به گزارش خبرنگار صنفی-آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ با مطالعه و بررسی دقیق مقالات منتشرشده اساتید و پژوهشگران ایرانی در سطوح بین المللی و با استناد به آمار‌های رسمی جهانی در این رابطه از طریق سایت‌های بسیار معتبری نظیر www.scimagojr.com، متوجه این موضوع خواهیم شد میان کمیت و کیفیت مقالات علمی منتشرشده پژوهشگران ایرانی اختلافات چشمگیری مشاهده می‌شود.
به عبارت دیگر درصد کمی از مقالات منتشرشده اکثر پژوهشگران، جنبه کاربردی دارد و این نشان دهنده این است که از کیفیت پایینی برخوردار هستند. مطابق آمار و ارقام بسیار معتبر گزارش شده در این سایت در رابطه با کشور ایران از سال ۱۹۹۶ تا سال ۲۰۱۹ تعداد کل مقالات انگلیسی زبان منتشرشده دارای درجه اعتبار ISI (مؤسسه اطلاعات علمی) یا نظایر آن در تمامی رشته‌ها و دانشگاه‌های سراسر کشور عدد ۵۸۱۲۵۳ می‌باشد که در مقایسه با دیگر کشور‌های جهان ما در رتبه ۲۱ به لحاظ تعداد مقالات معتبر منتشریافته به زبان انگلیسی قرار داریم.
همچنین تعداد استناد (Citation) به مقالات پژوهشگران ایرانی عدد ۵۵۰۹۷۳۶ می‌باشد که از این میزان، تعداد ۱۹۴۰۴۴۹ نشان دهنده خوداستنادی (Self citation) است که توسط خود نویسنده مقاله نسبت به مقاله انتشاریافته خودش انجام می‌شود که انجام این کار در اکثر پژوهشگران ایرانی دیده می‌شود.
به عنوان مثال مقاله‌ای نگارش می‌شود و برای اینکه پژوهشگر یا استاد دانشگاه اعتبار مقاله خودش را بالاتر ببرد در مقاله بعدی خودش به مقاله قبلی خود ارجاع می‌دهد که این امر اگر غیرکارشناسی شده یا از روی عمد باشد اشتباه و خطا است. حال اگر این دو عدد را از هم کم کنیم عدد ۳۵۶۹۲۸۷ میزان خالص استناد دیگر پژوهشگران به مقالات ایرانی طی ۲۴ سال گذشته خواهد بود. عدد دیگری که در این سایت به آن اشاره می‌شود میانگین میزان استناد به ازای هر مقاله است که عدد ۹/۴۸ برای کشور ایران گزارش شده است.
اما این آمار و ارقام فقط کمیت و تعداد مقالات منتشرشده را بررسی می‌کنند؛ درحالیکه اگر آنالیز دقیق تری داشته باشیم یکی از بهترین معیار‌ها و خط کش‌های سنجش مقالات شاخص (H Index) می‌باشد. این شاخص میزان تأثیرگذاری محتوای مقالات در پیشبرد علم و ارتقای دانش جهانی را نشان می‌دهد و مقالات را به صورت کیفی ارزیابی می‌کند.
مطابق گزارش سایت scimagojr این شاخص در طول ۲۴ سال گذشته برای مقالات پژوهشگران ایرانی به طور میانگین عدد ۳۲۹ گزارش شده است که در مقایسه با رتبه اول شاخص H جهان یعنی ایالات متحده آمریکا که عدد ۲۳۸۶ را کسب کرده است اختلافات زیادی دارد. همچنین به لحاظ رتبه بندی شاخص H میان تمام کشور‌های جهان، کشور ما رتبه ۴۱ را برگزیده است.
پس باوجود تعداد مقالات منتشریافته بسیار زیاد پژوهشگران ایرانی و استناد دیگران به آن ها، اما مشاهده می‌کنیم به لحاظ تأثیرگذاری و محتوای کاربردی مقالات ایرانی ما در جایگاه ۴۱ جهان هستیم.
حال این پرسش مطرح است که چرا کمیت و تعداد مقالات منتشرشده پژوهشگران ایرانی زیاد است، اما کیفیت و کاربردی بودن آن‌ها کم است؟ ممکن است پاسخ‌های زیادی برای این پرسش داده شود، اما چند نمونه از مهم‌ترین و اصلی‌ترین پاسخ‌ها را در متن حاضر بررسی خواهیم کرد.
یکی از مهم‌ترین پاسخ‌ها به این سؤال هزینه‌های بالای پروژه‌های پژوهشی است. انجام برخی پروپوزال‌ها و طرح‌های تحقیقاتی نیازمند صرف هزینه است که، چون برخی از دانشگاه‌ها این هزینه‌ها را به دانشجویان پرداخت نمی‌کنند یا برخی نهاد‌ها و سازمان‌ها در ازای پرداخت هزینه پروژه، حق مالکیت کامل آن طرح را طلب می‌کنند، پژوهشگر به ناچار با هزینه کمتر پروژه را پیش میبرد که این امر می‌تواند منجر به عدم ارائه نتایج صحیح و بادقت بالا در انتهای پروژه گردد.
گاهی اوقات در برخی پروژه‌های تحقیقاتی، برخی محدودیت‌ها وجود دارد و محقق به ناچار اقدام به دستکاری داده‌های تحقیق خود می‌کند. به عنوان مثال قرار است پرسشنامه‌ای توسط افراد داوطلب تکمیل گردد یا مثاً نمونه خون برخی افراد گرفته شود و تأثیر برخی فاکتور‌های دارویی بر روی آن‌ها آنالیز گردند.
اما متأسفانه به خاطر برخی محدودیت‌های اخلاقی کمیته‌ها و شورا‌های اخاق در پژوهش، محدودیت‌های زمانی یا عدم همکاری برخی سازمان‌ها و بیمارستان‌هایی که وجود دارند محقق به ناچار و از روی اجبار اقدام به دستکاری داده‌ها می‌کند که نتایج و در نهایت کیفیت خروجی مقاله منتشرشده در آن رابطه را کاهش خواهد داد. در بخش دوم به بررسی دیگر پاسخ‌های احتمالی و همچنین بیان یکی از علت‌های کیفیت پایین پایان نامه‌های دانشجویان تحصیات تکمیلی خواهیم پرداخت.
گزارش از علیرضا زندی
