و توسعه‌ی شرکت‌های دانشبنیان است. با برنامه‌ریزی صحیح، حتی کشور میتواند صادرکننده‌ی این محصولات نیز باشد.
در انتها باید به این نکته اشاره نمود که موارد ذکرشده‌ی فوق، در صورتی امکان تحقق خواهند داشت که زیرساخت‌های لازم جهت به وجود آمدن اقتصاد دانشبنیان و رشد و فراگیر شدن شرکت‌های دانشبنیان فراهم شود. بررسی زیرساخت‌های مذکور هدف نوشته‌ی حاضر نبوده است، ولی مناسب است که در اینجا به یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانشبنیان و پیش‌نیاز تحقق استراتژی شرکت‌های دانشبنیان جهت توسعه‌ی اقتصاد مقاومتی اشاره شود. در حقیقت یکی از اساسی‌ترین پیش‌نیازهای اقتصاد دانشبنیان سرمایه‌ی انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل‌کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ی کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب، با توانمند نمودن و تشویق و زمینه‌سازی فعالیت آنان در قالب شرکت‌های دانشبنیان، کشور توان رویارویی با هر گونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.
