به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ 13 آبان‌ماه، دوره 180 روزه مهلت امریکا به پایان رسید و به این ترتیب تحریم‌های اصلی امریکا، ازجمله تحریم‌های نفتی اعمال خواهد شد. کاهش صادرات نفت ایران و در پی آن، کاهش بودجه کشور از اصلی‌ترین مشکلاتی خواهد بود که کشور با آن روبرو می‌شود. لذا لازم است که دولت و به طور خاص، وزارت نفت برنامه مشخصی را برای مقابله با اعمال تحریم‌ها در نظر بگیرد.

1- در سال گذشته، میزان صادرات نفت ایران به‌طور متوسط، روزانه 2میلیون و 130هزار بشکه بود؛ اما این میزان از زمان اعلام خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه سال جاری، رو به کاهش گذاشته است؛ چراکه بعضی مشتریان مبادرت به کاهش واردات نفت خود از ایران کرده‌اند؛ کره جنوبی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مشتریان نفت ایران، تا 40 درصد، اروپا حدود 50 درصد و هند نیز با جایگزینی نفت آمریکا، حدود 16 درصد، خرید نفت از ایران را کاهش داده‌اند. گرچه با اعطای معافیت تحریم خرید نفت به 8 کشور از سوی آمریکا، فروش نفت کشور کمترضربه خواهد دید، اما اصل موضوع وابستگی ایران به فروش نفت خام و ضربه پذیر بودن از این ناحیه، همچنان خطری برای کشور محسوب می شود.

بیشتر بخوانید// نگرانی رسانه‌های خارجی از دور زدن تحریم‌ها

2- وضعیت پیش رو نیازمند ارائه راهکارهای جدی در خصوص کاهش وابستگی به نفت است؛ مسئله‌ای که سال‌هاست در قالب پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب(مدظله‌العالی) و کارشناسان اقتصادی تذکر داده شده، اما متأسفانه هنوز جامه عمل نپوشیده است. طی سال گذشته، از میزان نفت کشور، تنها یک‌میلیون و 800هزار بشکه در روز فرآوری و مابقی صادر شده است؛ به عبارتی، 55 درصد از نفت تولیدی خام‌فروشی و فقط 45 درصد پالایش شده است.

3- در این زمینه، فروش نفت در بورس داخلی، به‌عنوان راهکاری کوتاه‌مدت، بارها توسط کارشناسان مطرح شده که اخیراً نیز از سوی مسئولین مورد استقبال قرار گرفته است؛ علاوه‌براین توسعه ظرفیت پالایشی کشور به‌عنوان راهکار دیگری در جهت کاهش فشار ناشی از تحریم‌ها مطرح می‌شود. با توجه به در اختیار داشتن منابع عظیم نفت و گاز، توسعه صنعت پالایش و جایگزینی آن با خام‌فروشی دارای ظرفیت گسترده‌ای برای درآمدزایی، کاهش واردات و افزایش تولید داخلی و صادرات است.

بیشتر بخوانید// عبور از تحریم‌های نفتی با فروش نفت در بورس

4- درواقع پالایش نفت استخراجی و سپس فروش فرآورده‌های تولیدی، نسبت به فروش نفت خام در بازار جهانی دارای حاشیه امن بیشتری است؛ چراکه نفت ایران در پالایشگاه‌های محدودی در سراسر جهان –حدود 40 پالایشگاه و غالباً در کشورهای مشخصی همچون هند، ژاپن، کره و چین- قابل‌استفاده است. لذا نسبت به محصولات پالایش‌شده، راحت‌تر می‌تواند مورد شناسایی قرار بگیرد. با افزایش تولید فرآورده و صادرات آن، به علت افزایش میزان تبادلات ارزی در مقابل کم شدن حجم آن بین ایران و خریداران، رهگیری محصولات ایران برای آمریکا سخت‌تر خواهد بود و ریسک خرید از ایران کاهش خواهد یافت. همچنین در صورت فرآورش نفت و تبدیل آن به محصول، کالای صادراتی از تنوع بیشتر و درنتیجه خریداران متعددتری برخوردار است؛ به‌‎علاوه می‌توان از شبکه مویرگی یعنی خطوط لوله و تانکر برای انتقال محصولات به‌خصوص به کشورهای همسایه استفاده کرد.

5- این موضوع در خصوص صنعت پتروشیمی نیز صدق می‌کند؛ چراکه به‌رغم صادرات حدوداً 10میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی در سال 96، صادرات خالص محصولات پتروشیمی بالاتر از 2میلیارد دلار نبوده است؛ این در شرایطی است که متوسط ارزش هر تن مواد شیمیایی صادراتی برابر ۴۷۰ دلار و میانگین ارزش محصولات وارداتی حدود ۱۰۶۹ دلار است. درصورتی‌که دولت بر توسعه صنایع پایین‌دستی صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش محصولات تمرکز کند، علاوه بر پایین آمدن احتمال تحریم‌پذیری، میزان ارزآوری و تولید داخلی نیز افزایش می‌یابد.

6- با توجه به نقش اصلی مبادلات نفتی در اقتصاد کشور از یک سو و تحریم‌های نفتی از سوی دیگر، یافتن راهی برای خنثی کردن و یا کاهش اثر تحریم‌های نفتی ضروری است؛ فروش نفت در بورس داخلی اگرچه راهکار خوبی است، اما باید در کنار آن به کاهش وابستگی به خام‌فروشی نیز با جدیت مبادرت ورزید. بنابراین ضرورت دارد توسعه ظرفیت پالایشی کشور و روی آوردن به تولید و صادرات محصولات پالایشی و پتروشیمی، به‌عنوان راهکاری اساسی و بلندمدت در دستور کار وزارت نفت قرار گیرد. در این راستا، استفاده از حجم بالای نقدینگی موجود در بازار برای تأمین مالی طرح‌های توسعه‌ای مذکور پیشنهاد می‌شود.

* الهه ایزدپناه