به گزارش سرویس فناوری اطلاعات «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ محمد سلیمانی، پدر دانش ماهواره ایران و وزیر سابق ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات است. سال 84 سلیمانی به انتخاب محمود احمدی‌نژاد وزیر ‌ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات شد. اما او در دولت بعدی احمدی‌نژاد ترجیح داد که سکان وزارت را به فرد دیگری بسپارد و خود راهی دانشگاه شود. سال 88، همان زمان که دولت احمدی‌نژاد برای 4 سال دیگر ماندنی شد؛ سلیمانی، رضا تقی‌پور معاونش را به جای خود به رییس‌جمهور پیشنهاد کرد و برای تدریس به دانشگاه علم و صنعت رفت. او استاد‌تمام رشته برق دانشگاه علم و صنعت است که از سال76 در یک اتاق 12 متری فن‌آوری فضایی و ماهواره را دنبال می‌کرد. سلیمانی حرف‌های زیادی درباره دوران پیش و پس انقلاب دارد. می‌گوید: تا قبل از پیروزی انقلاب، تعداد تلفن‌های فعال در کشور حدود 850 هزار خط بود. اگر با بزرگ‌ترها صحبت کنیم، از دورانی می‌گویند که تلفن ثابت یک وسیه لوکس و اشرافی بود، طوری‌که در یک محله شاید فقط چند نفر از این موهبت برخوردار بودند! دورانی که مردم برای برقراری یک تماس ضروری، ناچار بودند از تلفن عمومی استفاده کنند، یا با اجازه معدود همسایگانی که تلفن ثابت داشتند، ارتباط برقرار می‌کردند. به گفته سلیمانی، این رویه در دوران جنگ هم ادامه داشت و بیشتر خانوارها خط تلفن مجزا نداشتند. سلیمانی به خلاهایی اشاره می‌کند که هنوز در کشور وجود دارد؛ معتقد است باید در کشور ما بانک جامع اطلاعات اقتصادی راه‌اندازی شود. در ایران بیش از 200 هزار کیلومتر فیبر نوری وجود دارد؛ عددی که در منطقه و شاید در دنیا بی‌نظیر است. این گفتگو در ویژه نامه چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی مجله سروش منتشر شده است.

عده‌ای شما را به‌عنوان پدر علم ماهواره ایران می‌شناسند. وضعیت کشور را در حوزه فضایی پیش و پس از انقلاب، چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
ایران قبل از انقلاب در حوزه فضا و ماهواره هیچ‌گونه فعالیتی نداشت، اما بعد از انقلاب، کشور صاحب فن‌آوری و تولید ماهواره شد. چیزی که جزو ایده‌آل‌ها و آرمان‌های تمام کشورهای دنیاست، چون حضور در فضا و عضویت در باشگاه‌های فضایی قدرت زیادی را به هر ملتی می‌دهد. این قدرت شامل قدرت فن‌آوری و تکنولوژیکی و قدرت صنعتی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی است. کشورهای ابرقدرت و کسانی که پیشرفت کردند، به‌طور کلی در دو زمینه سرمایه‌گذاری کردند که با رفتن و ماندن دولت‌های‌شان این سیاست‌گذاری تغییری نکرد. این دو حوزه عبارتند از؛ فضا و صنعت اتمی. آمریکا، اروپا، روسیه، چین و هند روی همین دو محور، کار کرده‌اند. کشور ما نیز صاحب این فن‌آوری‌ها شده است.

وضعیت پیشرفت علم وفن‌آوری فضایی در دانشگاه‌ها چه‌طور است؟ حرفی برای گفتن داریم؟
فن‌آوری فضایی امروز در چنگ دانشگاه‌های ماست. حداقل سه دانشگاه در کشور وجود دارد که می‌تواند ماهواره تولید کند و دانش فنی این علم را به‌طور کامل به دست آورده‌اند. این سه دانشگاه، چرخه تولید ماهواره و پرتاب آن و همچنین در مدار قرار گرفتن را به دست آورده، تا جایی که می‌توانند ماهواره را تولید کرده و خودشان آن را پرتاب کنند. معتقدم راهی که ملت ما رفته، یک راه میان‌بر بوده است.

به کره جنوبی دقت کنید؛ نزدیک 30سال است که تلاش می‌کند هر طور ممکن است، وارد فضا شود. به‌رغم کمک‌های دیگران به این کشور، باز هم نتوانسته به موفقیتی برسد که ایران به آن دسترسی پیدا کرده. بنابراین ما در تولید ایستگاه زمینی، فضاپیما و پرتاب آن گام‌های بلندی برداشتیم و وضعیت بسیار مناسبی در منطقه داریم. این روزها در حوزه فن‌آوری فضایی در منطقه اول و در سطح جهان نیز جزو 7کشور اولی هستیم که صاحب این فن‌آوری هستند.

در حوزه ارتباطات چه شرایطی داریم؟ پیدایش ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات از چه زمانی آغاز شد؟
قبل از توضیح درباره ارتباطات، بهتر است ما تاریخچه ارتباطات را از گذشته مرور کنیم. ارتباطات تلفن صوتی بیش از صد سال قبل وارد ایران شد. قبل از انقلاب، داشتن خط تلفن کار لوکسی بود. کسانی که قبل از انقلاب در ایران حضور داشتند، می‌دانند وضعیت کشور در آن زمان به چه صورت بود. تا سال57، فقط 850هزار خط تلفن در تمام کشور دایر بود که عمدتا در کلان‌شهرهایی مثل تهران، شیراز و اصفهان وجود داشت. پیش از انقلاب در شیراز زندگی می‌کردم و در آنجا دانشجو و اجاره‌نشین بودم. به یاد دارم بیشتر خانه‌ها تلفن ثابت نداشتند و مردم مجبور بودند از تلفن‌های عمومی استفاده کنند، یا اگر شانس داشتند و یکی از همسایگان آن‌ها خط تلفن ثابت داشت، می‌توانستند از خط تلفن همسایه استفاده کنند.

وضعیت روستاها بسیار بدتر از شهرها بود. قبل از انقلاب، بیش از 70هزار روستا در کشور وجود داشت، ولی تعداد روستاهایی که خطوط ارتباطی داشتند، حدود 313روستا بود. منظور ما از خطوط ارتباطی، در حد این است که فقط یک خط ارتباطی داشته باشند. این، وضعیت کشور قبل از انقلاب بود. در سال‌هایی که 100سال از ورود تلفن ثابت به کشور می‌گذشت. در صورتی‌که در سال 57 و بعد از آن، بحث ارتباطات موضوعی غیرقابل دسترسی نبود، آن هم در زمان حکومت پهلوی که فروش نفت حدود 6میلیون بشکه در روز بوده!  به عبارتی پیش از انقلاب، جمعیت حدود یک چهارم و فروش نفت هم نزدیک چهار برابر الان بود. با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شوید که فروش نفت نسبت به جمیعت ما 16 برابر وضعیت فعلی بود، ولی توسعه ارتباطات، وضعیتی وخیم و اسفناک داشت. حالا در چهل سالگی انقلاب وضعیت به صورتی است که تمام روستاهای بالای 20خانوار، تلفن خانگی دارند. معتقدم این وضعیت در منطقه بی‌نظیر است. اگر کشورهای منطقه مثل ترکیه، عراق و حتی پاکستان و هند را با ایران مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که وضعیت ما در تلفن ثابت مطلوب‌تر است. ضریب نفوذ تلفن ثابت کشور، منظورم تعدا خطوطی است که فروش رفته و مردم استفاده می کنند، در منطقه اول و بالای 35درصد است.

وضعیت تلفن همراه در چهل سالگی انقلاب چه‌طور است؟
در تلفن همراه هم ضریب نفوذ ایران بالای صد ‌و ‌ده درصد است. امروز سه اپراتور همراه اول، ایرانسل و رایتل در کشور به مردم سرویس ‌ارایه می‌کنند. تعداد سیم‌کارت‌هایی که به مردم ارایه شده، بیشتر از جمعیت کل ایران است. به هر حال وضعیت مطلوبی در منطقه داریم. این تکنولوژی قبل از انقلاب نبوده، اما بعد از انقلاب در سال73 این تکنولوژی وارد ایران شد. به عبارتی در سال71 که تلفن همراه در دنیا حالت تجاری پیدا کرد و کشورهای دیگر به این تکنولوژی و فن‌آوری دست پیدا کردند، کمتر از دو سال بعد وارد ایران شد و امروز به رشد مطلوبی رسیده است. همچنین در مقایسه با کشورهای همسایه، حرف اول را می‌زنیم و در دنیا هم وضعیت خوبی داریم. از نظر نسل هم، نسل چهارم در ایران در دسترس است و بیشتر اپراتورها این سرویس را ارایه می‌کنند.

در حوزه دولت الکترونیک هم گام‌های خوبی برداشته شده و بیشتر سازمان‌ها، وزارت‌خانه‌ها و کارخانجات و... سرویس‌های خاص را در بستر همین شبکه اطلاعاتی به مردم ارایه می‌کنند و بروکراسی کاغذی در بسیاری از زمینه‌ها کاهش پیدا کرده است. مثلا امروز بانکداری ایران طوری است که همه افراد می‌توانند حساب باز کنند و به‌صورت اینترنتی پول جا‌به‌جا کنند. افراد می‌توانند در طول روز ده چند میلیون تومان در بستر شبکه اطلاعاتی بدون نیاز به رجوع به شعبه، دریافت یا پرداخت کنند. هرکسی در هر جایی می‌تواند وضعیت حساب بانکی خود را سرکشی کند. از سوی دیگر سازمان‌ها؛ چه خصوصی و چه دولتی، بسیاری از خدمات خود را در شبکه اطلاعاتی ارایه می‌کنند. البته هنوز جای کار وجود دارد و باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کرد. هنوز هم برخی از مدیران ما سست هستند و دانش ضعیفی دارند که باید بیشتر به آن‌ها فشار آورد تا سیستم خود را الکترونیکی کنند. کتابخانه ها عمدتا در ایران دیجیتالی است و هر کسی می‌تواند کتاب خود را دیجیتالی دریافت کند و عضو شود. تحول چشمگیری در حوزه ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در دنیا اتفاق افتاده و کشور ما هم به‌حمدالله از آن بهره‌مند شده و پیشگام است. امروز ایرانی‌ها در استفاده از بسترهای شبکه‌های اطلاعاتی؛ چه اینترنت و چه شبکه‌های اجتماعی از نظر میزان استفاده، فعالیت و حضور در فضای مجازی، جزو چند کشور اول دنیاست. از نظر کیفی نیز هر کسی پهنای باند بخواهد، به‌راحتی می‌تواند دریافت کند.

مسلم است بنگاه‌های اقتصادی، تجاری، خدماتی و فرهنگی، همگی در بستر فعالیت‌های اجتماعی، خدمات خود را به‌خوبی و به‌راحتی در اختیار مردم قرار می‌دهند. در حمل و نقل نیز اتفاقی که در ایران و منطقه افتاده، کم‌نظیر است. در حوزه حمل و نقل عمومی و دسترسی سریع به وسایل حمل و نقل عمومی؛ درون‌شهری یا بین‌راهی و همچنین کنترل و نظارت بر حمل و نقل در کشور به وضعیت خوب و مطلوبی رسیده‌ایم. البته در این زمینه هم هنوز جای کار هست و باید گام‌های بلندی برداشته شود.

فکر می‌کنید در چه حوزه‌هایی ضعف داریم و باید بیشتر کار کنیم؟
مثلا در بحث ردیابی برای جلوگیری از سرقت از طریق ارتباطات، باید کارهایی انجام شود که جای آن خالی است. مسوولان باید در این قضیه فکر کنند، چون هزینه چندانی هم ندارد. البته اقداماتی صورت گرفته، اما هنوز فراگیر نشده است. نیروی انتظامی و وزارت کشور هم باید وارد شوند و کمک کنند. در بحث قاچاق نیز ارتباطات می‌تواند کمک کند. گمرک ما عقب است و باید خود را به کشورهای دیگر برسانیم، البته گام‌هایی برداشته شده، اما باید خود را با کشورهای جهان هماهنگ کنیم. شاید مدیران و مسوولان در این حوزه، دانش و اطلاعات فنی نداشته و واهمه دارند، اما مردم و رسانه ها باید از مسوولان مطالبه کنند.

بانک مرکزی هم باید گام‌های اساسی‌تر بردارد؛ همه بانک‌ها الکترونیکی شدند، اما باید بانک جامع اطلاعات اقتصادی در کشور راه اندازی شود. این اقدامات جزو کارهایی است که باید انجام شود و اگر انجام نشود، دیر می‌شود. در کشور ما بیش از 200هزار کیلومتر فیبر نوری وجود دارد، یعنی در منطقه و شاید در دنیا از این نظر بی‌نظیریم و زیرساخت‌هایی که در کشور وجود دارد، پاسخگوی فعالیت‌های پرسرعت است. کشور ما می‌تواند مرکز ترانزیت دیتا و اطلاعات در منطقه باشد. باید مسوولان مربوطه گام‌های سیاسی و اقتصادی بیشتری در این زمینه بردارند و کشور را به وضعیت مطلوب‌تری برسانند.