به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشجویان قرارگاه جهادی دانشگاه امام صادق(ع) درپی تعطیلی کسب و کارها و لطمه اقتصادی که به مردم و دولت وارد شده است، برای کنترل این معضل اقتصادی در اقدامی با عنوان «به فکر باشیم» به گفتگو و مصاحبه اینستاگرامی با کارشناسان اقتصادی پرداختند.
موضوع گفتگوی لایو اینستاگرامی پنجم با سیداحسان خاندوزی عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه تهران و رئیس سابق دفتر اقتصادی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی درباره سیاست‌های ایمن‌سازی اقتصاد و عدم تعطیلی کسب و کارهای اقتصادی است.
متن کامل این گفتگو در ادامه آمده است:
در مواجهه با یک بحرانی از این دست که جزو تکانه‌ها و شوک‌های طبیعی دسته‌بندی می‌شود و می‌تواند در دوره کوتاهی روابط اقتصادی اجتماعی و حتی سیاسی را تحت تاثیر جدی خودش قرار بدهد در چنین مواقعی ما نیازمند دو دسته تدابیر هستیم که این دو دسته تدابیر هم باید صورت کلی از پیش استخراج بشود به این معنا که کشورها اساساً پدافند غیرعامل را برای این نیاز دارند که قبل از روز وقوع بحران در مورد اینکه چه نشانه‌هایی برای بروز بحران وجود دارد؟
آیا ما را در وضعیت زرد یا احتمالاً قرمز قرار خواهد داد یا نه؟ و سوم هم اینکه در صورت بروز چنین بحرانی فرود ما چه به ناحیه زرد چه به ناحیه قرمز چه واکنشی از طرف دستگاه های اجرایی و عملیاتی کشور باید اتخاذ بشود؟ اینها نیازمند دفترچه‌هایی است که باید پیش از وقوع بحران نگاشته شده باشد و در کشوی میز مدیران اجرایی کشور قرار داده بشود و زمانی که کشور وارد مرحله ی زرد یا ناحیه بحرانی قرمز رنگ می شود اعلام بشود به همه مدیران دستگاه ها که الان آن دستورالعمل‌ها را از کشوی میز بیرون بیاورند و مثلاً بند پانزده آن را شروع کنند به اجرا کردن البته با تایم لاین و زمان‌بندی که در هر بحرانی وجود دارد.
متأسفانه به نظر می‌رسد در همین بخش، ما فاقد دفترچه های آمادگی برای بحران هستیم این خودش یک ادبیاتی دارد که اجازه بدهید که من از آن بگذرم دوستانی که علاقمند هستند می‌توانند مراجعه کنند به کلید واژه هایی مانند سیستم‌های پیش هشدار و ببینند که در دنیا چقدر ادبیات تولید شده برای این‌چنین سیستم‌های پیش هشدار دهی باید چگونه عمل کنیم اما متأسفانه ما بدون آمادگی جدی علی‌رغم اینکه بیش از یک ماه از اولین شناسایی خودمان مطلع شده بودیم و در روز سی ام بهمن با اولین نمونه کرونا در کشور مواجه می‌شویم بدون اینکه چشم‌اندازی داشته باشیم.
این غیر از اینکه یکسری احتمالاً بیماری‌ها و مشکلات برای بخش بهداشت و درمان ما درست خواهد کرد چه پیامدها و چه ابعاد خیلی وسیع تری را بدنبال خواهد داشت واقعاً به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران ما حتی تا بیست روز اول بعد از شناسایی کرونا در ایران هم به عمق این بحران و دامنه و گسترده فاجعه اقتصادی و اجتماعی که می‌تواند شکل بدهد پی نبرده بودند این مسئله موجب شد که در مورد نوع واکنش که بروز می‌دهیم واکنش کم برآوردی نسبت به مسئله کرونا باشد اگر شما مقیاس یا اندازه بحران‌ها را کوچک ارزیابی کنید یک نوع واکنشی نشان خواهید داد و اگر تلقی خیلی جدی از آنها داشته باشید که من معتقد هستم که اساس رویکرد اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه بدبینانه ترین سناریوها را هم به آن ضریب بالا بدهیم آنها را خیلی محتمل بدانیم و خودمان را برای بدترین شرایط همیشه آماده نگه داریم.
واقعاً در این دو سه هفته اول آمادگی‌ها، آمادگی‌ها برای بدترین سناریو نبود و خوشحال نیستم چه امشب و در این روز های اولین سال نود و نه کام شما را یک ذره تلخ کنم و بگویم که به نظر می‌رسد که همین الان هم همچنان کم برآوردی برای آثار اقتصادی شیوع کرونا در ایران وجود دارد بنده خیلی تلاش کردم تا حدود هفت هشت روز قبل یعنی روز جمعه هفته گذشته که هم از طریق آن نامه که به‌اتفاق چهار نفر دیگه از منتخبین تهران ارسال کرده بودیم و مجموعه‌ای از پیشنهادهای اقتصادی در آن درج شده بود که این مربوط می‌شود به روز فکر می‌کنم چهارشنبه یا پنج شنبه دو هفته پیش و هم حدود هشت روز قبل نامه دومی که برای برخی از سران قوا ارسال کردم و در آن به تفصیل بیشتری این پیشنهاد کارشناسان را نوشتم چون آن نامه محصول یک تعداد خیلی زیادی گفت‌وگو بود با تعداد کارشناسانی که در حوزه های امنیتی اقتصادی بهداشت و درمان شده بود.
خلاصه آن نامه دوم که من دیگر لازم می‌دانم الان برای همه مخاطبین این را به صورت عمومی عرض کنم چون به نظر می‌رسد که از اثرگذاری خصوصی آن ناامید شدیم عبارت بود از اینکه ما در دوره اول یعنی در دوره که خود بحران هنوز کنترل نشده بود نیازمند یک بخشی از تدابیر اقتصادی هستیم برای زمانی که بحران تقریباً دیگر فروکش کرده است یا رو به پایان هست اما آثار اقتصادی این چند ماه گرفتاری وجود دارد و نیازمند یک تدابیر دسته دوم هستیم که آن تدابیر دسته دوم را که به‌‌عنوان کمربند احتیاطی بیشتر بیان شده بود را در نامه اول به تفصیل ذکر کرده بودیم.
به عبارتی اقتصاد شاهد یک رکود کوتاه‌مدت اما خیلی عمیق خواهند بود که اتفاقاً بخش های کم طرف تاب آوری اقتصاد هستند که می‌توانند در این زمینه مقاومت کنند ولی شرکت‌های خیلی بزرگ از این دوره خواهند گذشت اما کسب و کار های کوچک بخش های خدماتی بویژه خدماتی که خیلی متکی هستند به شرایط پایان سال و گردشگری نوروزی خرید مردم در اسفند ماه و به تبع این بخش‌های خدماتی تمام بخش های تولیدی که آن خدماتی ها زنجیر محسوب می‌شوند برای تولیدی‌ها آنها دچار بحران‌هایی می شوند از خرده‌فروشان درون کوچه و خیابان شهری در نظر بگیرید تا ابتدایی زنجیره که شرکت های تولیدی ما خواهند بود و کسانی که اساساً درآمد شان به امید ماه‌های سال تلاش می‌کنند برای اینکه فقط بتوانند از این که فروش خودشان در اسفندماه استفاده کنند و بسیاری از مشکلات اقتصادی خودشان را رفع کند برای این گروه‌ها باید چه تدابیری اندیشیده بشود که فشار اقتصادی بر آنها کاهش پیدا کند هزینه‌های اینها پایین بیاید از طرفی دیگر کمک کند به اینکه تقاضا در بازار بالا برود و آن تقاضا موجب گردش و رونق بشود از آن طرف هم فعلاً هزینه اینها کاهش پیدا کند یا به تعویق بیفتد یا حتی به شکل هوشمند بخشوده بشود این پیشنهاداتی بود که در نامه اول ذکر کرده بودیم.
اما پیشنهادات دسته دوم مواردی بود که نیاز به همین دوره هست یعنی دولت و مجلس و قوای محترم باید در همین ایام از طریق سخت‌گیری بسیار جدی در انواع آمد ورفت های خیابانی کاری می‌کردند که ما در فاصله که در آن نامه ما پیشنهاد عرض می‌کنم برای هشت روز قبل از این بود که از روز بیست و هفتم اسفند ماه تا روز پانزدهم فروردین‌ماه به شکل جدی در تمام شهرهای بزرگ کشور مقررات منع آمد شد، وضع بشود مگر برای مراجعه به مراکز درمانی یا برای خرید اقلام ضروری منزل که آن می‌تواند از محیط اطراف فقط استفاده می‌شود یعنی خودرو به آنها نیازی نیست که اساساً تردد بکند در شهرها از طریق جریمه‌های سنگین و ابطال گواهی‌نامه ها برخورد بشود با هر نوع تردد خودرو مگر به مراکز درمانی و خرید مردم هم از محیط کاملاً نزدیک اطراف خودشان صورت خواهد گرفت در پیشنهاد که خدمت رؤسای خوب با ارسال شده بود این بود که نیروهای مسلح در این ایام حدود هفده هجده روز این وظیفه را برعهده دارند که اگر خانواری تماس گرفت با شماره مشخصی مثل همین شماره‌های سه رقمی که وجود دارد و خودش مایل بود که از محل یارانه فروردین یا آن پرداخت معیشتی فروردین و اردیبهشت دولت کسب می‌کند و درعوض حتی خوراک و اقلام نظافتی و بهداشتی به درب منزل او ارسال بشود.
نیروهای مسلح ما ارتش و سپاه و بسیج وظیفه داشتند این خدمت را به درب منازل مردم هم می‌رساند که حتی برای بخشی از خانوارها تردد بدون خودرو در محیط اطراف منزل هم ضرورتی نداشته باشد حتماً خواهید پرسید که اگر قرار باشد که هفده هجده روز چیزی شبیه منع مقررات رفت‌وآمد حداقل با وسیله نقلیه و خودرو اعمال بشود به هرحال یک بخشی از جامعه درآمدی دارند که در همین ایام این درآمد را از دست می‌دهند و اگر ما این را نتوانیم برای آنها جبران کنیم حتماً در خانه نخواهند نشست هرچند ما سخت‌گیرانه عمل کنیم حرف درستی است پاسخی که در آن نامه ارسال شده بود خدمت رؤسای قوا این بود که در چنین شرایطی لازم است که بسته به اینکه افراد و خانوارها در کدام طبقه‌بندی می‌گنجند طبقه‌بندی کارکنان دولت و بخش عمومی یعنی نهاد های عمومی شرکت‌های دولتی هرچیزی که به دولت و قوای سه‌گانه و شرکت‌های دولتی و اینها مرتبط است اینها را از طریق دستور مستقیم دولت امکان پرداخت حداقل حقوق یعنی حدود پایه برای آن وجود داشت مشروط بر اینکه از آنها بخواهند که هیچ ترددی را انجام ندهند.
دسته دوم از خانوارها آن‌هایی هستند که اگر هم دارند در بخش عمومی کار می‌کنند اما استخدام نیستند و قراردادی هستند و به شیوه‌های دیگر دارند کارمندان غیررسمی کار می‌کنند و دسته سوم کسانی هستند که کارکنان بخش خصوصی محسوب می شوند اصلاً در بخش دولتی کار نمی‌کنند برای شرکت‌های مختلف برای تولیدکنندگان مختلف مشغول بکار هستند و دسته چهارم هم خویش‌فرمایان از کشاورزان یا کسبه که برای خودشان کار می کنند خورده فروش هایی که برای خودشان کار می‌کنند به این چهار دسته یک دسته دیگر هم اضافه می‌شود و آن کسانی هستند که اساساً فاقد شغل هستند و در اسفند ماه مراجعه کردند به مراکز کاریابی خودشان را به‌‌عنوان بیکار اعلام کردند پس هم بیکاران و هم شاغلان بخش خصوصی هم شاغلان بخش دولتی و بخش عمومی و هم خویش‌فرمایان که اساساً برای کسی کار نمی‌کنند خودشان هستند کارگاه کوچک یا فروشگاهی و راننده تاکسی یا هر چیزی شبیه به این هستند که خویش‌فرما محسوب می شوند دولت با پرداخت حداقل حقوق به این گروه‌ها در فروردین ماه آنها را هم در این بازه سه هفته‌ای از بیست و هفت اسفند تا پانزدهم فروردین مکلف می‌کند که این پرداخت برای آنها مستقیماً به حساب خانوار واریز خواهد شد مشروط بر اینکه دوباره از اینها ترددی به‌صورت خودرو در سطح شهر مشاهده نکنیم با یک دست از این اقدامات ما دوره‌ای طلایی را می‌توانستیم برای قطع زنجیری ویروس اشاعه ویروس در پیش بگیریم و شبیه آن تجربه‌ای که در چین و کره و بعضی کشورهای دیگر وجود داشت بنابراین اگر هم کسادی در بازار اقتصاد رخ می دهد پیشنهاد ما این بود که حتماً یک ایامی را مثل یک هفته‌ای که بعد از تعطیلات عید فطر در خردادماه وجود دارد فاصله ششم تا پانزدهم خرداد یا یک هفته جایگزین را در شهریور به‌‌عنوان ایام جایگزین هم برای دید و بازدید عید هم و برای گردشگری و سفرای مختلف که تمام این کسب و کارهایی که از محل عدم مسافرت مردم یا خرید شب عید مردم متضرر شده‌اند بدانند یک زمان جبرانی هم دارند این دست پیشنهادات می توانست خیلی سریع ما را از این مرحله عبور بدهد .
متأسفانه مماشاتی که مقامات اجرایی کشور صورت دادند فقط اکتفا کردن به توسعه اخلاقی برای اینکه مردم در خانه بمانند موجب شده‌است که الان کارشناسان حوزه سلامت این را ابراز می‌کردند من همین اخیراً با برخی از متخصصین پزشکی صحبت می‌کردم می‌گفتند ما منتظر این هستیم که از هفته آینده دوباره یک افزایشی در تعداد مبتلایان بابت همین ماجرا رفت‌وآمدها شکل بگیرد و این به این معناست که احتمالاً ما نه‌تنها در فروردین بلکه در اردیبهشت و حتی خرداد هم باید محدودیت های رقیق خودمان را ادامه بدهیم به خاطر اینکه نخواستیم در این سه هفته‌ای که دوران طلایی کنترل بوده است از سخت‌گیری‌های ممانعت کنند نسبت به شیوع ویروس استفاده کنیم این خلاصه آن نکته‌ای بود که من خیلی به ذهنم می‌رسید که وقتی از فضایی اثرگذاری در حوزه عمومی ناامید هستیم به‌‌عنوان یک کارشناس اقتصادی به‌‌عنوان یک کسی که مورد اعتماد مردم هم قرار گرفته و به هر از چند ماه آینده مسئولیت نمایندگی هم بر دوش او خواهد آمد این را می خواستم حتماً به استحضار برسانم و این مطالبه را ایجاد بکنم که ولو بعضی از سختی‌ها و دشواری‌ها و ناراحتی‌ها در پیش داشت اما بهترین تجارب دنیا کشورهای موفق حاکی از اینست که فقط با چنین قیدهای سخت‌گیرانه‌ای امکان گذر سریع از دوره شیوع گسترده‌ای وجود دارد درخدمت شما هستم اگر سوالی هست جواب بدهم.
سوال: با توجه به موضوع بحث که راه‌حل‌ها و راهکارهایی برای تعطیلی کسب و کارهایی که تعطیل شدند به خاطر ویروس کرونا شما پیشنهادات خودتان را راهکار ها مطالبی که مورد توجه‌تان هست بفرمایید که دوستان استفاده کنند
باتوجه به اینکه موضوع به فکر باشیم الان اینست که این کسب و کارهایی که الان تهدید شدن الان باید چکار کنند آن مشاغلی که همان‌طورکه فرمودید مخصوصاً در ایام آخر سال بیشتر رشد اقتصادی داشتند مردم به آنها مراجعه می‌کردند آنها الان درگیر شدن باید چکار کنه و راه‌حل شما برای جبران خسارات آنها باتوجه به شیوع بیماری کرونا و تعطیلی بیشتر آنها چیست؟
ببینید در آن بازه غیر از دوره سخت‌گیرانه ترددها ابزارهای حمایتی که در کشور وجود دارد در همه کشورها تقریباً تا حد زیادی مشابه است یعنی یا از طریق پرداخت یارانه‌های بیشتر برای یک دوره که از هزینه خانوار جبران بشود یا از طریق تسهیلات مالی و بانکی جدید که بتواند کمک بکند به رونق بیشتر کسب و کارا یا از طریق کاهش هزینه‌ها به‌‌عنوان مثال هزینه‌های مالیاتی هزینه‌های بیمه‌ای هزینه‌های قبوض آب و برق و گاز بخش‌های اقتصادی و غیره این ابزارهای متعارفی هست که کشورها برای حمایت استفاده می‌کنند و الآن می‌بینید که به شکل جسته‌گریخته در مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا و هیات وزیران هم بخشی از این ابزارها را ذکر کردند که مثلاً تخفیف‌های یا تعویق دریافت مالیات تا چند ماه آینده و بعضی از کمک‌های مالی رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرده بود که بانک مرکزی تمهیداتی را برای کمک بانکی و تسهیلات برای فعالان اقتصادی در نظر گرفته است ایرادی که وجود دارد اینست که اولاً حمایت‌ها حمایت های یک بسته جامع نیست یعنی باید از منطق مشخصی پیروی می کرد همان نکته اولی که به شما گفتم که ما هیچ وقت آن دفترچه های وضعیت قرمزی که اگر هر بیماری پیدا شود.
ما پیش از آن تعیین کرده باشیم که چه حمایت هایی و چه پیشگیری هایی و چه تدابیر درمانی دیگری در پیش گرفته خواهد شد برای مثال ئزرات بهداشت تقاضاهای زیادی برای مسائل بودجه ای دارد و این ایام با مشکل مواجه است غیر از پرسنل و کارکنان بیمارستانی، برخی هزینه های دیگر از جمله لوازم، اکسیژن، بسیاری از داروها و امکان استقرار و... که مستلزم بودجه هایی است که این بودجه ها از طریق سازمان برنامه و بودجه اعلام شده است. اما چطور می توانیم در بحران، تامین مالی بحران را انجام دهیم؟ این نیازمند این است که دفترچه های قرمز به دقت نوشته شود که چه واکنشی دولت ها باید انجام بدهند بنابراین مکانیزم مدیریت بحران در کشور نیازمند نقد و استیضاح جدی خواهد بود که زمان آن بعد از گذر از این بحران خواهد بود اما بخشی از مشکلاتی که مردم دست به گریبان بودند ناشی از کم کاری نهادهایی است که می بایست پیش از این مقدمات واکنش را آماده می کردند.
پس بسته ی جامعی در حمایت های اقتصادی در پیش نداریم و ما باید از قبل به فکر این بودیم که بسته ی فکر شده را روی میز بیاوریم و ابلاغ کنیم و ما فقط نظارت کنیم و نوبت این نیست که ستاد کرونا دور هم جمع شوند و ببینند که چه اتفاقی می افتد و ما باید چه کاری را انجام دهیم یا ندهیم؟ اما رو به آینده مهمترین اقدام این است که حمایت هوشمند انجام دهیم یعنی شبکه اطلاعات اقتصادی ما که حکایت می کند از چه گروه هایی چه مقدار فروش داشتند و چه مقدار درآمدشان کاهش یافته است و... همه اینها از طریق رصد هوشمند تمام سامانه های اقتصادی کشور قابل شناسایی است.
اقدامی که باید اکنون رو به آینده انجام شود این است که تمام این سامانه ها در هم تنیده و متمرکز حتی با اطلاعات متقاطع بررسی شود و آن گروه هایی که بیش از 5 الی 10 درصد فروش آنها کاهش پیدا کرده است، مشمول حمایت های هدفمند و هوشمند قرار بگیرند. اینکه بانک مرکزی اعلام کند که تمام چک ها تا پایان اردیبهشت ماه به تعویق افتاده است که برای بخشی هایی از اقتصاد خیلی خوب است و برای بخشی هایی از اقتصاد نیازی نیست و می توانند چک های خود را پاس بکنند. وقتی دو ماه این ها را کنار می گذارید، فقط فرصت پیدا می کند که نقدینگی در حساب بانکی را که وجود دارد را کالا بخرد و از محل سود آن چک خود را پاس بکند که در واقع یک تقاضای سوداگرانه و سفته بازی در آن بازارها ایجاد می کند که مصداق حمایت های غیرهوشمند است بنابراین توقعی که وجود دارد این است که براساس سامانه های اطلاعات اقتصادی و کنار گذاشتن حوزه محرمانگی و شخصی افراد که بنا نیست سرکشی کنیم و اکنون باید با اطلاعات کامل تمام خانواده هایی که باید حمایت ویژه شوند، شناسایی شوند و آن شرکت هایی که آسیب دیده اند و... به نظرم اگر بدی های کرونا را کنار بگذاریم، یکی از فرصت ها یکپارچه کردن اطلاعات اقتصادی و استقرار کامل دولت الکترونیک است.
سوال: آیاد همچین سامانه ای که فرمودید وجود دارد یا خیر؟
بله همین الان دستگاه های متعدد اقتصادی به اندازه کافی سامانه های ضبط ازاطلاعات اقتصادی وجود دارد ولی متاسفانه این سامانه ها یک مزیت و قدرت اعمال نظر محسوب می شوند برای دستگاه های مختلف، همه نسبت به آن جبهه گیری می کنند و امکان به اشتراک گذاری را به حداقل می رسانند. چندین سال است که تلاش می شود سامانه های اطلاعاتی دستگاه ها اعم از مالیاتی و بیمه ای و ... به اشتراک گذاشته شود مثلا کسانی که می خواهند تسهیلات بگیرند خود را خوش حساب و صاحب گردش حساب خوب جلوه می دهند اما وقتی می خواهند مالیات بدهند طور دیگر وانمود می کنند تا معاف مالیاتی شوند و هیچ وقت نمی شود راستی آزمایی کرد.
سوال: محل تامین کسری بودجه دولت از کجا باید باشد؟
اگر منظور کسری بودجه در کوتاه مدت است که دولت باید الان یک خرج هایی و یکسری حمایت هایی را انجام بدهد و در یک چند ماهه چه اتفاقی می افتد، جواب بنده این است که کاهش تردد مردم فرصت هایی را هم ایجاد می کند که مازادی از بنزین کشور قابل صادرات به قیمت های خوب است و به عنوان درآمد برای دولت باشد و یا بعضی از کارشناسان حرف از پخش کردن اوراق را می زدنند چون نقدینگی خرد زیاد است. اگر منظور برای جبران کسری بودجه بیشتر از یک یا دو ماه است می شود از تقاطع دادن همان سامانه های اطلاعاتی می شود جلوی فرار مالیاتی را گرفت.
