نوعثمانی‌گرایی با ردای پوپولیستی

خبرنامه دانشجویان ایران: صادق امامی// رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه افتخار می‌کند که پیش از دونالد ترامپ همتای آمریکایی‌اش و بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا، مدال پوپولیستی را بر سینه‌ خود آویزان کرده است. او می‌خواهد در قرن بیست‌ویکم، با تکیه بر شعارهای پوپولیستی، میراث‌دار سلاطینی باشد که یک قرن پیش، خودشان و امپراتوری‌شان برای همیشه به تاریخ پیوستند. پوشیدن ردای اجدادی بدون درک اقتضائات دنیای مدرن، اردوغان را در وادی بین‌الملل با بازیگری با چرخش‌ها و گاهی گردش‌های عجیب‌وغریب همراه کرده است. پوپولیست‌ها به‌خوبی آموخته‌اند برای آنچه می‌خواهند باید توجیه و تفسیر بسازند و هر قدر این توجیه عوام‌گرایانه‌تر باشد، باورپذیری‌اش بیشتر و رسیدن آنها به اهداف‌شان آسان‌تر است.

در دوره اردوغان ترکیه با وجود اینکه در حد فاصل سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۰ میلادی، به دنبال تنش‌زدایی با همسایگان خویش و اصطلاحا «سیاست تنش صفر» بود، اما با آغاز تحولات جهان عرب و به‌ویژه بحران سوریه، از تمام سیاست‌های خود عدول کرد. این عدول شامل موضعی پیچیده از اقدامات مختلف، یعنی از دعوت به اصلاحات، میانجی‌گری و داوری، به مهیا کردن امکانات و مدیریت مخالفان تا لشکرکشی و تهدید به جنگ و جنگ تغییر کرد. اردوغان پس از چندین تجاوز نظامی به خاک سوریه، در سال 2020 رسما به خاک سوریه لشکرکشی کرده و با ارتش این کشور وارد جنگ شده است. او بدون توجه به روند آستانه با ایران و روسیه، می‌خواهد در قالب پروژه نوعثمان‌گرایی خود، نفوذ حکومت عثمانی در منطقه تحت‌سلطه سابق را احیا کند و شرایط فعلی سوریه و کمی قبل‌تر عراق، فرصت بازیگری در منطقه را به او داده است.

رئیس‌جمهور ترکیه این جمله معروف و کلاسیک در عرصه علم سیاست را که «سیاست خارجی هر کشوری، ادامه سیاست داخلی آن کشور اسـت» به اثبات رسانده است. او گمان می‌کند همان‌گونه که در داخل با رفتارهای پوپولیستی تا حدودی منافع خود و حزبش (عدالت و توسعه) را تامین کرده است، در عرصه سیاست خارجی هم می‌تواند با همان شیوه منافع ترکیه را تامین و سیاست نوعثمان‌گرایی را توسعه دهد. در سه‌ روز گذشته این رفتار سیاست خارجی منجر به کشته شدن نزدیک به 40 نفر از نیروهای نظامی ترکیه شد و مشخص نیست در روزها و هفته‌های آینده با ماجراجویی‌های اردوغان چه بر سر ترکیه خواهد آمد. این نگرانی باعث شده است کمیته اجرایی حزب وطن ترکیه در بیانیه‌ای این جنگ را تله آمریکا و رژیم‌صهیونیستی علیه ترکیه بخوانند. با این حال اردوغان همچنان اصرار دارد به جای استفاده از دیپلماسی، اهداف منطقه‌ای ترکیه را با استفاده از ماشین جنگی تامین‌ کند. او روز گذشته (شنبه) در یک سخنرانی در استانبول تلاش کرد دلیل ورود به جنگ سوریه را به چند میلیون مهاجر سوری در ترکیه و ایجاد منطقه حائل در این کشور مربوط کند.

اردوغان گفته «بیش از سه میلیون آواره سوری در ترکیه زندگی می‌کنند و نمی‌توانیم به‌تنهایی بار آنها را به دوش بکشیم. اگر آلمان به وعده‌های مالی خود عمل نکند، مهاجران و آوارگان را به سوی آنها سرازیر می‌کنیم. حدود چهار میلیون تن به دلیل حملات خونین رژیم به مرزهای ما حرکت کرده‌اند. هم‌اکنون 5/1 میلیون تن در مرز ما هستند. به 7/3 میلیون سوری در کشورمان پناه داده‌ایم و توان تحمل یک موج جدید مهاجرت را نداریم.»

نکته جالب در سخنان اردوغان اصرار او بر بیان سخنان عوام‌گرایانه است. اردوغان در شرایطی که با یک دولت و ارتش یک کشور وارد جنگ نظامی شده، مدعی است که به دعوت مردم(!) سوریه وارد این کشور شده است: «ما به دعوت بشار اسد (رئیس‌جمهوری سوریه) به آنجا نرفتیم، بلکه به دعوت مردم سوریه آنجا هستیم. تا زمانی که مردم سوریه نگویند «این کار دیگر تمام شد» نیت خروج از آنجا را نداریم. به آقای پوتین گفتم که شما آنجا چه کار دارید؟ اگر دنبال ساخت پایگاه هستید، بسازید، اما از مقابل ما کنار بکشید تا نیروهای ترکیه با نیروهای سوریه رودررو شوند.»

اردوغان که برخلاف اظهارات گذشته دونالد ترامپ مبنی‌بر اینکه به‌عنوان عضو ناتو از ترکیه در جنگ سوریه حمایت می‌کنیم، به‌تنهایی در دو جبهه سوریه و لیبی درگیر جنگ است، تلاش می‌کند به هر شکل ممکن ناتو و اروپا را وادار به حمایت از آنکارا کند. در همین راستا، روز گذشته مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در گفت‌و‌گو با شبکه خبری تی‌آرتی، با انتقاد از جامعه بین‌الملل که حمایت کافی را از ترکیه درباره بحران آوارگان نکرده است، از پیمان ناتو خواست مواضع آشکاری درباره سوریه اتخاذ کند.

او از آمریکا هم خواست «سامانه پاتریوت به ترکیه ارسال کند که از آن برای حمایت از خود در ادلب سوریه استفاده کنیم.» به موازات آغاز درگیری‌ها در ادلب و هدف قرار دادن ارتش ترکیه، اردوغان که خود را تنها در میان میدان نبرد دیده بود، دستور بازگشایی مرزها روی مهاجران برای سفر به اروپا را صادر کرد. او دیروز گفت که ۱۸هزار آواره از مرزها به سمت اروپا گسیل شده‌اند و احتمالا امروز تعدادشان به ۲۵ هزار تن خواهد رسید.با این حال در صحنه میدانی و با وجود حمایت ترکیه از تروریست‌های وابسته به این کشور به‌خصوص در محور سراقب از سمت شمال و شرق در استان ادلب، تلویزیون المنار گزارش داد که ارتش سوریه به پیشروی‌های راهبردی و بسیار مهمی از سمت جبل‌الزاویه و جنوب غربی ادلب و شمال غربی حماه، دست یافته است. المیادین هم گزارش داد که یگان‌های ارتش سوریه با حملات تروریست‌های تحت‌ حمایت ترکیه در محور سراقب در حومه جنوب شرقی ادلب مقابله و خسارت‌های سنگینی به آنها وارد کرده‌اند.