به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ فاطمه سامعی؛ مدتی است که صحبت از ضرورت ارتباط دانشگاه و جامعه زیاد می شود. این مطالبه پس از احساس نیاز درباره منطبق بودن فعالیت های پژوهشی در دانشگاه ها با نیازها و اولویت های کشور جدی‌تر شده است که نزدیک‌تر شدن دانشگاه و صنعت هم با دخالت دادن مستقیم دانشجویان و فارغ‌التحصیلان با بازار واقعی حاصل می‌شود؛ وجود پروژه های موفق مشترک پژوهشی بین دانشگاه و صنعت نشان از تجربه‌های موفق برخی دانشگاه های کشور در این زمینه دارد.
دوره های کارآموزی نقطه اول در مسیر ارتباط صنعت و دانشگاه هستند که حتی در آینده شغلی فارغ التحصیلان هم می‌تواند تاثیرگذار باشد.
وقتی ضرورت هم‌راستا شدن فعالیت‌های پژوهشی در دانشگاه‌ها با نیازها و اولویت‌های کشور احساس شد، مطالبه ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت هم جدی شد.
در موضوع تقویت همکاری دانشگاه با صنعت و برنامهریزی بالادستی برای دوره‌های مهارت‌افزایی دانشگاهی از جمله کارآموزی دانشگاهی با محمد سعید سیف مدیر ارتباط با صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت‌وگو کرده‌ایم.
بی‌توجهی برخی دانشگاه و صنعت به کارآموزی دانشجویان در سال‌های اخیر
کارآموزی یکی از برنامه‌های اولیه آشنایی دانشجویان با بازار کار است که اگر با اهداف صحیح دنبال شود در آموزش مهارت‌های کاربردی مطابق نیاز بازار کار و آماده کردن نیرو کار متخصص نقش اساسی خواهد داشت؛ یکی از برنامه‌هایی که دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم دنبال می‌کند بررسی وضعیت کارآموزی در کشور است که از این رو آسیبشناسی پروژه‌های دانشگاهی کارآموزی برای احصاء وضعیت موجود تعریف شده است، در این آسیبشناسی به چه مواردی رسیده اید؟
سیف: در سال‌های اخیر شاهد اجرای طرح‌های مختلف دوره‌های مهارت‌افزایی و کارآموزی در دانشگاه‌های سراسر کشور بوده‌ایم که در طرح آسیبشناسی دوره‌های کارآموزی این طرح ها بررسی شده و الگو و ایده های جدیدی از آنها استخراج شده است تا از نتایج بدست آمده برای ارتقای کمی و کیفی ابعاد متعدد ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت از جمله در دوره‌های کارآموزی، اشتغال و قراردادهای صنعتی استفاده شود.
در این بررسی‌ها مشخص مشاهده شد که هر دانشگاه با توجه به شرایط منطقه، رشته و گرایش‌های خود، دوره های کارآموزی را اجرا کرده است. اهداف دوره‌های کارآموزی از جمله ارتقای اخلاق و صلاحیت حرفه‌ای دانشجویان، انتقال دانش از دانشجویان به صنعت، ایجاد انگیزه کارآفرینی در دانشجویان، شناسایی نیازمندی‌های صنعت، آشنایی با نظام اداری، آشنایی با بازار، آشنایی با مهارت‌های مورد نیاز بازار، تامین نیروی متخصص مورد نیاز بازار، کسب مهارت‌های عمومی و افزایش قابلیت اشتغال دانشجویان از طریق یادگیری مهارت در محیط کار در این بررسی‌ها مدنظر قرار گرفت و از نتایج این آسیبشناسی برای برنامهریزی دوره‌های جامع متناسب با شرایط بومی برای دانشگاه استفاده خواهد شد.
در این پایش موضوع کارآموزی در دانشگاه از دو بعد بررسی شد؛ نخست اینکه دانشگاه‌ها باید اهمیت بیشتری به کارآموزی دهند؛ در سال‌های اخیر کارآموزی جدی گرفته نمی‌شد که این موضوع به دانشگاه‌ها گوشزد شد و اکنون دانشگاه‌ها برای افزایش بهره‌وری در کارآموزی برنامهریزی می‌کنند.
وقتی نه دانشگاه و نه صنعت کارآموزی دانشگاهی را جدی نگیرند، دانشجویان هم فرصتی برای تجربه‌اندوزی در بازار واقعی پیدا نمی‌کنند، نتیجه فارغ‌التحصیلی است که آماده به کار نیست و صنعت هم نیروی متخصص آماده به کار خود را پیدا نمی‌کند.
از سوی دیگر صنایع باید متوجه باشند که وقتی در کارآموزی مشارکت نکنند دانشجویان فرصت آشنایی با صنعت را از دست می‌دهند و آشنایی با صنعت به بعد از فارغ‌التحصیلی موکول می‌شود؛ بنابراین از دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانه‌ها انتظار داریم که به عنوان مسؤولیت اجتماعی در دوره‌های کارآموزی مشارکت داشته باشند و برای استفاده بهینه از دوره کارآموزی دانشجو در صنعت برنامهریزی کنند.
اساتیدی جدی که بر کارآموزی نظارت دارند و به دانشجو سر می‌زنند
با آسیبشناسی کارآموزی دانشگاهی مشخص شد که در سال‌های گذشته دانشگاه‌ها و صنعت اهمیت چندانی به کارآموزی نمی داده‌اند و در نتیجه وقتی که دانشجو در صنعت برای کارآموزی صرف می‌کرد چندان مفید واقع نشده است
براساس نتایج آسیبشناسی دوره های کارآموزی دانشگاهی، چهدانشگاه‌هایی نسبت به سایر دانشگاه‌ها موفق‌تر بوده‌اند؟ آنها برای موفقیت چه ویژگی‌هایی را داشته‌اند؟
سیف: برخی دانشگاه‌ها در برگزاری دوره‌های کارآموزی موفق بوده‌اند. این دانشگاه‌ها سامانه‌هایی را راه‌اندازی کرده‌اند که لحظه به لحظه ردیابی می‌کنند که دانشجو در چه مرحله‌ای است و کار او را ارزیابی می‌کنند، همچنین اساتید ناظری را پیش‌بینی کرده‌اند که به محل کارآموزی سر می‌زنند. برخی دانشگاه‌ها هم ممکن است کمتر توجه کنند.
در سوی دیگر هم همین شرایط در بخش صنعت و دستگاه‌های اجرایی هم وجود دارد؛ برخی صنایع به درستی به موضوع کارآموزی توجه دارند؛ آنها دوره‌های کارآموزی را به خوبی پذیرش می‌کنند و برای دانشجویی که به آنجا وارد می‌شود برنامه دارند؛ اما برخی صنایع هم ممکن است در این باره سهل‌انگاری کنند و در عمل در دوره کارآموزی مسؤولیتی به دانشجو سپرده نشده است و دانشجو با کار آشنا نمی‌شود.
دانشگاه‌های موفقی که حتی با هر مکانی برای کارآموزی دانشجو موافقت نمی‌کنند
اگرچه بخش مهمی از موفقیت در تحصیل، پژوهش و کار به تلاش فرد بستگی دارد اما در نبود سیستم نظارتی کافی دانشجو امکان سهل انگاری بیشتری در دوره کارآموزی دارد که از این رو وجود سیستمی برای جلوگیری از این انحراف منطقی است.
سیف: ممکن است در نبود سیستم نظارتی، دانشجو سهل‌انگاری کند و حتی به خوبی راهنمایی نشود و در نتیجه فرصت کارآموزی به صورت واقعی و صحیح استفاده نشود. در این موضوع دانشگاه باید این مسؤولیت را انجام دهد و از سوی دیگر صنعت هم باید با فراهم کردن فرصت کارآموزی در این موضوع همکاری کند و مسؤولیت خود را در کار مشترک انجام دهد.
برای مثال دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه بهبهان برای دوره‌های کارآموزی به طور جدی‌تر برنامهریزی کرده‌اند و دانشجویان این دانشگاه‌ها صرفاً دوره‌ای را تحت عنوان کارآموزی پشت‌سر نگذاشته‌اند. در این دانشگاه‌ها، وقتی برای دانشجو کارآموزی در نظر گرفته شده است برای دوره کارآموزی برنامهریزی هم کرده اند، اساتید فرم‌هایی را تهیه کرده‌اند و مکان‌هایی که دانشجویان برای کارآموزی مراجعه می‌کند را ارزیابی می‌کنند و حتی دانشجو را به هر مکانی برای کارآموزی نمی‌فرستند؛ اما برخی دانشگاه‌ها این کارها را انجام ندادند و در نتیجه از فرصت کارآموزی به خوبی استفاده نشده است.
اگرچه برخی دانشگاه‌ها دوره کارآموزی را جدی نمی‌گیرند اما برخی دانشگاه‌ها کارنامه موفقی در این باره دارند. در این دانشگاه‌ها اساتید آنها برای دوره کارآموزی برنامهریزی کرده اند و حتی با نظارت حضوری، دانشجویان را در دوره کارآموزی ارزیابی می‌کنند
فاصله محسوس وضع موجود با مطلوب در ارتباط واقعی دانشگاه با صنعت، باوجود پیشرفت‌های اخیر
فارس: بخش دیگری از برقراری ارتباط بین دانشجو و دانشگاه با صنعت، حضور دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی در صنعت است که علاوه بر کارآموزی، تعریف پروژه مشترک بین دانشگاه و صنعت می‌تواند دانشجو را وارد صنعت واقعی کند و پس از فارغ‌التحصیلی هم احتمال حضور او در همان صنعت یا صنایع مشابه را تقویت کند. وضعیت همکاری‌های دانشگاه‌ها با صنایع در استفاده از مهارت دانشجویی چگونه است؟
سیف: علیرغم اهمیت موضوع ارتباط میان صنعت و دانشگاه برای استفاده از نتیجه کارهای دانشگاهی پاسخگویی به نیازهای جامعه، این موضوع در سال های اخیر بیشتر مورد توجه بیشتر قرار گرفته است و در سال‌های گذشته اهمیت آن چندان ملموس نبوده است.
در توجه ویژه وزارت علوم تحقیقات و فناوری به این موضوع، تفاهم نامه های میان این وزارت‌خانه و سایر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها برای قوی‌تر شدن ارتباط صنعت، جامعه و دانشگاه منعقد شده است که در نتیجه این رویکرد و تفاهم‌نامه‌ها شاهد واگذاری بیشتر طرح‌های تحقیقاتی به مراکز علمی، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور بوده‌ایم.
در سال‌های اخیر وزارت علوم با اقداماتی نشان داد که به ارتباط واقعی و عملی دانشگاه با صنعت و جامعه اهمیت می‌دهد و در نتیجه این اقدامات شاهد تقویت این ارتباط بودیم اما آمارها هنوز حاکی از ضعیف بودن این ارتباط است که یعنی هنوز آن طور که باید از ظرفیت دانشجویان و دانشگاه‌ها در صنعت استفاده نمی‌شود و موضوع هنوز برای صنعت جدی نیست.
البته با وجود اقدامات انجام شده در سال‌های اخیر آمارها نشان دهنده کم بودن تعداد قراردادهای دانشگاه‌ها با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی به نسبت تعداد دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها است که این کمبود به ویژه در بخش قراردادهای کلان بیشتر احساس می‌شود. پایین بودن آمار قراردادهای دانشگاه با صنعت و جامعه حاکی این واقعیت است که هنوز از هم ظرفیت دانشجویان و دانشگاه‌ها در جامعه و صنعت به خوبی و آن طور که باید استفاده نشده است و می‌توان بهبود اوضاع فعلی در سال‌های پیش‌رو را انتظار داشت.
وقتی اعداد و ارقام ارتباط دانشگاه و صنعت برای نخستین بار واقعی شد
با وجود اینکه ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت برای ارائه راه‌حل برای مشکلات واقعی روز کشور و رفع نیازهای بومی به عنوان یکی از مطالبات جدی مطرح شده است چرا وضعیت روشنی از ارتباط عملی دانشگاه و صنعت و آماری از قراردادهای دانشگاه و صنعت وجود نداشته است؟
سیف: در نتیجه این رویکرد جدید، در حالی که تا سال گذشته در باره قراردادهای دانشگاه‌ها با صنعت و جامعه آمار صحیحی وجود نداشت، سال گذشته کار جدیدی برای نخستین بار در این زمینه انجام شد که می‌تواند سرآغاز تحولی در برنامه‌ها باشد. سال گذشته اولین سالی بود که پایش وضعیت قراردادهای دانشگاه‌ها و صنایع را انجام دادیم که براساس این آمار مشخص شد حدود 5 هزار قرارداد و به طور دقیق ۴ هزار و ۷۳۲ قرارداد بین دانشگاه و صنایع در حال اجرا است که مبلغ قراردادهای جاری نزدیک به یک میلیارد تومان (۹۵۲ میلیون تومان) بوده است.
همچنین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در این شاخص مشخص است این آمار همچنین نشان داد که در وضعیت قراردادهای دانشگاه‌ها و صنایع در سال‌های گذشته همواره روند رو به رشدی را شاهد بوده‌ایم به طوری که در سال‌های ۹۲، ۹۳، ۹۴، ۹۵ و ۹۶ به ترتیب تعداد قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه ۳ هزار و ۰۳۵ قرارداد، ۲ هزار و ۹۶۸ قرارداد، ۳ هزار و ۲۴۸ قرارداد، ۴ هزار و ۲۴۹ قرارداد و ۴ هزار و ۷۲۳ قرارداد بوده است.
علاوه بر این، طبق همین آمار احصا شده مبلغ قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه در سال‌های ۹۲، ۹۳، ۹۴، ۹۵ و ۹۶ به ترتیب ۳۳۵، ۳۵۶، ۵۲۷، ۸۶۳ و ۹۵۲ میلیون تومان بوده است.
همچنین رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در این شاخص مشخص است، به طوری که از بین دانشگاه های کشور به ترتیب دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه شیراز، دانشگاه خوارزمی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه شهید با هنر کرمان، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه تبریز، دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشگاه اصفهان، دانشگاه اراک، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی، دانشگاه یزد، دانشگاه زنجان و پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران در این سال‌ها بیشترین درآمد حاصله از قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه را داشته‌اند که بیشترین درآمد با مبلغ ۵۶ میلیون و ۸۴۷ هزار تومان برای دانشگاه صنعتی شریف و کمترین درآمد با مبلغ ۱ میلیون و ۲۷۲ هزار تومان برای پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران ثبت شده است.
طبق آماری که برای نخستین بار از وضعیت قراردادهای دانشگاه‌های کشور با صنعت و جامعه احصا شده، مبلغ این قراردادها در سال‌های ۹۲، ۹۳، ۹۴، ۹۵ و ۹۶ به ترتیب ۳۳۵، ۳۵۶، ۵۲۷، ۸۶۳ و ۹۵۲ میلیون تومان بوده است که بین همه دانشگاه‌ها هم، دانشگاه صنعتی شریف بیشترین درآمد حاصله از قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه را به خود اختصاص داده است.
احصا شدن رتبه‌بندی همه دانشگاه‌ها در این آمادها تاکید می‌کند که توجه و تمرکز در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تنها به بحث مقاله و پایان‌نامه‌های دانشجویی و دانشگاهی معطوف نیست و عملکرد آنها در موضوع با اهمیت ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت و جامعه برای حل مشکلات و نیازهای صنعت و جامعه می‌تواند در رتبه آنها تأثیرگذار باشد. اخیرا و در پی اقدامات عملی انجام شده در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توجه همه دانشگاه‌ها هم به موضوع ارتباط با صنعت و جامعه جلب شده است و امیدواریم که هر سال بتوانیم این رتبه‌بندی را احصاء و نتایج آن را برای پیگیری پیشرفت اهداف و حتی ایجاد رقابت بین دانشگاه‌ها اعلام کنیم.
شناسایی و معرفی دستاوردهای برتر ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت برای ترویج عملکرد برتر
برنامه بعدی در تقویت ارتباط واقعی دانشگاه‌ها با صنایع چیست؟
سیف: یکی از فعالیت‌ها و وظایف جدی دانشگاه‌ها در بحث ارتباط عملی و واقعی با صنعت و جامعه مشارکت عینی در بحث ساخت داخل و رونق تولید و کمک به خودکفایی، رفع مشکلات داخلی و پاسخگویی به نیاز صنایع بومی است.
برای این هدف باید ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه به طور منطقی گسترش یابد که معرفی مستند دستاوردهای دانشگاه‌های کشور به جامعه یکی از ابزارهای مفید است. اقدام اخیر در احصا آمار وضعیت قراردادهای ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت و جامعه می‌تواند یکی از روش‌های مطلوب در مستند سازی دستاوردها باشد.
در ادامه پیگیری رویکرد فعلی دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری علاوه بر ادامه احصا آمار قراردادهای دانشگاه‌ها با صنعت و جامعه، با هدف شناسایی بهترین طرح‌ها و دستاوردهای پژوهشی دانشگاه‌ها و ترویج عملکرد برترین دانشگاه‌ها، قراردادهای برگزیده دانشگاه‌ها را جمع‌آوری و بهترین را به مردم معرفی می‌کند. همچنان که پیش از این هم دستاوردهای ۴۰ سال عملکرد دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور در همه حوزه‌های ارتباط با صنعت منتشر و اعلام شد.
در بین این طرح‌ها که همگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دست آمده است طرح‌های شاخص متعددی از جمله طراحی و ساخت سکوهای نفتی دریایی، مشارکت در احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور، ساخت انواع دستگاه آزمایشگاهی پزشکی و فنی و مهندسی، کسب دانش تکثیر و پرورش انواع آبزیان، ساخت سازه‌های صنایع هوافضا، کسب دانش طراحی سدها، ساخت تجهیزات مترو و راه‌آهن، کسب دانش فناوری‌های نانو، تولید داروهای حیاتی، توسعه فناوری لیزر و توسعه نرم‌افزار‌های پایش محیط زیست و بسیاری طرح‌های بومی دیگر وجود داشت.