به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛  آمارها گواهی می‌دهد در سال 97 حجم صادرات غیر نفتی ایران به عراق 8 برابر صادرات ایران به کل اتحادیه اروپا است. علاوه بر این حدود 400 میلیون دلار خدمات فنی و مهندسی و 3.5 میلیارد دلار گاز و برق در 11 ماه نخست سال 97 به عراق صادر شده است. چنین حجم بزرگی از تجارت و مبادلات با یک کشور همسایه زیر ساخت‌های حمل و نقلی می‌طلبد تا حمل‌ونقل کم هزینه‌تر و ساده‌تر شود. در این بین ایجاد خط ریلی میان ایران و عراق می‌تواند مزایت‌های فراوانی داشته باشد.

سود سرشار اتصال ریلی به عراق
طبق بررسی کارشناسان حوزه‌ی حمل و نقل، به ازای جابجایی هر تن-کیلومتر کالا با قطار، 30 سی سی صرفه جویی در مصرف سوخت، نسبت به حمل‌ونقل جاده ای حاصل خواهد شد. به‌عبارت دیگر، اگر نیمی از حجم بار صادراتی کنونی به عراق بر روی ریل انتقال یابد، در مجموع سالانه حدود 100 میلیون لیتر در مصرف سوخت صرفه‌جویی می‌شود. مزیت‌ دیگر ارتباط ریلی در کریدور عراق، کاهش قابل توجه حجم تردد‌‌های جاده‌ای در محور‌های منتهی به عراق است، زیرا یک قطار  به‌اندازه‌ی60 تریلی ظرفیت حمل بار دارد.

این موضوع در جابجایی مسافر توسط قطار نیز مصداق دارد. ظرفیت حمل مسافر با قطار، معادل ظرفیت: 15 اتوبوس و 4 هواپیما ست. اگر سالانه حدود 2میلیون نفر (30 درصد تردد های کنونی بین دو کشور) با قطار جابجا شوند،  مصرف سوخت، هزینه حمل‌و‌نقل و نیزسوانح جاده‌ای(با توجه به ایمنی 60 برابری سفر ریلی نسبت به سفر جاده ای) به‌شدت کاهش می‌یابد.

علاوه بر مزیت‌های اجتماعی و اقتصادی ذکر شده در برقراری ارتباط ریلی با کشور عراق که هر کدام می‌توانند از نظر استراتژیکی نیز حائز اهمیت باشند، مساله‌ی مهم‌تر مقابله‌ی با تحریم هاست. در سال‌های اخیر با تشدید فشارهای اقتصادی کشورهای غربی بخصوص آمریکا، یکی از بهترین راه‌های تقابل در این جنگ نا‌متقارن و خاتمه‌ی آن، استفاده از ظرفیت‌های کشورهای همسایه است. کشور عراق در این بین جایگاه ویژه‌ای دارد و باید مورد توجه خاص مسئولین واقع شود.

اتصال ریلی به عراق در دو محور مهم
محور اول با عنوان راه آهن غرب، که از سال 1381 در دست ساخت قرار گرفته است، به طول 530 کیلومتر از ایستگاه سمنگان (در نزدیکی اراک) شروع و به ایستگاه خسروی در مرز بین ایران و عراق می‌رسد. پس از آن از خانقین در عراق شروع شده و به بندر لاذقیه در سوریه ختم می‌شود.

اکنون پس از گذشت 17 سال و ساخت 180 کیلومتر از آن، ریل این پروژه به کرمانشاه رسیده و 260 کیلومتر دیگر در پیش دارد تا به ایستگاه مرز خسروی و اتصال به شبکه ریلی عراق برسد. با اجرای کامل این پروژه کریدور ترانزیتی شرق-غرب تکمیل شده و علاوه بر تسهیل سفر مسافران به کشورهای عراق و سوریه، ایران از طریق ریل به آب های مدیترانه دسترسی خواهد یافت.

محور دوم که در جنوب غربی کشور واقع است، محور شلمچه-بصره نام دارد. این پروژه در سال 90 با اتصال راه آهن خرمشهر به شلمچه به طول 17 کیلومتر به بهره برداری رسید و اکنون تنها نیازمند احداث 32 کیلومتر راه آهن در خاک عراق و احداث یک پل بر روی اروند رود درمرز دو کشور است.

نفت، راه‌ حلی برای مشکل کمبود سرمایه
بسیاری از طرح های مسکوت مانده ریلی درکشور منافع اقتصادی و اجتماعی به مراتب بالاتری از هزینه های احداث یا تکمیل خود دارند. با این حال معمولا طرح هایی که توجیه به‌مراتب ضعیف تری دارند در دستور کار قرار می‌گیرند و بودجه بیشتری به آنها تعلق می‎گیرد. محور ریلی شلمچه-بصره به‌علت هزینه اندک بهره‌برداری ومزیت های فراوانی که در صورت احداث برای کشور ایجاد می‌کند، گزینه‌ی اهم در اولویت گذاری‌است. درحال حاضر ورود بخش غیر دولتی برای سرمایه گذاری در این پروژه بهترین راه حل برون رفت از این مشکل است.

در این راستا شرکت راه آهن عراق در سال2016 طی انتشار فراخوانی، آمادگی خود را جهت جذب سرمایه گذار برای واگذاری امتیاز این پروژه به بخش خصوصی اعلام کرد. پس از این فراخوان یک بخش غیر دولتی ایرانی برای سرمایه گذاری در این پروژه اعلام آمادگی نمود اما بدلیل عدم ارائه تضمین های بانکی از سوی عراق، این همکاری صورت نگرفت. درسرمایه گذاری های خارجی، اخذ تضمین‌های معتبر، حق هر سرمایه‌گذار خارجی است.

یکی از راهکارهایی که برای تضمین تامین مالی این پروژه در جهت اجرای آن توسط ایران، می‌توان عنوان کرد، مبادله‌ی نفت در عوض پرداخت هزینه های اجرای این پروژه به سرمایه گذار است.

این شیوه به این صورت خواهد بود که ایران با تقبل هزینه 50 میلیون دلاری ساخت این پروژه، بعد از بهره‌برداری از پروژه، به مدت دو سال، نیم میلیون بشکه نفت خام عراق را مطالبه کند. بدین ترتیب با احتساب قیمت حدود 75 دلاری هر بشکه نفت خام، نرخ بازده داخلی (IRR) این پروژه برای سرمایه گذار، به رقمی حدود 20 درصد ارزی می‌رسد. این میزان نرخ بازده داخلی علاوه بر بازگشت اصل و سود سرمایه، ریسک نوسانات قیمت نفت را نیز پوشش می‌دهد.

این طرح با مذاکره و پیگیری مقامات وزارت خارجه و وزارت راه و شهرسازی با طرف عراقی قابلیت اجرا خواهد داشت و درصورت به توافق رسیدن طرفین، مشکل تضمین سرمایه گذاری خارجی مرتفع خواهد شد.

تهدید این فرصت بزرگ با حضور چند رقیب
در کنفرانس بازسازی عراق که در سال 2018 در کشور کویت برگزار شد، پروژه‌های ریلی واقتصادی عراق به همراه این پروژه مطرح شدند. درصورت تعلل بیشتر مسئولین ایرانی، در بدست گرفتن احداث این پروژه مهم اقتصادی، اجتماعی وتاثیر گذار بر روابط طرفین، کشور دیگری امتیاز و احداث آن را به عهده خواهد گرفت که در خوشبینانه‌ترین حالت اگر آن کشور منافع متضادی با کشور ایران نداشته باشد، این فرصت بزرگ از دست ایران خارج میشود.

لزوم مبرم سامان‌دهی به اوضاع اقتصادی کشور درشرایط تحریم بدون ارتباط با همسایگان، بخصوص کشور عراق، میسر نیست. ‌این ارتباط زیر ساخت مناسب می‌طلبد که ویژگی ها‌ و‌ مزایای آن بررسی شد. از طرفی بازسازی خرابی‌های عراق پس از جنگ با تکفیری‌ها لزوم حضور پررنگ ایران در عمران اقتصاد عراق را دوچندان می‌کند. نیاز متقابل دو کشور به ارتباط قوی‌تر با‌هم، گویای تسریع در برطرف کردن موانع مراودات است. حال باید دید، درآینده‌ای نزدیک پروژه‌ی خط راه آهن شلمچه-بصره به سرانجام می‌رسد یا خیر؟

*گزارش از حسام‌الدین حسین‌زاده