به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ سعید مرید، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تربیت مدرس در دیدار روز گذشته اساتید و نخبگان و پژوهشگران دانشگاهی با رهبر انقلاب به سخنرانی پرداخت.

متن کامل سخنرانی سعید مرید را در ادامه می خوانید:

آب در این مرزوبوم، سابقه ای بوسعت کل تاریخ آن را دارد. با این حال طی دهه های اخیر، فاصله روزافزون بین تقاضا و منابع آب تجدیدپذیر باعث شده تا بیش از پیش، این مهم مورد توجه کشور قرارگیرد. در پاسخ به این چالش، از مهمترین اسناد بالادستی که متعاقبا سرمایه گذاری های سنگینی نیز برای آن به عمل آمده است، "قوانین برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 5 ساله کشور" می باشند. بخصوص بعد از برنامه چهارم، "ایجاد تعادل‌ بین‌ تغذیه‌ و برداشت‌ سفره‌های‌ آب‌ زیرزمینی‌ در دشت‌های‌ با تراز منفی‌" جزء اهداف مشترک آنها تعریف شد. در برنامه ششم نیز به صراحت، جبران کسری 11 میلیارد مترمکعبی فعلی، درپایان آن جزء اهداف تعیین می گردد.

اما قرار دادن منحنی فروکش منابع آب زیرزمینی در کنار این برنامه ها، نشان می دهد که هیچ یک از آنها نتوانستند به اهداف خود در این خصوص نائل شوند و بیلان منفی این منابع راهبردی کاملا مستقل از دیدگاه های سیاسی و سیاستی دولت ها و مجالس  شورای اسلامی و همچنین درآمدهای بسیار متنوع نفتی و غیر نفتی؛ روند منفی خود را سپری کرده است.

طی این مدت نیز گزارشات مثبتی از تولید بخش کشاورزی ارائه می شودکه ازطرفی برای همه خوشحال کننده هستند، ولی باتوجه به عدم احراز پایداری در منابع آب، هرگونه توفیق در تولیدات بخش کشاورزی؛ خود نیز ناپایدار و حتی عاملی برای ناپایداری منابع آب خواهند بود. وضعیتی که بنا به تجربیات تاریخی و واقعیت-های عینی، گسترده شده و حوزه های محیط زیستی، اجتماعی و حتی امنیتی را نیز فرا خواهد گرفت.

با این مقدمه و به عنوان سرباز این خاک که در مقاطعی وظیفه پایش پیکره های آبی در مناطق عملیاتی را عهده دار بودیم و به فرماندهان گزارش می کردیم، اینک نیز به عنوان سرباز آب مواردی را در خصوص برنامه-های توسعه ابراز  می دارم:

1- یکی از نقاط ضعف که مشکلات فوق را سبب شده ، تهیه مجزای بخش های مختلف برنامه ها و نبود ساختاری سیتماتیک و نظام مند برای بررسی نحوه برهم کنش مواد آنها است. به عنوان نمونه برنامه ششم صراحتا به “بحران آب در کشور” اشاره می دارد، اما بطور همزمان "افزایش ضریب خودکفایی تا 95% محصولات زراعی راهبردی، جبران بیلان منفی سفره های آب زیرزمینی، تخصیص حقابه تالاب ها و کنترل ریزگردها" را در دستور کار قرار می هد، ولی مشخص هم نیست از قِبل چه اقدامی در این برنامه، ظرفیت آبی برای چنین بارگذاری هایی بوجود آمده است. در حوزه آب، حصول به چنین ساختار نظام مندی با «مدیریت یکپارچه منابع آب» و ایجاد زیرساخت نظری و فنی لازم برای آن قابل تحقق است. ظرفی که مطلقا هیچیک از دستگاه های اجرایی به تنهایی در آن جای نمی گیرند و کاملا بین بخشی و فرابخشی می باشد. 

2- شیوه ارزیابی "اثربخشی اقدامات" در برنامه های توسعه، از دیگر نقاط آسیب پذیر آنها است که نهایتا عدم تحقق اهداف عالی آنها را سبب شده است. به عنوان مثال علیرغم سرمایه گذاری سنگین کشور برای "توسعه سامانه های آبیاری تحت فشار"، هیچ مرجعی در داخل و خارج از کشور نقش آنها را در کاهش مصرف آب گزارش نکرده است. مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی نیز در دی ماه 1397 نامه ای بسیار دقیقی را در این خصوص به ریاست محترم دفتر جنابعالی و وزاری محترم نیرو و کشاورزی ارسال نموده است. ولی، نهایتا در قانون بودجه 1398 مبلغ 150 میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برای آن به تصویب میرسد که گویای برخی دشواری ها در اثرگذاری پژوهش بر تصمیم سازی های کلان می باشد. متذکر میگردد در حوزه آب، هرگونه ارزیابی از اثر بخشی اقدامات مدیریتی در کاهش مصرف می بایست در مقیاس حوضه آبریز و اثبات کاهش تبخیر باشد که فعلا دستگاه های ذیربط، زیرساخت هایی کافی را برای آن ندارند. ابهامات مشابهی نیز در ارزیابی اقدامات پیش¬بینی شده برای اهداف طرح ملی احیا وتعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور به چشم می-خورد.

3- «اصلاح الگوی مصرف» مبحثی است که ملزومات فنی و اجتماعی خود را طلب می کند. مسلما الگوی فعلی مصرف آب، بیش از توان اکولوژیکی کشور می باشد، سال 1388 نیز توسط جنابعالی با همین عنوان نام-گذاری شد. این تغییر می بایست در برنامه های توسعه جای خود را باز نماید. در این خصوص، کار برجسته دانشگاه صنعتی اصفهان برای ارائه الگویی زیبا و هوشمند از منظرشهری با حداقل آب مصرفی می تواند برای کل کشور نیز مورد توجه واقع شود.

4- توجه به اقدامات پرهزینه سخت افزاری و توسعه سازه ای در بخش آب و توجه کمتر به اهمیت اقدامات مدیریتی مانند تدوین و استقرار "نظام های بهره برداری" خود مشکل دیگری است، بطوریکه بهره برداری بهینه از سرمایه گذاری های انجام شده را با مشکل مواجه می سازد. مواردی که هم اکنون در طرح های آماده شده مرزی، شاهد هستیم.  لاجرم تداوم این روند، قطعا آینده سرمایه گذاری های صورت گرفته را با مشکل مواجه خواهد ساخت.

5- موضوع دیگر لازم به توجه در برنامه¬های توسعه «پدیده تغییراقلیم» می باشد. موضوعی بس پیچیده با عدم قطعیت های مضاعف که آینده جهان و بخصوص  منطقه جغرافیایی کشور ما را می تواند با چالش های جدیدی مواجه نماید. نمونه آن که مورد توجه جنابعالی نیز قرار گرفت، ابرسیل سال 1389 پاکستان بود. این سیل بیش از آنکه نویدی برای این کشور و منطقه برای ورودِ به دوره های تر باشد، پیامی بود درجهت ضرورت  آمادگی برای مخاطرات اقلیمی و نوسانات شدیدتر آب و هوایی. در پاسخ نیز پس از فرارزونشیب هایی «وزارت تغییراقلیم» در این کشور تاسیس شد.

6- کنترل مصرف بحثی بس ضروری و در عین حال چندبعدی می باشد. همانگونه که در تصویب قوانین در مجلس، همواره خط قرمزی مانند قانون اساسی وجود دارد، عاجزانه درخواست می شود در راستای "امنیت پایدار ملی"سازوکاری طراحی گردد که قوانین موثر بر حوزه منابع آب کشور، متضمن "جلوگیری از افزایش مصرف آب" و جبران "بیلان منفی آب کشور" باشند. همانگونه که امام (ره) بحث ، "ضمان" را در مصرف آب و برق طرح نمودند، شاید بتوان همین بحث را در تخصیص آب جدید، به منظور حفظ حقوق نسل های آینده با صلاحدید جنابعالی مورد توجه قرارداد.

نهاتا امید است، موارد  فوق به اندازه اندکی هم که شده، در تدوین سیاست های کلی ابلاغی برنامه هفتم در دستور کار مجمع تشخیص مصلحت قرار گیرند و بستر لازم را برای تدوین این برنامه متناسب با توان اکولوژیکی کشور محیا نمایند و حتی بازتولید آن را سبب شود. بدیهی است که بحمدالله، دانشگاه ها و داشته های علمی کشور ظرفیت های بسیار مناسبی برای پشتیبانی از آن را دارا هستند.