علی خضریان
واقعیت برجام بدون آمریکا و ۳ پیشنهاد عملیاتی
مهمترین تعهدات کشورهای ۱+۵ در برجام که بهعنوان برنامه اجرا در پیوست پنج این سند به آن اشاره شده است، لغو یا تعلیق برخی از تحریمهایی است که علیه ایران اجرایی شده بود و طبق سند برجام تعهدات و خدمات تبعی دولتهای طرف قرارداد با ایران در بندهای ۲۰ تا ۳۳ به آن اشاره شده است که بندهای ۲۱ تا ۲۶ مشخصا به تعهدات آمریکا برمیگردد؛ تعهدات مهمی ازجمله تعلیق اعمال تحریمهای ثانویه که تمام عملیات تجاری ما با دنیا و حتی تعهدات سایر کشورها را تحتتاثیر قرار میدهد
خبرنامه دانشجویان ایران: علی خضریان// چند روزی از اعلام خروج آمریکا از برجام میگذرد و جدا از بحثهای پیشین درخصوص درستی یا نادرستی این توافقنامه، مساله اساسی امروز فضای اجتماعی کشور یافتن پاسخی برای این سوال است که در آینده، کشور با چه وضعیتی مواجه خواهد شد و با توجه به اظهارات جناب رئیسجمهور روحانی، در صورتی که سیاست خارجی ایران بر مدار حفظ برجام با دیگر کشورهای امضاکننده باشد، آیا دیگر کشورهای امضاکننده این توافقنامه به آن پایبند خواهند بود؟ و مهمتر اینکه دیگر طرفهای این سند بینالمللی پس از خروج آمریکا در صورتی که صادقانه و خالصانه بخواهند در برجام باقی بمانند، چه مقدار از تعهدات برجام را میتوانند عملی کنند؟ بهطور واضح و مشخص اینکه آیا خروج آمریکا از برجام بهمعنای خروج یکی از کشورهای ۱+۵ است و نسبت خدشه واردشده به برجام در صورت حضور تمامقد پنج کشور دیگر در توافقنامه، چه مقدار است؟ و آیا ساختار برجام میتواند باقی بماند؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است بیان شود که مهمترین تعهدات کشورهای ۱+۵ در برجام که بهعنوان برنامه اجرا در پیوست پنج این سند به آن اشاره شده است، لغو یا تعلیق برخی از تحریمهایی است که علیه ایران اجرایی شده بود و طبق سند برجام تعهدات و خدمات تبعی دولتهای طرف قرارداد با ایران در بندهای ۲۰ تا ۳۳ به آن اشاره شده است که بندهای ۲۱ تا ۲۶ مشخصا به تعهدات آمریکا برمیگردد؛ تعهدات مهمی ازجمله تعلیق اعمال تحریمهای ثانویه که تمام عملیات تجاری ما با دنیا و حتی تعهدات سایر کشورها را تحتتاثیر قرار میدهد و همچنین در بندهای ۲۷ تا ۳۳ آمریکا بهصورت مشترک با اتحادیه اروپا تعهداتی را پذیرفته که در حال حاضر بخش مهمی از آن تعهدات حذف شده است.
ذکر این نکته ضروری است که تحریمهای آمریکایی و اروپایی پیش از برجام عموما در طول همدیگر بودند بهطوری که اصل تحریمها از سوی ایالات متحده آمریکا صورت گرفته بود و اروپاییها نیز در ادامه آن تحریمها اقدام به تحریم ایران کرده بودند و خروج آمریکا از برجام ضمن اینکه حذف تعهدات مهم آمریکا از این سند را که در ۶ بند به آن اشاره شده است، فراهم میکند عملا بندهای ۲۷ تا ۳۳ را نیز با چالشی جدی روبهرو میکند.
در این میان اما برخی بر این باورند که اروپا میتواند همانطور که در سال ۱۹۹۶ در مقابل قانون داماتو که از سوی آمریکاییها تحریمهای نفتی را برای ایران به مرحله اجرا گذاشته بود، بایستد امروز نیز میتواند نقش مستقلی برای خود تعریف کند؛ در حالی که چنین تحلیلی دارای ایراداتی اساسی است، چراکه در قانون داماتو صرفا بحث تحریم نفتی ایران مطرح بود و امروز در تحریم نسل جدید، بحث تحریم بانکی مهمترین مسالهای است که با خروج آمریکا از برجام با چالش مواجه خواهد شد و اروپا هیچ نقش محوری در آن ندارد و در صورتی که بخواهد در مقابل آمریکا برای خود نقشی مستقل تعریف کند باید نظام بانکی خودش را از نظام مالی آمریکا مستقل کند و این یعنی تمام بانکهای اروپایی باید نظام پرداخت دلار را از چرخه خود خارج کنند. این مساله با دو چالش جدی روبهرو است؛ اول اینکه چنین ارادهای در حال حاضر در اتحادیه اروپا وجود ندارد و دوم اینکه اقتصاد اروپا بهصورت درهمتنیدهای با اقتصاد آمریکا گره خورده است و نمیتواند در مدتزمان کوتاهی چنین اتفاقی صورت پذیرد.
با این تفاسیر برجام فقط در ۶ ماهی که از سوی آمریکا ضربالاجل داده شده است معنا دارد و عملا برجام بدون آمریکا بیمعنی خواهد بود و کشور باید از همین امروز خود را برای دوران پسامرگ برجام آماده کند و جدا از جدالهای بیفایده سیاسی، از فرصت ۱۸۰ روزه در جهت آمادهسازی کشور بهترین بهره را ببرد.
در این خصوص سه پیشنهاد عملیاتی برای مسئولان اجرایی کشور بیان میشود:
دستگاه دیپلماتیک کشور باید در بازه زمانی باقیمانده با عدم رضایت به شرایط موجود و بیتعهدی طرف آمریکایی، هزینه خروج این کشور را از برجام افزایش دهد و با رایزنیهای سیاسی و دیپلماتیک جبهه مقابل آمریکا در نقض برجام را عملا وارد صحنه کند که این امر تغییر تصمیمات بعدی از سوی آمریکا را با احتمال پایینی فراهم خواهد کرد و مهمتر اینکه میتواند حامیان جهانی ایران را در دوران پسامرگ برجام گسترش دهد.
در حوزه دیپلماسی اقتصادی باید بهسرعت ایران با گسترش معاملات مالی و اقتصادی خود با کشورهای همسایه و همچنین انجام پیمانهای پولی دوجانبه با دیگر قدرتهای اقتصادی، زمینه کاهش اثرات بازگشت تحریمهای بانکی را فراهم کند.
مهمترین اقدامی که در طول فرصت باقیمانده و در دوران احتضار برجام باید در دستورکار جدی قرار گیرد، تقویت درونزایی اقتصادی کشور و تلاش در جهت حمایت از بنیان داخلی خصوصا در حوزه کالاهای ضروری است که خود امر مهمی در کاهش تلاطم بازار کشور در دوران پسامرگ برجام است.