خبرنامه دانشجویان ایران: محمد افکانه// جنبش دانشجویی در ایران با آرمان استکبار و استعمار ستیزی شکل گرفته است. پیشرو بودن، دغدغه‌مندی و مسئولیت پذیری در برابر جامعه از مهمترین ویژگی های این جنبش برای تحقق این آرمان والاست. می توانیم به صورت توافقی مبداء این جریان را روز 16 آذر سال 1332 قرار دهیم. در این صورت، طی این 6 دهه که از عمر این جنبش گذشته است، تشکل های دانشجویی فراز و فرود فراوانی را به خود دیده اند، که حرکتی سینوسی را برای مخاطبان خود به نمایش گذاشته اند. می توان اینگونه گفت که همواره شرایطی اجباری یا اختیاری، این حرکت را متوقف و یا سرعت بخشیده است. این حرکت را در دهه های مختلف به شرح زیر می توان تحلیل کرد:

1. فعالیت های دانشجویی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، عموما به عنوان جریانی ضد نظام پهلوی و ضد امریکایی شناخته می شد، که اصولا از نگاه های اسلامی ناشی نمی شد، بلکه شاخه جوانان حزب توده در دانشگاه نفوذ بسیاری داشت که به دلیل تاثیر از انقلاب روسیه و افکار مارکسیستی به مبارزه با شاه و امریکا به عنوان نماد لیبرالیسم می پرداختند. در این دوره جنبش دانشجویی را با برچسب توده ای می شناختند، که با نزدیک شدن به سال‌های انقلاب اسلامی و فعالیت‌های گروه‌های اسلامگرا، این جریان رو به افول رفت و با پیروزی انقلاب، کم کم قاطبه تشکل های دانشجویی با انقلاب و آرمان های آن همراه شدند. یعنی این انقلاب اسلامی بود که کفه توازن جریان دانشجویی را به سمت جنبش دانشجویی مسلمان سنگین تر کرد و از بر چسب جریان دانشجویی چپ (مارکسیستی) رهانید.

2. بعد از انقلاب اسلامی و با تسخیر لانه جاسوسی امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام(ره)، جنبش دانشجویی مسلمان از بالاترین میزان محبوبیت و مقبولیت خود برخوردار شده و افراد فعال آن به تدریج وارد دولت و سپاه شده و مسئولیت های تصمیم ساز بزرگی را بر عهده گرفتند. در این دوره از یک سوی سیاست های متنوعی برای مهار این قدرت جنبش دانشجویی به کار گرفته شد و از سوی دیگر خود این مجموعه ها خطاهای متنوعی را مرتکب شدند. تا جاییکه جنبش دانشجویی به تدریج گرفتار چرب و شیرین دنیا شده و از آرمان های اصلی خود فاصله می گیرد. هر چند این فاصله تا پایان جنگ تحمیلی بسیار تدریجی و با کندی صورت گرفته است.

3. با پایان جنگ تحمیلی و شروع دولت سازندگی دو جریان اصلی در جنبش دانشجویی شکل میگیرد. یک جریان خود را در گفتمان توجیه گرا تعریف می کند، به حدی که تمامی عملکرد دولت را به هر نحوی توجیه می کند. جریان دوم نیز به دلیل ارتباط با لیبرال ها، نهضت آزادی و نغییر نگرش در بعضی از اعضای اصلی از دولت و نظام فاصله گرفته و نقش یک منتقد جدی را به تدریج می پذیرد. این جریان فعالیتی متعارف داشت تا جاییکه با سرکار آمدن دولت اصلاحات، قدرت فراوانی گرفته و به عنوان جریانی همراه و وابسته به دولت شناخته شد. ساخت تشکل های دانشجویی موازی در سال های دولت سازندگی، تشکیل انجمن های علمی، شواراهای صنفی و ... موجب شد که به لحاظ رویکردی تشکل هایی متکثر با کارکردهای علمی، سیاسی، فرهنگی و صنفی به صورت جداگانه تشکیل شده و فعالیت کنند.

4. نقطه عطف بعدی در جریان دانشجویی وقایع 18 تیر سال 78 بود، که جریان دانشجویی وقت را به عنوان جریانی رادیکال و حتی برانداز معرفی کرد. وقایع آن سالها حرکت دانشجویی را مترداف با کار سیاسی صرف تعریف کرده و آن هم به لحاظ رویکردی در مخالفت با آرمان های انقلاب اسلامی. این جریان پر قدرت و حداکثری در دل خود جریانی حداقلی را می دید که با این رویه مخالفت جدی داشت. گروه های دانشجویی پراکنده در مجموعه های دانشجویی مختلف که با وابستگی تشکل های دانشجویی به دولت و حرکت آن ها برعلیه نظام جمهوری اسلامی، سازگاری نداشته و فعالیت های خود را به گونه ای دیگر و ذیل شعار استقلال و عدالت ادامه می دادند.

5. پیروزی محمود احمدی نژاد در سال 84 موجب شد تا تشکل های وابسته به دولت اصلاحات به حاشیه رفته و رادیکل تر شوند. از طرف دیگر دانشجویانی که در این پیروزی نقش ایفا کرده بودند، رشد بیشتری یافته و به صورت جریانی حداکثری ظاهر شدند. جریانی که بر خلاف جریان های گذشته با دولت و نظام همراه بوده و در عین حال گفتمان انتقادی خود را به جای گفتمان توجیه گرای دهه 70 پر رنگ و پر توان دنبال می کردند. این جریان در تکرار دولت نهم و موجهه با فتنه 88 بسیار فعال و موثر واقع شد. تشکل های متکثر انقلابی بعد از فتنه با چالش تعریف تمایزات مواجه شده و راه های متنوعی را برای حفظ خود در پیش گرفتند. عمده اتفاق این سالهای جریان های دانشجویی حرکت به سمت فعالیت های سطحی و مخاطب محور بود که به تضعیف عمق تئوریک این مجموعه ها منجر شد. سوگیریی که با پیروزی دولت تدبیر و امید در سال 92شدت گرفته و بیش از پیش، صف کشی مجموعه های دانشجویی را در دانشگاهها به دنبال داشت.

6. تحلیل جریان دانشجویی در چند سال اخیر نکات متنوعی قابل ذکر است. شکل گیری شبکه های اجتماعی و مجازی در این سالها بر نوع حرکت توده ای تشکل های دانشجویی بی تاثیر نبوده است. کمپین ها و هشتک های جای تجمعات و فراخوان های سنتی-دانشجویی را گرفته است و ناخودآگاه میان فهم و دغدغه آن ها با عامه مردم فاصله انداخته است. برگزاری برنامه های صنفی و هنری با هدف نشلن دادن اکثریت در دانشگاه ها و ایجاد رقابت ها و اردوکشی ها موجب شده، دانشجویان فعال از بحث های مطالعاتی و محتوایی فاصله گرفه و بیشتر سطحی رشد کنند. از دیگر سوی مطالبه گری تخصصی، ورود به بحث‌های تولید علم و علوم انسانی اسلامی به صورت مطلق، برخی از دانشجویان را در جایگاه نظریه پردازی قرار داده است، امری که موجب شده میان مطالبات دانشجویان و عامه مردم فاصله ای شگرف ایجاد شود.

7. به نظر می رسد سرعت افول آرمان خواهی دانشجویی در سالهای اخیر بسیار سریع تر شده است. هر چند حرکت های اصولی و امیدوار کننده هم در این سالها کم نبوده است. اما آنچه ازاد دهنده است اینکه جریانی از جنبش دانشجویی خود را طلبکار دولت دانسته و سهم خود از پیروزی دولت دوازدهم را جستجو می کند. دقیقا هم نمیداند که چه می خواهد؟ گاهی به مجوز دوچرخه سواری زنان راضی می شود و گاهی دیگر فقط براندازی جمهوری اسلامی راضی می شود. جریان مقابل هم در عین انتقاد به دولت، خود را طلبکار نظام می داند و به جای اتکاء بر ظرفیت های ذاتی و دانشجویی خود، جهت نقد و مواجهه با دولت، گویا سهم خواهی میکند. گویا این دو یا چندگانگی برای خود این مجموعه ها هم عادی شده است. عادت به وضع موجود، غفلت از آرمان ها را به همراه خواهد داشت. غفلتی که عدم درمان آن می تواند پایانی غم انگیز را برای این جریان به همراه داشته باشد. مطمئنا اصلاح این مسیر باید از درون خود این مجموعه ها آغاز شود.