به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» به نقل از دانشجو، فراگیری علوم در رشته‌های مختلف از قرن‌های گذشته مرسوم بوده است. اما در قرون جدید با شکل‌گیری تحصیلات دانشگاهی، تحصیل هم‌زمان علم‌های متفاوت تا حدودی مشکل شده است. با این توصیف، تغییر رشته از فنی‌ومهندسی و علوم پایه و حتی پزشکی به رشته‌های علوم انسانی، موضوع جدیدی که در چند سال گذشته رخ‌داده باشد، نیست. این موضوع فقط به دانشجویان دهه گذشته اختصاص ندارد و برخی از اعضای هیئت‌علمی حاضر در دانشگاه‌ها نیز در دوران دانشجویی خود و از مقطع کارشناسی به کارشناسی ارشد تصمیم به «مهاجرت به علوم انسانی» گرفتند. در این گزارش به سراغ چند نفر از این اساتید رفتیم که بیشتر از ده سال از تصمیمِ تغییر رشته‌شان می‌گذرد و پیرامون تجربیات آن‌ها درباره این موضوع به گفتگو نشستیم.
تغییر رشته تحت تأثیر جوّ است
مصطفی زالی، استاد فلسفه دانشگاه تهران است که دورهٔ کارشناسی را در رشتهٔ مهندسی کامپیوتر گذرانده است. وی در پاسخ به چرایی تغییر رشته به خبرنگار ما گفت: معمولاً انگیزه این تصمیمات از دو حالت خارج نیست، یا علاقهٔ فردی است یا احساس مسئولیت اجتماعی که ممکن است با نوعی جو عمومی نیز تشدید شود. حالت سومی هم با احتمال کمتر امکان دارد که عدم موفقیت در رشتهٔ تحصیلی مبدأ است. من در رشتهٔ کارشناسی‌ام، خیلی موفق بودم. احساس مسئولیت اجتماعی هم داشتم، ولی من به دلیل علائق فردی شدید، تصمیم به تحصیل در علوم انسانی گرفتم و به لحاظ شخصی به رشته‌های علوم انسانی دغدغه‌مند بودم.
زالی در توصیف کلیت انتخاب‌های تحصیلی بیان کرد: این نوع مهاجرت، بر اثر یک جوّ اجتماعی اتفاق می‌افتد. همان طور که در شکل وسیع‌تر شاهد این مسأله در انتخاب رشته دوران کارشناسی هستیم. زمانی که من دانشجو بودم، تعداد زیادی از نخبه‌ها می‌خواستند به سمت ریاضی و رشته‌های مهندسی خصوصاً برق بروند. الآن اکثر نخبه‌ها به سمت پزشکی می‌روند. آسیب انتخاب رشته در کشور ما این است که به جای این‌که علائق خود و نیازهای واقعی جامعه را بسنجند، تحت تأثیر جوّی قرار می‌گیرند که شکل گرفته است. البته این آسیب در مهاجرت از مقطع کارشناسی ارشد کمتر می‌شود، ولی ممکن است در قالب نوعی احساس مسئولیت اجتماعی برآمده از جو عمومی بدون توجه به علائق و نیازهای واقعی کشور ظهور کند.
آیا پس از تغییر رشته، می‌توانیم در رشته دوم پیشرفت کنیم؟ / گفتگو با اساتیدی که به علوم انسانی تغییر رشته دادنددکتر مصطفی زالی، استاد فلسفه دانشگاه تهران
وی در توضیح آسیب‌های مهاجرت به علوم انسانی خاطرنشان کرد: علوم انسانی در کشور ما گرفتار یک عقب‌ماندگی مضاعف شده و مسیرش سنگلاخی‌تر است. آدم‌هایی که به طرف این رشته‌ها می‌روند، باید متوجه این مساله باشند. به‌طورکلی، به نتیجه رسیدن در علوم انسانی نسبت به رشته‌های فنی‌ومهندسی و علوم پایه زمان بیشتری می‌طلبد و حوصلهٔ بیشتری می‌خواهد. بهتر است کسانی که به دنبال نتیجه‌گیری کوتاه‌مدت هستند به سمت این رشته‌ها نیایند.
برای ارتباط بین‌رشته‌ای، باید مهاجرت به علوم انسانی انجام شود
احمدرضا اصغرپور، عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی در دانشگاه فردوسی مشهد است. در مقطع کارشناسی، رشته مکانیک خوانده و سپس به علوم اجتماعی تغییر رشته داده است. وی درباره دلایل این تغییر رشته گفت: دلیل اول ذائقه و علاقه شخصی بود و دلیل دوم علاقه به تأثیرگذاری اجتماعی و تغییر وضعیتی بود که در جامعه خود می‌دیدم. استاد دانشگاه فردوسی ادامه داد: سختیی این مهاجرت، طبیعی است. اگر از روی علاقه این تغییر صورت گیرد، سختیی آن نیز دلپذیر می‌شود.»
وی در پاسخ به اِشکال این مهاجرت گفت: اِشکال خاصی در این موضوع نمی‌بینم. این، تغییر رشته نیست و تمایل به مطالعه یک رشته دیگر است. اسم آن، تمایل به ادامه تحصیل در رشته دیگری است. ما به دنبال مربوط کردن علوم به یکدیگر هستیم و این موضوع در خود فوایدی دارد. اگر بخواهیم فعالیت‌های بین‌رشته‌ای انجام بدهیم، کسانی که در دو حوزه جدا درس خوانده باشند، باید وارد این تغییر رشته‌ها شوند. این اتفاق، برای همه نمی‌افتد ولی اصل موضوع اشکالی ندارد.
ابتدا طبیعیات و ریاضیات، سپس علوم انسانی
محمدعلی حجتی استاد الهیات و فلسفه در دانشگاه تربیت مدرس است. مهندسی کامپیوتر را در دانشگاه شیراز به اتمام رسانده و برای ادامه تحصیل، رشته فلسفه و کلام اسلامی را برگزیده است. وی به چرایی تغییر رشته اشاره کرد: در رشته‌های فلسفه معمولاً این اتفاق می‌افتد. این مرسوم هست و چیز عجیبی نیست. سابقه تاریخی فلاسفه ما مثل ابن‌سینا، خواجه نصیر و ... این است که معمولاً ادبیات، زبان عربی و فارسی را می‌آموختند و سپس وارد طبیعیات می‌شدند. رشته‌های فنی‌ومهندسی و علوم پایه شامل این طبیعیات می‌شوند. تحصیل در این رشته‌ها و آشنا شدن با جهان و طبیعت است که ما را برای مراحل بعدی آماده می‌کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: فلاسفه معمولاً برای سیر تحول فکری به ریاضیات متوسل می‌شدند که باعث می‌شود، تکامل ذهنی پیدا کنند. بعد از فراگیری طبیعیات و سپس ریاضیات، به الهیات و فلسفه گرایش پیدا می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: در دوران ما، تغییر رشته مصادف شد با انقلاب اسلامی و انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها و گرایش به الهیات و علوم‌انسانی زیاد شده بود. یک تعدادی به حوزه رفتند و یک تعدادی نیز به تحصیل در رشته‌های علوم انسانی در دانشگاه‌ها پرداختند. آن‌ها، به دنبال معیشت خاصی و تأمین زندگی رفاه‌گونه نبودند؛چرا که در رشته‌های فنی وضعیت بهتر بود. بیشتر تأمین نیازهای فکری بوده که دانشجویان آن دوران را به این سمت تغییر جهت می‌داد.
رشته‌های علوم انسانی برای دانشجویان جاذبه دارند
امید مجد کارشناسی مهندسی پتروشیمی را در دانشگاه امیرکبیر گذرانده و بعد از مهاجرت به رشته ادبیات فارسی، اکنون هیئت‌علمی این رشته در دانشگاه تهران است. وی به علت تغییر رشته اشاره کرد و گفت: در ادامه تحصیل در مهندسی پتروشیمی حُسنی نمی‌دیدم. آن سال‌ها کارشناسی ارشد مشتری نداشت، برخلاف امروز که به‌صورت خودکار دانشجویان به مقطع ارشد می‌روند. به ادبیات فارسی علاقه داشتم و تحصیل را در رشته‌ای که علاقه‌مند بودم ادامه دادم. مطلقاً به خاطر علاقه‌ام به این رشته آمدم. در آن دوران (۲۴ سال قبل) این مهاجرت به علوم انسانی سخت و از لحاظ اجتماعی سخت‌تر بود. امروز بهتر شده است. در آن مقطع علم را برای علم می‌خواستم و ترجیح دادم به سراغ ادبیات بروم.
این استاد دانشگاه افزود: کسانی بودند و هستند که از حضور در جهان مهندسی سرخورده شده‌اند و به این نتیجه می‌رسند که اگر قصد ادامه تحصیل دارند، به رشته‌ای بروند که مورد علاقه‌شان باشد. رشته‌های علوم انسانی مثل روان‌شناسی، ادبیات، جامعه‌شناسی و ... جاذبه دارند و باعث کشش دانشجویان به این رشته‌ها می‌شود.
وی در پایان افزود: خیلی خوب است که کسانی که علوم انسانی می‌خوانند از ابتدا ریاضی، فیزیک و هندسه بخوانند. نوع دید و نوع نگاه در علوم انسانی باید تحلیلی و طبقه‌بندی‌شده باشد. اگر دانشجویان علوم انسانی ریاضی بیشتری بخوانند در ارتقای ذهنی‌شان مؤثر است.