در قسمت نهم از سری پژوهش های "شناخت عرفان های کاذب"  بحثمان  پیرامون "ادبیات قبالا" بود که قسمت اول آن تحت عنوان، کتاب آفرینش (سِفر یصیرا) توضیح داده شد.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ حال به قسمت های بعدی از بخش ادبیات قبالا می پردازیم که پیرامون کتاب (سِفِرها زوهر) و دیگر آثار عمده‌ی کابالاست. در ادامه مطلب، بحث را
پی می گیریم:

زوهر (Zohar)
 

عنوان كامل اين كتاب "سفرها زوهَر" است. ادبيات اصلي مكتب قبالا، زُوهَر است كه غالبا تفسير قسمت هايي از كتاب مقدس عبري مي باشد. زوهر واژه اي عبري به معناي روشنايی و از حزقيال 8:2 و دانيال 3:12، اخذ شده است. ريشه اين ادبيات، ناشناخته و مرموز است.

در اواخر قرن سيزدهم، عارفی يهودی اسپانيايی به نام موسی بن شِمتوب لئونی  Moses Ben Shemtob De Leon)1305 - 1250) زوهر را به مردم معرفی كرد و در همان موقع افسانه ای درباره ريشه ی زوهر پديد آمد.
 

موسی لئوني اظهار می داشت كه نسخه دست نويسِ خطي قديمي متعلق به "ربی شمعون بن / بار يوهاي" (Rabbi Simon Ben Yohai or Bar Yochai) را يافته است. اما همسر او پس از مرگ وی اذعان داشت كه شوهر وی، خود نويسنده زوهر بوده است. مناظرات درباره ریشه ی زوهر، همچنان مبهم و در زمان حاضرنیز ادامه دارد.

از همان ابتدا دو تمایل مخالف در میان پیروان قبالا بوجود آمد: یکی بدنبال گسترش آن در میان مردم، و دیگری بدنبال محدود کردن جریان قبالا بعنوان نظامی باطنی بود؛ بسياری از قبالاييان بزرگ، حتی برخی از مكتشفان اخير، زوهر را از نظر اعتبار برابر با كتاب مقدس و قانون شفاهی (تلمود) می دانند. اين در حالی است كه برخی از مورخان معروف به ويژه «إچ گريتز» زوهر را نوشته و دست نويسی از موسی لئونی
می دانند که ابتدا نسخه هایی ازآن در " گودالاجارا" بین 1280 تا 1290م منتشر شد و در میان "قبالاییان کاستیلی" رواج یافت.

کتاب زوهر به زبان آرامی است و وحدتی در سبک نگارش آن دیده نمی شود به گونه ای که این موضوع گاهی سبب سرگردانی و به زحمت افتادن مخاطب می گردد.
 

مطالب زوهر:

مفهوم خدا و خلقت در زوهر براساس Ein - Sof (بي نهايت) و ده سفيروت بنا نهاده شده است. چنانچه پيشتر نيز اشاره شد، اين عقيده از سِفر يصيرا اخذ شده است. در سِفر يصيرا اصطلاح سفيروث (اعداد) اشاره به عناصر خلقت دارد. اين اصطلاح در قبالا معنايي كاملا جديد يافت. از نظر برخي محققان، تحت تأثير فلسفه نو افلاطونی، سفيراها واسطه در هستي شدند، بدون اينكه ويژگي اصلي خود بعنوان قواي محرك را از دست بدهند. در زوهر، اصطلاح سفيروث به ندرت يافت مي شود و نويسنده زوهر اصطلاحات نمادين متعددی را جايگزين آن می كند.
 

اساس ده سفيروت در زوهر که به سه بخش تقسیم می شود عبارتند از:

1) keter (تاج) در رأس درخت؛

2) Hokhmah(حكمت) درقسمت منتهی إلیه سمت راستِ درخت؛

3) Binah(فهم یا معرفت) که در قسمت منتهی إلیه سمت چپ درخت واقع شده است. عنوان مجله انجمن کلیمیان ایران نیز از همین نام برداشت شده (بانام Binah)؛

4) Gedullah( عظمت) يا Hesed(لطف)؛

5) Gebhurah(قدرت) يا Din(قضاوت)؛

6) Tipheret(شكوه) يا Rahmim(رحمت)؛

7) Nasah(ابديت)؛

8) Hod(جلال)؛

9) Saddiq(انسان عادل) يا Yesod(اصل)؛

10) Maikhut(قلمرو پادشاهي). (Ideal, op.cit. p.120)
 

مسأله اصلی در ده سفیرا که با شکل درخت کابالا نمود یافته، طیف شناسی ستون های سه گانه کابالاست. ستون اول در سمت راست که در واقع "ستون رحمت" نامیده می شود، نمادی از مرد
می باشد. ستون سوم  نیز که در سمت چپ قرار گرفته، نمادی از زن است.

همانطور که می دانید در یهودیت معتقدند زن را شیطان خلق کرده یعنی مرد توسط خدا خلق شده و مرد در حالی که تنها و افسرده بود کنار آب نشسته بود و بصورت کاملا برهنه تصویر مرد در آب افتاده بود، سپس شیطان آمد و با دست زدن به آب، تصویر زن را از آب گرفت، بنابرآنچه در کابالاست مرد، نمادی از آتش و زن نمادی از آب می باشد؛ همچنانکه ازعنصر سوم به پنجم در ستاره پنتاگرام (ستاره پنج پَر) را نیز نماد زن می گیرند. ستون دوم هم که حد وسط ستون سمت راست و چپ می باشد، نماد بی جنسیتی است و در آن از سمبل "هوا یا نفَس" استفاده می کنند.

ستون وسط در واقع خنثی کننده فشار دو ستون دیگر و خنثی کننده نیروی جنسی مرد و زن است که از "تاج" شروع می شود و به "قلمرو پادشاهی" که نمادی از خاک است، ختم می گردد. اما اهمیت این مسأله دراین است که قبل از فلسفه رسمی در غرب چهار فیلسوف، ادعایی علمی مبنی بر ماده اصلی خلقت (آب، خاک، آتش و هوا) را مطرح کردند. پس همانطور که مشاهده می کنید، بنیان علمی و فلسفی غرب در درختواره کابالا کاملا نهادینه شده و این مسأله و روابط آنها کاملا بصورت ریاضی آمده و مطرح شده است.
 

صرفا جهت اطلاع، شما با یک بزی آشنایی دارید با نام «بافومت». که این "بافومت یا بُفُمت" در جاهایی که امثال موسیقی های متالیکا موضوعیت دارد، قابل مشاهده است. برای بهتر شناختن بز بافومت، باید لزوما ستون های سه گانه کابالا را شناخت تا بتوان نسبت آن ستون ها و بزبافومت را تفکیک و تحلیل کرد، بوسیله این تحلیل شما می توانید ستاره پنتاگرام و بسیاری از نمادهایی از این دست را شناسایی و ارزیابی نمایید. جالب است بدانید که نماد موسوم به «درخت کابالا» در انواع نهله ها در مدل های مختلف روسی، مدل ژاپنی، مدل اسپانیایی، مدل فرانسوی و... طراحی و ارائه شده است. ضمنا نسبت رنگ ها نیز در درخت کابالا دارای تعریف خاص خود می باشد.

در عرفان قبالا، خداوند در ده سفیروت که تجلیات الهی اند، خود را آشکار می سازد. این سفیراها با یکدیگر «عالم یکپارچه» حیات الهی یا «عالم وحدت» را شکل می دهند. سفیراها «تاج های عرفانی پادشاه مقدس» نامیده می شود. «خدا آنهاست و آنها خدا هستند». سفیراها ده اسم فراگیر خدایند که همه باهم اسم اعظم را شکل می دهند. معتقدند اینها «وجوه پادشاه» می باشند. (توجه داشته باشید که چگونه نام پادشاه را جایگزین خدا کرده اند، این روش یکی از روشهایی است که فرعون های مصر با استفاده از آن خود را خدا نامیده وبه مردم القاء می کردند که فرعون مساوی است با خدا) به عبارت دیگر، سفیراها جنبه های مختلف خدایند. سفیراها ده مرحله از عالم باطنی هستند که از طریق آن، خدا به «شخینا» نزول می کند. اینها لباس های الوهیت و شعاع های نورند که به پایین فرستاده می شوند.

چاپ هاي منتشر شده زوهر مشتمل بر 2500 صفحه اند، و پس از تحقيقات شولم، به كتابها و
بخش هاي ذيل تقسيم شده است:

1) بخش بزرگي كه بدون عنوان است؛ مشتمل بر تفسيرهايي برقطعاتي از تورات

2) كتاب اخفا (كتاب راز مخفي)

اين بخش در اصل، فقط شش صفحه است و مربوط به تجلي سيماي عظيم تر است كه بعنوان رمز هماهنگي پس از برقراری تعادل درجهان بوجود مي آيد. اين سيماي بزرگتر هميشه مخفي است. اما خود را گسترش مي دهد تا سيماي كوچكتر را به بارآورد كه، توسط يهوه شناخته مي شود.

3) مجمع بزرگتر

اين بخش شرط و بسط مندرجات فصل قبل و گزارش مباحثي است كه خاخانم شمعون بار يوحاي با جمعي از شاگردانش داشته است. بيشتر اين قسمت به توصيف چهره هاي ماكروپروسپوس مي پردازد. هيجان وجدآميزي كه به دليل انكشاف هاي الهي خاخام شمعون بوجود مي آيد، فزوني مي گيرد؛ تا جايي كه سرانجام بما گفته مي شود كه سه تن از شاگردانش درجذبه وجدآميز جان مي سپارند.
 

4) مجمع كوچكتر

اين بخش يك دوره تكرار رئوس مطالب «مجمع بزرگتر» است، با نظرپردازي بيشتر درباره سفيراها. دراين زمان است كه خود خاخام شمعون درجذبه اي وجدآميز مي ميرد؛ و شش شاگرد برجاي مي گذارد كه زنده مي مانند تا مكاشفات الهی اورا ثبت كنند.

5) مجمع پيش ازسخنراني درباره تورات

اين بخش توضيحي درباره وجوه به ظاهرعرفانی عبادت است.

6) هخالوت يا هيچالوت (قصرهای نور)

اين بخش توصيفي ازساختار هفت تالار نور درعرفان مركبه است، كه روح انسان پيش از مرگش يا به هنگام عبادت قلبی آنرا درك می كند.

7) راز رازها

اين بخش به قيافه شناسي، كف بيني و ارتباط روح با بدن مي پردازد.

8) سخنراني مرد پير

دراين بخش مردي پير، كه برالاغي سوار است، با خاخام شمعون درباره آموزه تناسخ بحث مي كند.

9) سخنراني آن كودك
دراينجا شاگرد جواني كه والدينش او را نادان مي انگارند، به دستور مادرش براي دريافت دعاي خير از خاخام شمعون نزد او فرستاده مي شود. او مي رود تا فقط براي خاخام رازهاي عميق تورات را آشكار سازد.

10) رئيس مدرسه

گزارشي از سفر به درون بهشت است، كه برخي از اعضاي مدرسه آن را انجام مي دهند؛ و شامل سخنراني رئيس مدرسه درباره سرنوشت روح است.

11) رازهای تورات

شامل تفاسیر رایج تمثیلی وعرفانی از قطعاتی از تورات.

12) قطعات کوچک الحاقی

بحثی عام درباره مباحث مختلف قباله ای.

13) تفسیر غزل غزل های سلیمان.

14) میزان گنج

بحث درباره معنای سِفر تثنیه.

15) اسرار حروف

این بخش درباره حروف عرفانی ای است که نام خدا را می سازند.

16) میدراش عرفانی

شامل بحثی درباره سرشت و سرنوشت روح، همراه با توضیح کلی درباره برخی از قطعات کتاب مقدس به وسیله علم اعداد.

17) درباره کتاب روت

تفسیری بر کتاب روت

18) چوپان با ایمان

دراین بخش خاخام را درحال بحث با چوپان با ایمان، موسی والیاس پیامبرمی یابیم. در میان متون مکمل زوهر، این بخش بلندترین ورایج ترین آنهاست. محتوایش دراصل تفسیری بر احکام نازل شده بر موسی با رگه های تمثیلی است.

19) افزوده های نوین زوهر Tikkune Zohar

که تفسیری بر کتاب اول تورات است.

بخش های اول تاهفده به دست موسی لئونی نوشته شده است؛ و دو بخش آخر، بدست فرد دیگری به زوهر افزوده شده اند.
 

دیگر آثارعمده مکتب قباله

3) سی و دو راه حکمت

درسال 1642 "یوهان استفانوس ریتانجلیو" متنی را ازعبری ترجمه کرد که به راههایی می پرداخت که توسط فیضان اصل الهی از طریق سفیراها شکل گرفته اند.

4) باغ انار

نوشته خاخام موسی قرطبی که اول بار در سال 1548 در کراکو منتشر شد. این اثر کوچک، توضیح مفصلی درباره آموزه های قباله می دهد. دیگر اثر موسی قرطبی «معیار والایی» است که در وارسا(شهر ورشو) در1883 منتشر شد. در اثر دوم، نظام نظریه سفیراها به صورت کامل مطرح شده است. متأسفانه هیچ ترجمه ای (حتی انگلیسی) از این دو کتاب در دست نیست.

5) آتش پاک کننده

 رساله ای درباره علم کیمیا، که معلوم نیست محصولی عبری است یا محصول مکتب قباله مسیحی. این کتاب نظام سفیروث ها را با اصطلاحات کیمیاگرانه طرح می کند، اما احتمالا بیشتر به قصد وسیله ای تمرکز بخش به کار می رفته تا کتاب درسی درباره کیمیاگری عملی.

6) کتاب بحیر

پيش ازاتمام بررسی اجمالی آثار عمده قباله، بايد اين اثر مبهم، اما پرنفوذ را مطمح نظر قرار دهيم. كتاب بحير شامل كهن ترين نوشته های پيروان قباله در پرووانس در نيمه دوم قرن دوازدهم است. اهميت اين كتاب دراين است كه شامل نظريه «تجسد دوباره(تناسخ)» است و حلقه رابط نظريه های نوافلاطونی گنوستيك های قديم و نظريه های فلسفی اهل قباله قرون وسطی تلقی می شود. شولم می گوید: نویسنده بحیر، امت یهود را با شخینا که هم عظمت وشکوه یهود است و هم به منزله دختر (Bat) اوست و تمام راههای حکمت را دربر دارد، یکی می داند. حال کم کم به برخی شباهت های عرفان کابالا و بودائیسم و هندوئیسم و... پی می برید.

كتاب های هخالوت، سفر يصيرا(كتاب آفرينش)، سفر زوهر و سفر بحير، مجموعه مكتوباتي را تشكيل مي دهند كه خود پيروان قباله آنها را متعلق به مكتب قباله می دانند.
 

پژوهشی درباره شناخت عرفان های کاذب غرب

قسمت های گذشته

قسمت اول/ "کابالا" از کجا پدید آمد؟

قسمت دوم/ از جادوگران مصر باستان تا کاهنان قبالا

قسمت سوم/ اصول الحادی که به تورات افزوده شده است

قسمت چهارم/ تعالیم مخالف اصول آفرینش

قسمت پنجم/ از شوالیه‌های مصر تا ماسون‌ها

قسمت ششم/ سه نوع عرفان یهود

قسمت هفتم/ قربانی کردن انسان در آیین‌های رازآلود

قسمت هشتم/ شناخت موسیقی متال و ارتباط آن با انجمن های مخفی

قسمت نهم/ رمزگرایی یهودیت در کتاب "سِفر یصیرا"

قسمت دهم/ نمادهای ماسونی بر روی توپ جام جهانی

 قسمت یازدهم/ «یوگا»: پرستش شیطان!