خبرنامه دانشجویان ایران به نقل از فرهیختگان، مسائل فرهنگی یکی از پرچالش‌ترین موضوعات دانشگاههاست که به واسطه ارتباط مستقیم با دانشجویان، همیشه محل بحث و نظر بوده است. برنامه «پرسشگر» شبکه آموزش جمعه این هفته با حضور احد آزادیخواه و جواد ساداتی‌نژاد نمایندگان مجلس شورای اسلامی، غلامرضا غفاری، معاون فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مجید سرسنگی معاون فرهنگی دانشگاه تهران و افشین شریعت، معاون فرهنگی دانشگاه علم و صنعت به بررسی مشکلات حوزه فرهنگ در دانشگاهها پرداخته است که مشروح گفت‌وگوی میهمانان این برنامه را در ادامه می‌خوانید. نکته جالب این میزگرد که قرار است ادامه یابد، پاسکاری در قبول ضعف‌ها و مشکلات فرهنگی بود.
احد آزادیخواه، نماینده مردم ملایر در مجلس شورای اسلامی ضمن تسلیت ایام اربعین حسینی در پاسخ به اینکه فرهنگ دانشگاهها اهمیتی در عمل دارد یا خیر، گفت: «فضای دانشگاه قاعدتا فضایی پرسشگر است. دانشجو با انواعی از متغیرهای فکری مواجه خواهد شد و ذهنش درگیر می‌شود. باید دید با توجه به زیرساخت‌های موجود و فرصت‌هایی که در اختیار دانشجو است او تا چه اندازه می‌تواند پاسخ پرسش‌های خود را در حوزه فرهنگی بیابد.»
نیازهای فرهنگی را در عمل برآورده نکردیم
او در ادامه با اشاره به پیچیدگی‌های حوزه فرهنگی اضافه کرد: «در مسیر طولانی و پرانتظاری حرکت می‌کنیم که هر روز نیازمندی‌های جدیدی برای دانشجو به وجود می‌آید. از سوی دیگر در اقدامات و کارهای فرهنگی صدر و ذیل قراردادن کار سختی است و برخلاف دیگر حوزه‌ها چارچوب روشنی نمی‌توان برای آن تعریف کرد. بازدهی فعالیت‌های فرهنگی طولانی و زمانبر است و نمی‌توان گفت همه نیازمندی‌ها را در حوزه عمل برآورده کرد‌ه‌ایم.»
آزادیخواه با ترسیم مثلثی درباره اقدامات فرهنگی در دانشگاهها خاطرنشان کرد: «یک ضلع اقدام فرهنگی، نهادهای بالادستی و اسناد بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی هستند. ضلع دیگر سیاست‌های دانشگاهی‌اند که متاثر از سیاست‌های دولت حاکم هستند و ضلع سوم مربوط به مطالبات و نیازهای دانشجوست که نباید از آن غافل شد. برابر با متن نقشه جامع علمی کشور، آزاداندیشی و تضارب‌افکار و برپایی کرسی‌های آزاداندیشی از کارهایی است که باید در دانشگاه انجام شود. اقدامات خوبی در این زمینه با کمک نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها و معاونت فرهنگی وزارت علوم انجام شده اما کارهای بزرگی که صورت گرفته هنوز نتوانسته دانشجو را راضی کند و به سوالات او پاسخ دهد.»
غلامرضا غفاری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این برنامه گفت: «برای پاسخ به سوال مطرح‌شده ابتدای برنامه، باید دید رسالت دانشگاه چیست؟ برای جواب دادن به سوال باید بدانیم در دانشگاه با بخش مهمی از جمعیت جوان کشور سروکار داریم. وقتی زندگی آنها در قلمرو دانشگاه معنا می‌شود در دو ساحت، اهمیت ویژه و قابل توجهی دارد، یکی زندگی تحصیلی و حضور آنها کلاس‌ها، کارگاه‌ها و وظایف تعریف‌شده‌شان در قالب برنامه آموزشی است که حاصلش همان سرمایه انسانی موردنیاز جامعه خواهد بود و دیگری زندگی فرهنگی و دانشجویی است که در صحن عمومی دانشگاه اتفاق می‌افتد. صحن عمومی دانشگاه فراتر از صحن کلاس است و خوابگاه را نیز شامل می‌شود. این انتظار وجود دارد که نگاه و بصیرت دانشجو در این فضا شکل گیرد.»
معاونت‌های فرهنگی اختیار و بودجه کافی ندارند
مجید سرسنگی، معاون فرهنگی دانشگاه تهران گفت: «قطعا معاونت فرهنگی در دانشگاهها از منظر عملی اهمیت چندانی ندارد. متاسفانه به رغم همه شعارهایی که در سطوح مختلف داده می‌شود، چه در قوه مقننه و چه در قوه مجریه، معاونت‌های فرهنگی در عین اهمیت ذاتی و تاکیدات مقام معظم رهبری، از طرف افرادی که باید، مورد حمایت قرار نمی‌گیرند و جایگاه مورد‌انتظار را در دانشگاهها ندارند.»
او ادامه داد: «نکته اول این است که تعریف مشترک از کار فرهنگی در دانشگاه نداریم و به یک فهم مشترکی نرسیده‌ایم. نکته دوم این است که می‌گویند معاونت فرهنگی، متولی مباحث فرهنگی در دانشگاههاست، درحالی که فرهنگ متولی ندارد و در دانشگاه هم معاونت فرهنگی، متولی همه امور فرهنگی نیست، اما افرادی که می‌خواهند بخشی را پیدا کنند و همه تقصیرها را گردن آن بیندازند از معاونت فرهنگی مایه می‌گذارند. درحالی که تشکل‌های اساتید، نهاد رهبری و تشکل‌های دانشجویی بخشی از این ظرفیت فرهنگی هستند. نکته سوم این است که متناسب با انتظاراتی که از معاونت فرهنگی وجود دارد، نه بودجه و نه اختیارات کافی وجود ندارد.»
۷ درصد بودجه مقرر به معاونت‌های فرهنگی داده شده است
سرسنگی تصریح کرد: «بین 10 دانشگاه برتر کشور به صورت متوسط فقط هفت درصد بودجه تعیین‌شده به معاونت فرهنگی دانشگاهها داده شده است. حتی در دانشگاهی صفر درصد بودجه محقق شده است. از حیث جایگاه نیز معاونت فرهنگی در هیچ کمیسیون و شورای مهم و اثرگذار دانشگاهی عضویت ندارد و اگر هم بخواهد نمی‌تواند نقش حائزاهمیتی در جریان فرهنگی دانشگاه داشته باشد. برای همین بی‌انصافی است که معاون فرهنگی را مقصر همه مشکلات بدانیم.»
افشین شریعت، معاون فرهنگی دانشگاه علم و صنعت نیز در ابتدای صحبت‌های خود در این برنامه گفت: «ما باید دانشجو را برای وارد‌شدن به جامعه و مسئولیت‌پذیری آماده کنیم اما در عمل این‌گونه نیست. وقتی روسای دانشگاهها درباره دانشگاه‌های برتر صحبت می‌کنند، شاخص‌های ما کدام هستند؟ در کدام یک از این شاخص‌ها باورها و نگاه‌های ما دیده شده است؟ آیا دانشگاه مسئولیت اجتماعی در مقابل جامعه خودش دارد؟»
نحوه تعامل استاد با دانشجویان فضای فرهنگی را می‌سازد
او در ادامه افزود: «دانشجو برای زندگی در جامعه در همه ابعاد آماده نمی‌شود. آیا در شاخص‌های رتبه‌بندی دانشگاهها، باورهای ما لحاظ شده است؟ استاد، در شکل دادن به جایگاه دانشگاه نقش دارد. نحوه تعامل استاد با دانشجویان فضای فرهنگی را می‌سازد اما در رتبه‌بندی‌ها تعداد مقالات استاد مهم است. نحوه ارزیابی دانشگاهها و اساتید نشان‌دهنده آن است که این اتفاق نمی‌افتد و هنوز در بسیاری از دانشگاهها این دغدغه وجود دارد که آیا معاونت فرهنگی لازم است یا خیر؟»
در ادامه آزادیخواه، دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در بخش دوم صحبت‌های خود با بیان اینکه جایگاه و اختیارات معاونت فرهنگی کم نیست، گفت: «شورای فرهنگی به عنوان نمونه، حدود و اختیاراتی دارد که با حضور مسئولان شاخص دانشگاه برگزار می‌شود، مصوباتش لازم‌الاجراست و ظرفیت کمی محسوب نمی‌شود. معاونت فرهنگی و دانشجویی در برخی دانشگاهها ادغام شد ولی به معنای اهمیت ندادن به فرهنگ نیست.»
آزادیخواه درخصوص میزان تحقق بودجه فرهنگی دانشگاهها گفت: «برخی هزینه‌های جاری به علت شرایط اقتصادی کشور کم شده و در این رابطه در کمیسیون تلفیق مجلس نیز به این موضوع اشاره شده و مورد بررسی قرار گرفته است. بودجه در لایحه توسط دولت بسته می‌شود و مجلس بررسی و تعدیل می‌کند. البته در بودجه سالانه اعتبارات برای بخش‌ها جدا نمی‌شود.»
هیچ‌کسی موظف به نظارت بر میزان تحقق اعتبارات فرهنگی نیست
معاون فرهنگی دانشگاه تهران نیز درخصوص کمبود بودجه‌های فرهنگی دانشگاهها خاطرنشان کرد: «امسال به علت وجود مشکلات مالی، همه میزان بودجه دانشگاهها محقق نشده است اما در همین میزان تحقق هم، بودجه داده شده به بخش فرهنگی قابل‌قیاس با سایر بخش‌ها نیست. مساله این است که هیچ‌کسی خود را موظف به نظارت بر میزان تحقق اعتبارات نمی‌داند.»
همچنین غفاری، معاون فرهنگی وزیر علوم در بخش دوم صحبت‌های خود درباره علت عدم‌تحقق بودجه‌های فرهنگی دانشگاهها اظهار کرد: «معاونت فرهنگی وزارت علوم در بخش نظارت بودجه ورود پیدا می‌کند. اگر دانشگاهی صفر درصد بودجه را دریافت کرده، مقصر معاون فرهنگی است. بودجه فرهنگی به نسبت سال گذشته، افزایش چندانی نداشته است اما آنچه تخصیص یافته بیش از هفت درصد است و تا 13 درصد هم داریم. امکانات و منابع مالی و انسانی تناسب و توازنی با حجم کارها و وظایف فرهنگی ندارند.»
بودجه فرهنگی یک‌درصد کل بودجه دانشگاه
شریعت، معاون فرهنگی دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه بودجه فرهنگی دانشگاهها با یکدیگر متفاوت است، گفت: «بودجه به‌طور عام پرداخت می‌شود و در دانشگاه تصمیم گرفته می‌شود که به چه بخشی تخصیص یابد. البته مجموع بودجه فرهنگی دانشگاهها یک تا 1.5 درصد کل بودجه دانشگاه است.»
شریعت ادامه داد: «وقتی معاونت فرهنگی و دانشجویی در برخی دانشگاهها تلفیق می‌شود، اتفاقات دیگری رخ می‌دهد؛ خوابگاه و غذا را که نمی‌شود تعطیل کرد و اگر این دو تلفیق شده و یک بودجه به آن بدهند، به ناچار به سمت بودجه معاونت فرهنگی می‌روند و از آن کم می‌کنند.»
تصویر دقیقی از کار فرهنگی در دانشگاه ندارند
او گفت: «ممکن است یک مدیر، بودجه را حفظ کند اما برخی تعریف و تصویر دقیقی از کار فرهنگی در دانشگاه ندارند. کار فرهنگی فقط در حد نصب چند پوستر دیده می‌شود یا یک رویکرد کلان در دانشگاه است. امیدآفرینی یکی از این رویکرد کلان است. دانشجویان باید به آینده خود امیدوار باشند. امیدآفرینی یک رویکرد فرهنگی است که نیازمند بودجه و اعتبارات است. قبل‌تر اسم این وزارتخانه فرهنگ و آموزش عالی بود اما الان نامی از فرهنگ در آن نمی‌بینیم. درست است که ما نیازمند مباحث علمی و فناوری هستیم اما واقعیت این است که اگر یک دانشجو دکتری افسرده به جامعه تحویل دهیم، احساس خوشبختی خواهد کرد؟ مرکز مشاوره در دانشگاه عملا با چه جنبه‌ای از دانشجویان مواجه است؟ مراکز مشاوره روی جنبه روانی دانشجویان تاثیرگذارند و می‌توانند روی امیدآفرینی در دانشگاه اثرگذار باشند اما ذیل معاونت‌های دانشجویی تعریف می‌شوند تا با آسیب‌ها مواجه شوند.»
برخی مدیران در وزارت علوم معتقدند کار دانشگاه فرهنگی نیست
سرسنگی با تاکید بر اینکه مساله اصلی عدم به رسمیت‌شناختن فرهنگ در وزارت علوم است، افزود: «عده‌ای معتقدند کار دانشگاه فقط فرهنگی است و برخی مدیران که در وزارت علوم هم هستند، بر این باورند که فرهنگ یک مساله عام و مربوط به جامعه است و کار دانشگاه فرهنگی نیست، بلکه آموزش و تربیت نیروی متخصص است. اما رهبری در اغلب دیدارها تاکید فرموده‌اند که باید موضوع فرهنگ در دانشگاهها مورد توجه جدی قرار گیرد. باید پاسخ دهیم چه حرکتی در راستای توجه به فرهنگ در دانشگاه که خواسته رهبر انقلاب هم بوده، انجام گرفته است؟»
معاون فرهنگی دانشگاه تهران ادامه داد: «یک معاونت فرهنگی ایجاد می‌کنید اما ابزار لازم به آن را نمی‌دهید. موضوع مراکز مشاوره که به آن اشاره شد، مشتی نمونه خروار و یک مساله ساختاری است که ارتباطی به بودجه ندارد. طبیعی است که مسائل روحی و روانی مربوط به دانشجویان یک کار در حیطه فرهنگی است. قدرت معاونان دانشجویی باعث این اتفاق شده است.»
سرسنگی تصریح کرد: «تابستانی که گذشت، جلسه‌ای با حضور معاونان فرهنگی دانشگاه‌های بزرگ کشور برگزار شد و بیانیه ماحصل آن به وزیر علوم و دیگر مسئولان داده شد اما یک مورد از حدود 17مورد پاسخ یا عکس‌العملی دریافت نکرده است.»
حال فرهنگی دانشگاهها خوب نیست
سیدجواد سادات‌نژاد، نماینده مردم کاشان و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه حال فرهنگی دانشگاهها خوب نیست، گفت: «تجربه نشان می‌دهد روسای دانشگاهها اصلی‌ترین افرادی هستند که می‌توانند از حوزه فرهنگ حمایت کنند. همیشه معاونان فرهنگی از این رنج می‌برند و می‌گویند که معاون اول نیستند و اگر پولی بماند دست آخر به آنها می‌دهند. اگر روسای دانشگاهها افراد فرهنگی باشند و اعتقاد به حوزه فرهنگی داشته باشند، حتی در صورت کمبود اعتبارات مصوب فرهنگی از محل درآمدهای اختصاصی آن را پوشش می‌دهند. اما اگر اعتقادی نداشته باشند باعث افت فضای فرهنگی دانشگاه خواهند شد. آموزش به روسا در حوزه فرهنگی بسیار مهم است و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و معاون فرهنگی باید این کار را انجام دهند تا روسای دانشگاهها افراد فرهنگی باشند.»
اراده و اجرا؛ مشکل اصلی حوزه فرهنگ
سادات‌نژاد درباره جایگاه سیاستگذاری نهادهای بالادستی گفت: «در اسناد بالادستی کمبود و خلأ نداریم و آیین‌نامه و سند و قانون به اندازه کافی وجود دارد؛ اما در اراده و اجرا در دانشگاه مشکل داریم. روسا در حوزه فرهنگ از آموزش کافی برخوردار نیستند. رئیس دانشگاه پارامتر بسیار مهمی در حمایت از فعالیت فرهنگی دانشگاههاست.»
آزادیخواه دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی این برنامه خاطرنشان کرد: «اگر کار فرهنگی را به بودجه گره بزنیم، حتما شکست خواهیم خورد. متاسفانه سهم فرهنگ هرسال در بودجه کوچک‌تر شد و به خاطر آن از دولت و مجلس به علت کوچک‌ترشدن بودجه فرهنگ گلایه داریم.»
آزادیخواه با بیان اینکه برون‌سپاری عملیات‌های فرهنگی به بدنه دانشگاهی می‌تواند کمک شایانی به فضای فرهنگی دانشگاهها کند، افزود: «اگر دانشجو دخیل و مطالبه‌گر باشد بخش قابل‌توجهی از مشکلات کم می‌شود و حتی رئیس دانشگاه هم وقتی مطالبات را مشاهده کند درصدد برمی‌آید بودجه بیشتری برای فعالیت‌های فرهنگی بگیرد. در این فضا معاون فرهنگی ناظر بر فضای فرهنگی است.»
همچنین غفاری، معاون فرهنگی وزیر علوم با اشاره به علت عدم‌تخصیص بودجه فرهنگی دانشگاه گفت: «درست است که اگر رئیس دانشگاه رویکرد فرهنگی نداشته باشد حوزه فرهنگی چندان پررونق نخواهد بود، اما اگر بودجه فرهنگی را به‌عنوان یک ردیف مستقل تعریف و جدا می‌کردیم، رئیس دانشگاه و هر شخص دیگری نمی‌توانست از آن کوتاهی کند.»
هنوز نتوانسته‌ایم سرانه فرهنگی را مجزا کنیم
او با بیان اینکه هنوز نتوانسته‌ایم سرانه فرهنگی را مجزا کنیم و برای آن ردیف جداگانه درنظر بگیریم، یادآورشد: «با وجود همه کاستی‌ها، حجم کار در معاونت‌های فرهنگی قابل‌قیاس با سایر بخش‌ها نیست و بسیار وسیع‌تر است. به هرحال امور فرهنگی و اجتماعی در کنار آموزش و پژوهش باید جایگاه خود را در دانشگاه پیدا کند و این جایگاه نیازمند تلاش معاونان فرهنگی است. باید توجه داشت که دانشگاهها هیات‌امنایی اداره می‌شوند و یکی از راه‌حل‌ها این است که بودجه‌های فرهنگی علامت‌دار شوند.»
در ادامه سادات‌نژاد در بخش دوم صحبت‌های خود در برنامه پرسشگر با بیان اینکه نمی‌توان فرهنگ را با آموزش و پژوهش در دانشگاه سنجید، گفت: «جنس فرهنگ و مقیاس‌های اندازه‌گیری آن با آموزش متفاوت است. باید به عناصر دانشجویی نقش داد و اگر کار را به دانشجو واگذار کنیم، به افزایش نشاط و پیشبرد بهتر امور کمک می‌کند. بحث دیگری که به این موضوع کمک می‌کند، استفاده از افراد کارشناس در این حوزه است. باید در معاونت‌های فرهنگی از افراد کارشناس حوزه فرهنگ استفاده کنیم تا بتوانند کمک و حمایت کنند. دانشگاه باید از سخت‌افزار مناسب فرهنگی هم برخوردار باشد اما از همه اینها مهم‌تر نگاه متولی اصلی دانشگاه یعنی رئیس دانشگاه به این مساله است.»
به معاونان فرهنگی می‌گویند فرهنگ بودجه نمی‌خواهد
معاون فرهنگی دانشگاه تهران در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت: «به معاونت فرهنگی دانشگاهها می‌گویند به دنبال پول نباشید و فرهنگ بودجه نمی‌خواهد. کارهای فرهنگی به دانشجویان واگذار می‌شود اما برخی اظهارات نشان می‌دهد اشراف جدی به دانشگاه وجود ندارد؛ متاسفانه نسبت دانشجویان فعال به عموم دانشجویان هر سال کم می‌شود.»
