به گزارش خبرنگار صنفی - آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ همان‌طور که هر دانشجویی بعد از گذشت یک دوره تحصیلی به مقطع بالاتر خود می‌رود، اساتید دانشگاهی نیز طی فرآیندی از یک مرتبه علمی به مرتبه بالاتر می‌روند. براساس قوانین، اعضای هیات‌علمی در ایران از حیث مرتبه به ترتیب «مربی (Instructor)»، «استادیار (Assistant Professor)»، دانشیار(Associate Professor)» و «استاد (Professor)» تقسیم می‌شوند که تمامی این مراحل ذیل آیین‌نامه ارتقای اساتید صورت می‌گیرد. این آیین‌نامه طی دو دهه اخیر با فراز و فرودهای زیادی همراه بوده است؛ یک بار در سال 83، یک بار در سال 85، یک بار در سال 89 و سال 95 تغییرات فرمی و محتوایی زیادی در آن با توجه به نیازهای روز دانشگاه‌ها صورت گرفته است و حالا بار دیگر دستخوش تغییر خواهد بود؛ مساله‌ای که طی ماه‌های اخیر و با انتقاداتی که برخی اساتید ذیل آیین‌نامه فعلی دارند، قابل‌پیگیری است. البته رهبر معظم انقلاب در خردادماه سال جاری نیز در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه به لزوم بازبینی در آیین‌نامه ارتقای اساتید اشاره کرده‌اند: «مسیر ساده تولید مقاله برای ارتقای اساتید هم خود مشکلی است؛ در آیین‌نامه ارتقا، مقاله برای‌ارتقای اساتید نقشی بسیار اساسی دارد. خب این یک مسیر ساده است، کار را باید مقداری دقیق‌تر انجام داد؛ یعنی ارتقا را صرفا مبتنی‌بر مقاله نباید کرد. کارهای اساسی‌تری وجود دارد که می‌تواند ملاک ارتقا باشد.» فرهیختگان در این شماره سراغ سه تن از اساتید برجسته دانشگاهی که به‌عنوان نماینده اساتید دانشگاهی در دیدارهای اخیر با رهبر انقلاب حاضر شدند، رفته‌ است.

بسته ارتقای اساتید را می‌فروشند
رضا روستا آزاد رئیس سابق دانشگاه صنعتی شریف: آنچه که به‌عنوان یک پدیده تازه دیده می‌شود، فروش پک ارتقای رتبه اساتید است؛ به این صورت که بعضی از امتیازاتی که می‌تواند از بیرون گرفته شود، همچون امتیازات پژوهشی، سودجویان به راحتی می‌توانند این امتیازات را به‌فروش برسانند، مثلا اگر پژوهش 15 امتیاز داشته باشد، می‌توان با پنج مقاله سه امتیازی، امتیاز این بخش را به دست آورد. البته قطعا همه امتیازات ارتقای اساتید به این صورت نیست.  من دلیل رخ دادن این مشکل را عدم نظارت می‌دانم، چون هرکس بخواهد هر کاری کند، باید معیار داشته باشد، مثلا کسی که ناظر است، اگر فقط در اتاق خود بنشیند و امضا کند، آیا می‌تواند نظارت درستی روی موضوع خود داشته باشد؟ باید بیرون بیاید و نظارت کند. وزیر و معاون وزیر باید مقابل دانشگاه تهران حاضر شوند و ببینند چه اتفاقی در حال شکل گرفتن است.

مسئولان وزارت علوم و بهداشت باید بروند و وضعیت فعلی مقاله‌فروشی میدان انقلاب را ببینند، باید جلوی این مساله را بگیرند. یکی از موسسات کنکور در همان زمانی که رئیس دانشگاه صنعتی شریف بودم، سر دانشجویان ما کلاه گذاشت، من شکایت کردم و گفتند جلوی آنها را می‌گیریم و برخورد می‌کنیم. یک هفته نشد، پیگیری کردم و مسئول پیگیری گفت تقصیر دانشجوها بوده که قوانین این موسسات را پذیرفته و امضا کرده‌اند. مساله مافیای کنکور نیز جالب است و باید بدانید که در خود وزارت علوم نیز نفرات دارند.

بهره‌وری، ارتقای اساتید را به همراه نمی‌آورد
محمدحسن برزگر استاد برتر دانشگاه تهران: بزرگ‌ترین معضلی که در محیط دانشگاهی داریم، عدم‌بهره‌وری است؛ ما دانش را به مرحله بهره‌وری نمی‌رسانیم و به همین دلیل اثربخشی آن را نمی‌پذیریم و این مساله می‌تواند در همه حوزه‌ها اعم از علوم انسانی باشد.

زمانی که سیستم اقتصاد اساتید ما حاصل یک جریان نفتی است و نظامی که داریم هیچ لزومی به موضوع بهره‌وری نمی‌بیند، این نظامی که در بخش ارزشگذاری اساتید نیز دنبال می‌شود، توجهی به این مساله ندارد و وقتی مساله بهره‌وری، ارتقای اساتید را به همراه نمی‌آورد، درنتیجه دانشجوی بهره‌ور نیز نخواهیم داشت؛ چراکه نظامی که جریان ارتقا را ریل‌گذاری کرده، تعیین می‌کند که نظام آموزشی چگونه باشد.   زمانی که معیارهای تحصیلات تکمیلی و حتی مقطع کارشناسی پایان‌نامه‌ها به زبانی که به درد جامعه بخورد، تعریف نمی‌شود [و تنها به زبان علمایی که بین دانشگاهیان رد‌وبدل می‌شود، تعیین می‌شود]، مشکلی حل نخواهد شد.  باید زبان علم مطابق با ارزش‌های جامعه استانداردگذاری شود ولی این اتفاق رخ نمی‌دهد و در محیط دانشگاه‌های ما زبان‌مان چگونگی است و ما علوم را کنکاش می‌کنیم و تنها به چگونگی‌ها می‌رسیم و درنهایت وقتی به بهینه‌کردن سوژه می‌رسیم، هیچ‌گاه این مساله مشخص نیست که چگونه جامعه می‌تواند این سوژه را بهینه کند. ما از زبان چرایی صرف، باید به زبان چگونگی برسیم و به این مساله نیز ارزش زیادی بدهیم و اگر در نظام ارتقای اساتید بیاید که باید بحث چگونگی در پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایشان دنبال شود، موضوع بهره‌وری به‌دست می‌آید.

در نظام ارزیابی که ریل‌گذاری‌شده، نظام بهره‌وری باید در اولویت قرار بگیرد و چون کشور ما منابع علمی‌اش از بودجه‌های عمومی است اما عمومیت جامعه از علم این محیط بی‌بهره می‌ماند، تنها خود دانشگاهیان از علم‌شان لذت می‌برند و نتایج نیز تنها مختص این محیط است و حتی ارتقاها نیز مربوط به آنجا است، درحالی که ارتقا باعث ارتقای جامعه نمی‌شود و در همه کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی مقطع تحصیلات تکمیلی و نتایج پژوهشی نشان می‌دهد که چگونه نتایج به‌دست آمده در یک موضوع می‌تواند در عالم واقعی اجرایی شود و برای این موضوع سهمی در ارتقای اساتید قائل هستند.  به‌عبارت دیگر در این کشورها نتایج پژوهش‌ها در بخش چگونگی‌اش حتما باید در دنیای واقعی قابلیت اجرایی داشته باشند، به‌طور مثال اگر قرار است در آنجا پایان‌نامه‌ای درباره بهینه‌سازی مصرف سوخت نوشته شود، حتما باید در آن به این مساله اشاره شود که چگونه می‌توان این ایده را روی خودروها اجرایی کرد. حال درست است که این مساله می‌تواند استعداد ما را پرورش دهد اما بهره‌ای بابت این کار به جامعه نمی‌رسد.  الان نگاهی که در اساتید وجود دارد، باعث‌شده نگاه تولید انبوه داشته باشیم، مانند همان جریان مدرک‌گرایی که در کشور وجود دارد و ما همه اساتید را در کانال‌هایی قرار می‌دهیم که هیچ ارتباطی با جامعه ندارند و به همه اساتید نیز با یک نوع نگاه نگریسته می‌شود و اساتید با یک‌سری معیارهایی با یکدیگر سنجیده می‌شوند که گویی ما کارخانه تولید اساتید داریم، درصورتی که در محیط‌های فرهیخته شخص به شخص با یکدیگر متفاوتند و نوع نگاه‌ها نیز باید متناسب با محیط مختص آنها باشد و ما نمی‌توانیم بگوییم که یک‌سری استانداردها برای همه اساتید باید لحاظ شود، البته می‌توان مفاهیم را برای همه اساتید درنظر گرفت، مانند مفهوم بهره‌وری اما نمی‌توانیم بگوییم که اساتید در جزئیات بهره‌وری نیز یکسان هستند و همین نگاه باعث شده که نوآوری در نظام ارتقای اساتید وجود نداشته باشد.  بروکراسی که الان در بحث نظام ارتقای اساتید وجود دارد بدون درنظرگرفتن بهره‌وری است، درحالی که باید بهره‌وری در مرحله اول باشد و نظم تنها باعث پایداری بهره‌وری باشد؛ چراکه نظم به ذات برای آن است که خروجی‌های ما را پایدار کند و درحقیقت بروکراسی برای بروکراسی نیست، درحالی که در بسیاری از عقبه‌های بروکراسی‌ها استدلالی وجود ندارد و عمق بالایی نداشته و در آن نگاهی به بهره‌وری وجود ندارد اما رعایت این بروکراسی احترام بالایی در جامعه دارد.

فردی گوشه‌ای نشسته باشد، زودتر ارتقا می‌گیرد
امیرسعید شیرانی دانشیار دانشگاه شهید بهشتی: در ایران و در همین آیین‌نامه ارتقای علمی، می‌گویند بروید در یک کنفرانس بین‌المللی مقاله بدهید. وقتی شما در یک کنفرانس بسیار معتبر مقاله ارائه می‌دهید، چه اتفاقی می‌افتد؟ در واقع من اگر مقاله ISI با رده‌بندی Q1 یا حتی Q3 داشته باشم، امتیازم برای ارتقا بیشتر است تا اینکه در آن کنفرانس شرکت کرده باشم! در حالی که اگر بخواهم در آن کنفرانس شرکت کنم، کلی هزینه برای من هیات‌علمی دارد که چاپ مقاله به مراتب هزینه کمتری دارد. دوم اینکه آن چیزی که باعث ارتقای بین‌المللی دانشگاه می‌شود، اتفاقا شرکت اساتید در کنفرانس‌ها است. وقتی یک استاد در یک کنفرانس بین‌المللی شرکت می‌کند و اساتید برجسته دیگری در آن کنفرانس آمده‌اند، باعث ارتباط‌گیری و حتی انعقاد همکاری و درنهایت توسعه مناسبات دانشگاهی می‌شود، ولی در نظام ارتقا، ‌اساتید ما از نظر امتیاز باز هم ضرر می‌کنند؛ یعنی امتیاز آن مقاله بیشتر است.

مثلا در نظام‌های رتبه‌بندی ما، من که رشته‌ام مهندسی مکانیک است، به واسطه اینکه سابقه صنعتی دارم و مدیر پروژه تعدادی نیروگاه که در ایران کار می‌کنند بوده‌ام و در دانشگاه هم تکنولوژی نیروگاه درس می‌دهم، به اندازه یک‌هزارم امتیاز نیز برای این مساله قائل نیستند، در صورتی‌که اگر یک نفر گوشه‌ای نشسته باشد و مقاله داده باشد، زودتر ارتقا می‌گیرد تا دیگری که رفته در جاهای مختلف کشور نیروگاه راه انداخته و آن نیروگاه را وارد مدار کرده و کارش هم در راستای منافع ملی بوده است. اما این موضوع را هیچ‌جای این آیین‌نامه نمی‌بینیم. در امتیاز‌بندی وزارت علوم ما، حتی اگر شما طراح برج میلاد هم باشید، امتیازی در آیین‌نامه ارتقای شما به‌عنوان یک عضو هیات‌علمی ندارد، اما روس‌ها به این سمت رفته‌اند و این درست است. به‌هرحال اینها مواردی است که ما می‌توانیم در همکاری با روس‌ها برای تصحیح آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی بهره بگیریم.

یک فرد با 14 مقاله می‌تواند استادتمام شود
شاهین آخوندزاده قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت: آیین‌نامه جدید نسبت به ورژن‌های قدیمی اصلاحات خوبی داشته است به‌طور مثال الان تنها مقاله‌ محور نیست و می‌توان با ثبت اختراع جهانی و فناوری جایگزین مقاله کنید و یک مسیر دیگر هم وجود دارد که البته هنوز کامل نیست. مسیر آموزشی است، یعنی فردی می‌تواند از طریق سرآمدی آموزش ارتقا پیدا کند ولی جا دارد که تسهیل این مسیر بیشتر شود. به عبارت دیگر در دنیا یک هیات‌علمی گاهی می‌تواند تنها از طریق مسیر پژوهش ارتقا و گاهی از مسیر آموزش به معنی تدریس ارتقا یابد و گاهی نیز از طریق مسیر خدمت؛ به‌طور مثال اگر پزشکی در یکی از بیمارستان‌های دولتی آموزشی جراحی می‌کند در حال آموزش جراحی است و او از طریق مسیر آموزش ارتقا پیدا می‌کند.

گاهی نیز باید حداقل‌هایی از هر سه مورد را برای ارتقا داشت و معمولا مدل ما تلفیقی است که فرد باید حداقل‌هایی از هر سه حوزه را داشته باشد ولی در آیین‌نامه جدید ارتقای استادان که یک سال و نیم است ابلاغ شده است، به‌خصوص در وزارت بهداشت دست افراد برای مسیر فناوری و سرآمدی آموزش باز گذاشته شده که باید بخش آموزشی بیش از پیش تقویت شود.

یک فرد با 14 مقاله در طول 35 سال می‌تواند استادتمام شود. ما در کشور دو صورت مساله غلط داریم؛ اول اینکه همه افرادی که با استادیاری وارد هیات‌علمی می‌شوند اصلا قرار نیست به مرحله استادتمامی برسند، به‌طور مثال 100 نفر وارد یک سیستم آموزشی می‌شوند به‌عنوان استادیار و بعد از 35 سال از این تعداد تنها 25 یا 30 نفر استادتمام می‌شوند و مابقی با استادیاری یا دانشیاری بازنشسته می‌شوند. اصلا قرار نیست همگی استادتمام شوند اما در کشورمان صورت مساله این است که قوانین ارتقا باید به حدی آسان باشد که همگی با مرحله استادتمامی بازنشسته شوند. مگر در ارتش همه امیر و سرلشکر می‌شوند؟ خیر، درصد زیادی از افراد با درجه سرهنگی و سرگردی بازنشسته می‌شوند و حتی در حوزه علمیه قم نیز همه با حجت‌الاسلامی وارد می‌شوند اما تنها تعدادی به مرحله آیت‌اللهی و مرجع تقلیدی می‌رسند و این صورت مساله الان در سیستم آموزشی ما غلط است.

از سوی دیگر الان 14 مقاله برای یک هیات‌علمی در طول 35 سال شق‌القمر نیست، بلکه قوانین آموزشی ایران به حدی آسان است که درصد قابل‌توجهی از اعضای هیات‌علمی جوان قبل از اینکه چهار سال‌شان تمام شود درخواست دانشیاری می‌کنند و این موضوع به‌شدت در حال افزایش است که این نشان می‌دهد قوانین ارتقا بسیار آسان است.

* منبع: فرهیختگان