هدف از پرداخت یارانه چیست؟ فلسفه وجودی یارانه، یاری رساندن به بخش‌هایی از اقتصاد ملی یا به گروه‌هایی از مردم است که برای ایستادن روی پای خود نیازمند یاری دولت هستند؛ اما آیا اکنون یارانه‌ها حقیقتاً به نیازمندان می‌رسد؟ آیا یارانه‌ها واقعاً هدفمند توزیع شده‌اند؟ پاسخ تأسف‌آور آن است که نه تنها این‌گونه نیست که برعکس، یارانه‌ای که بنا بود کمک‌کننده قشر ضعیف باشد عملاً بیشتر به کام طبقه مرفه جامعه است.
به‌عنوان مثال یارانه پرداختی مابه‌التفاوت قیمت بنزین 1000 تومانی با هزینه تمام شده هر لیتر بنزین برای دولت، ظاهراً در اختیار همه است اما گروه‌های پرمصرف -که عمدتاً دهک‌های بالا و مرفه جامعه را شامل می‌شود- به‌دلیل مصرف بیشتر بنزین عملاً از یارانه بیشتری برخوردارند درحالی‌که نیاز کمتری هم دارند. آمارهای کارشناسی نشان می‌دهد که دارنده یک خودروی خارجی و لوکس با حجم موتور بالای 2500 سی‌سی (با قیمت بالای 100 میلیون تومان) به‌طور میانگین 2.5 تا 3 برابر بهره بیشتری از دارنده یک خودروی داخلی با میانگین قیمت 50 میلیون تومان از یارانه پرداختی دولت برای بنزین برخوردار است. در قیمت برق هم شبیه همین اتفاق حاکم شده است.
با وجود آنکه چندین سال قبل، قیمت برق برای گروه‌های مصرف‌کننده پلکانی تعیین شد، به‌دلیل آنکه افزایش سالانه قیمت‌ها برای همه پله‌های مصرف‌کننده یکسان بود، بعد از چند سال اکنون عملاً با شرایطی مواجهیم که فاصله پله‌ها کاهش یافته و مشترکان پرمصرف، سهم بیشتری از یارانه پرداختی دولت می‌برند؛ به‌طوری‌که میانگین یارانه پرداختی به چهار پله پرمصرف برق حداقل 2 برابر میانگین یارانه پرداختی به سه پله نخست و کم‌مصرف‌تر برق است. گاز طبیعی نیز از این مساله مستثنا نیست. اگر یارانه انرژی پرداختی در 12 پله مصرف‌کننده بررسی شود، معلوم خواهد شد که میانگین یارانه پرداختی به 6 پله پرمصرف تقریباً 2 برابر میانگین یارانه پرداختی به 6 پله کم‌مصرف‌تر در گاز‌‌طبیعی است.
نتیجه وضعیت کنونی توزیع یارانه‌های انرژی آن است که دولت، از یک طرف منابع عظیم چند 10 میلیارد دلاری مورد نیاز برای پیشرفت اقتصادی و ایجاد اشتغال را به نام پرداخت یارانه از دست داده است و از طرف دیگر یارانه به‌جای آنکه به طبقات محروم و نیازمند برسد و آنها را توانمند و از دولت راضی سازد، به طبقات مرفهی می‌رسد که نه نیازی به آن دارند و نه نسبت رضایتشان از دولت، مؤلفه‌های معیشتی و اقتصادی است.
راه‌حل چیست؟
راه‌حل آن است که یارانه‌های انرژی حقیقتاً هدفمند شود. توزیع آشکار آن به‌صورت یارانه‌های 45 هزار تومانی به همه افراد جامعه و توزیع پنهان آن در یارانه موجود قیمت حامل‌های انرژی به همه مصرف‌کنندگان انرژی، باید تبدیل شود به توزیع هدفمند آن به نیازمندان حقیقی و مصرف‌کنندگان واقعی انرژی. بنزین تک‌نرخی و برخورد یکسان قیمت برق و گاز برای همه مصرف‌کنندگان قطعاً با این سیاست همخوانی ندارد و خلاف عدالت است. در این راه‌حل باید هزینه یارانه‌های دهک پایینی جامعه را دهک‌های بالاتر بپردازند تا منابع یارانه انرژی به تدریج به نفع ایجاد رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال در بخش تولید آزاد شود.
* دکترای انرژی دانشگاه خواجه نصیر