به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ یک روز پس از۲۷ دی ماه ۹۴ بود که روزنامه‌های اصلاح طلب به صف شدند و با تیترهایی همچون «تحریمها به تاریخ پیوست»، «فروپاشی تحریم»، «صبح بدون تحریم»، «تحریمها هم رفت»، «توافقات سیاسی و اقتصادی با لغو تحریم ها»، «سد تحریم شکست»، «پیروزی تدبیر بر تحریم»، «اینک بدون تحریم»، «سلام بر ایران بی‌تحریم،خلاص شدیم»، «تحریم تمام شد»، «برچیده شدن ظرف تحریمها»، «روز شکست حصر اقتصادی» و... با آب و تاب به بررسی نتایج توافق نامه برجام پرداختند. برخی دولتمردان در کنار رسانه‌های زنجیره‌ای مدعی اصلاحات نیز در معرفی برجام از تعابیری همچون «فتح‌الفتوح»!، «آفتاب تابان»!، «معجزه قرن»!، «بزرگ‌ترین دستاورد تاریخ ایران»!، «نشانه تسلیم همه قدرت‌های بزرگ در برابر اراده ملت»!، «ورق‌خوردن تاریخ به نفع ایران»!، «پیروزی بزرگ‌تر از فتح خرمشهر»! و...استفاده کرده و با غرور و نخوت، آن را ثمره کاردانی و تدبیر خود دانستند.
منتقدان برجام اما از همان ابتدا و به دفعات و با دلایل کارشناسی اعلام کردند که برجام «اقدامات نقد ایران در مقابل وعده‌های نسیه طرف مقابل» است. منتقدان تاکید کردند که دولت ایران می‌بایست قبل از امضای توافق، قواعد بدیهی همچون «توازن تعهدات»، «همزمانی اجرای تعهدات»، «اخذ تضمین از طرف مقابل» و «پیش‌بینی برگشت‌پذیری امتیازات واگذار شده در صورت نقض عهد» را به جهت حفظ منافع ملی و عزت مردم کشورمان رعایت کند .اما اکنون و پس از گذشت چندین سال از تصویب این توافق نامه، وضعیت معیشتی مردم نه تنها بهتر از گذشته نشده است بلکه مردم حتی راضی به برگشتن به شرایط قبل از برجام شده اند. به تعداد تحریمها روز به روز افزوده شده است. و شرایط بحرانی کشور از لحاظ مسائل اقتصادی صبر مردم را لبریز کرده است، به طوری که حوادثی از جمله آبان ماه ۹۸ گویای چنین مسائلی است.
رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی خود در ۱۹ دی ماه سال ۹۹ درباره‌ی گمانه‌زنی‌ها و مباحث جاری در فضای سیاسی کشور پیرامون رفتار جمهوری اسلامی در قبال برجام و وظایف آمریکا گفتند: «ما هیچ اصراری نداریم، هیچ عجله‌ای نداریم که آمریکا به برجام برگردد؛ اصلاً مسئلهی ما این نیست که آمریکا به برجام برگردد یا برنگردد. آنچه مطالبه‌ی منطقی ما و مطالبه‌ی عقلانی ما است، رفع تحریمها است؛ این حقّ غصب‌شده‌ی ملّت ایران است.» این جملات مواضعی بود که رهبر انقلاب آن را به عنوان «سخن پایانی و قطعی» جمهوری اسلامی اعلام کردند.
پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR ذیل پرونده‌‌ای به نام«حرف قطعی» موضع جمهوری اسلامی در زمینه‌ی تحریمها و برجام را در گفت‌وگو با چند تن از صاحب نظران در این زمینه از جمله آقایان؛ سعید جلیلی، کمال خرازی، علی لاریجانی، محمدجواد ظریف، محمدباقر قالیباف، علی‌اکبر ولایتی و علی اکبر صالحی مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد.
در ادامه قصد داریم تا قسمتی از این گفتگو‌ها را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم؛
اگر تحریمها رفع نشود و آمریکا به برجام برگردد برای ما ضرر خواهد داشت
سعید جلیلی، نماینده رهبر انقلاب در شورای عالی امنیت ملی و از اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام در بخشی از این گفتگو اعلام کرد: "اگر تحریمها رفع نشود و آمریکا به برجام برگردد ممکن است ضرر داشته باشد. چون از وقتی که ترامپ از برجام خارج شد تا امروز حداقل ۲۷۱ شخص و ۲۵۹ نهاد ایران را تحریم کرد. اینها مال همین دوره‌ی خروج آمریکا از برجام است. ۳۳ هواپیما و ۱۱ کشتی ما را هم تحریم کرد. ۳۶ شخص و ۱۳۹ نهاد خارجی مثل شرکت‌ها و بانک‌ها را هم به‌خاطر روابط اقتصادی با ایران تحریم کرد که مجموع اینها ۷۵۱ تحریم می‌شود. علاوه‌ی بر اینها ۸۰۲ تحریمی که قبلاً بود و قرار بود طبق برجام به‌اصطلاح لغو بشوند، آنها را هم دوباره برگرداند؛ یعنی یک چیزی نزدیک به ۱۵۰۰ تحریم الآن نسبت به افراد و اشخاص و کشتی‌ها و هواپیماهای ما توسط آمریکا صورت گرفته که مجموعه‌ای از این تحریم‌هاست."
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره گره خوردن بحث برجام به مذاکرات موشکی و حضور منطقه‌ای جمهوری اسلامی که بعضا از سوی آمریکا مطرح می‌شود گفت: "اگر طرفی احساس کند با اهرم فشار می‌تواند به یک خواسته‌اش برسد خب طبیعی است خواست دوم و سومش را هم مطرح می‌کند. این‌طور نیست که مثلاً اخلاقاً بگوید کار خوبی نیست. شورای روابط خارجی اروپا می‌گوید مذاکرات بیشتر برای توافقات هستهای بیشتر را باید شروع کنیم! حتی در همین هستهای هم راضی نیستند. حتی این‌هایی هم که در برجام بودند از نظر آنها کافی نیست.
استقلال کشور، اعتماد به نفس کشور و اتکای به خود یک بحث مهم است. در همین بحث موشکی وقتی که آنها حمله می‌کردند و شهرهای ما را می‌زدند چه کسی به ما موشک داد؟ امنیت یک کشور که شوخی‌بردار نیست. آن هم کشوری که رسماً دارند با آن دشمنی می‌کنند. مثلاً کلینتون که رقیب ترامپ بود می‌گفت تحریم فلج‌کننده علیه ایران، او می‌گوید فشار حداکثری! خب در چنین دنیایی شما نمی‌توانی اجازه بدهی و بگویی بیا شما بگو من چقدر موشک داشته باشم."
جلیلی در قسمتی دیگر از سخنان خود اشاره کرد: "ما در دنیا نزدیک ۲۰۰ کشور داریم. چه کسی گفته این دنیا فقط آمریکا و چند کشور اروپایی است؟ ما فقط در همسایگی‌مان ۱۵ کشور داریم که اینها وارداتشان یک چیزی نزدیک به هزار میلیارد دلار است که خیلی بازار مهیا و فراهمی است برای شما و اتفاقاً اکثر اینها بسیاری از آن تولیدات شما را نیاز دارند.
اتفاقاً ما باید تأکید کنیم روی تعامل سازنده و گسترده با جهان. جهان که فقط آمریکا و چند کشور اروپایی نیست. ما باید این ضعف را جبران کنیم." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
باید نشان بدهیم که تحریمها بی‌خاصیت بوده و نتوانسته مارا به زانو در بیاورد
کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی و از اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام در بخشی از این گفتگو اعلام کرد: "برجام سندی بین‌المللی است که میان چند کشور امضاء شد و طبیعتاً همه‌ی طرف‌ها باید به آن متعهد باشند. باید دید چرا برجام به این روز افتاد و به پیکر نیمه‌جانی تبدیل شد. علتش این بود که تحریمها برداشته نشد.
دلیل اینکه ما با این گروه مذاکره کردیم، برای برداشته شدن تحریمها بود و برای اینکه طبق متن برجام عمل شود، باید عامل ناکامی آن رفع گردد. لذا لازم است آمریکا ابتدا تحریمها را رفع کند تا بتواند دوباره به برجام برگردد. اگر کشورهای اروپایی هم بخواهند بدون آمریکا برجام را به وضع اولش برگردانند، اول باید به تعهداتی که تا به حال عمل نکرده‌اند، عمل کنند و تحریمها را بردارند.
اگر آمریکا بخواهد بدون رفع تحریمها به برجام برگردد موجب «باج‌خواهی» است؛ چرا که در برابر هر تحریمی که بخواهد رفع کند خواسته‌ای را مطرح خواهد کرد و این اقدام عاقلانه نیست! بنابراین راه صحیح این است که قبل اینکه بخواهد به برجام برگردد تمام تحریم‌هایی که بعد از امضای برجام در قالب دستورات اجرایی رئیس‌جمهور وضع شده است؛ اعم از اینکه مربوط به هستهای باشد و یا برچسب‌های تروریسم و حقوق بشر داشته باشد، بردارد. البته اگر آمریکا اصلاً به برجام برنگردد، این اقدامی عملی است که اروپایی‌ها باید دنبال کنند و به تعهداتشان عمل کنند تا ما هم به اجرای تعهداتمان برگردیم."
وی در خصوص تفاوت رویکرد میان ترامپ و بایدن نسبت به برجام گفت: "ما با یک نظام روبه‌رو هستیم و رئیس‌جمهور بخشی از آن نظام است. کنگره، افکار عمومی و لابیست‌ها و کشورهای خارج از آمریکا هم هستند که تلاش می‌کنند سیاست آمریکا را در جهت منافع خودشان شکل دهند. همه‌ی اینها عواملی است که شکل‌دهنده‌ی سیاست یک دولت هستند و رئیس‌جمهور بخشی از آن است. البته بین سیاست‌های دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان و همچنین میان شخصیت آقای ترامپ و شخصیت آقای بایدن هم تفاوت‌هایی وجود دارد. ما باید تمام این عوامل را در نظر بگیریم و آن زمان بتوانیم پیش‌بینی کنیم که چه خواهد گذشت؛ بنابراین نباید عجله کرد. باید دید در مجموع سیاست آمریکا نسبت به برجام چه خواهد شد تا متناسب با آن تصمیم بگیریم."
خرازی در خصوص این که جمهوری اسلامی چه تجربیاتی از این مذاکره مستقیم با آمریکایی‌ها به دست آورده خاطر نشان کرد: " نفس این مذاکرات نشان می‌دهد که ما اهل مذاکره هستیم و از آن فرار نمی‌کنیم. ما در قبال مسئلهی مهمی مانند انرژی هستهای مذاکره کردیم و این خود یک نتیجه‌گیری بسیار مهمی است. دوم اینکه در مذاکره باید همواره مراقب بود کلاه سر کشور نرود. هم از جهت انتخاب مذاکره‌کنندگان و هم از جهت تمهیداتی که از قبل باید داشت و استفاده از مجموعه کارشناسانی که بتوانند پیش‌بینی کنند و روش کار را ارائه دهند؛ بنابراین در مذاکرات باید با دقت و توان کامل وارد شد تا موجب خسران نشود.
سوم اینکه در هر مذاکره‌ای باید مکانیسم‌هایی را در نظر گرفت و طراحی کرد که در برابر نقض تعهدات دیگران از حقوق خود دفاع کنیم. همه‌ی اینها تجربه است. ارتباط و مذاکره با دیگران و رسیدن به توافق جزء طبیعت روابط بین‌الملل است؛ چراکه ما نمی‌خواهیم در انزوا زندگی کنیم. می‌خواهیم با همه ارتباط داشته باشیم، اما زیر بار زور نرویم و از حقوق خود دفاع کنیم. بایستیم و فشارها و مشکلات را تحمل‌کنیم تا دیگران به این نتیجه برسند که زورگویی در مورد این کشور فایده ندارد. بپذیرند که از طریق مذاکره، احترام متقابل و اصل برابری با ما وارد گفت‌وگو شوند تا دو طرف بتوانند سود ببرند و نتیجه برد - برد باشد." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
فقط امضاء کافی نیست، ایران باید اثر لغو تحریم را حس کند
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و از اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام در بخشی از این گفتگو گفت: "آمریکایی‌ها بعد از اینکه از برجام خارج شدند، هم تحریم‌های گذشته را برگرداندند و هم اینکه با عناوین جدید تحریمها را دشوارتر کردند. لذا صرف بازگشت آمریکا به برجام در شرایط کنونی کفایت نمی‌کند. به‌خاطر اینکه برجام در شرایطی مذاکره شد که نوع دیگری از تحریمها علیه ایران مطرح بود و رفع آن تحریمها در داخل برجام تشریح شد؛ یعنی هدف برجام هم این بود که آن تحریمها را بردارد. امروز برای اینکه آن شرایط فراهم بشود، صرفاً بازگشت به برجام برای آمریکا کافی نیست، بلکه باید تحریمها را بردارد یعنی نه اینکه بگوید مثلاً من عین کلمات برجام را اجرا می‌کنم. ترامپ در این چهار سال تلاش کرد که برجام را از محتوا تهی بکند و تحریم‌هایی را تحمیل بکند که اگر آمریکا به برجام برگردد هم آن تحریمها کماکان باقی بماند. مثلاً بانک مرکزی و وزارت نفت ما را از تحریم‌های تحت عنوان هستهای خارج کردند و با عنوان تروریسم تحریم کردند. اصلاً عناوین و نحوه‌ی انتصاب تحریمها را هم عوض کردند.
رهبر انقلاب همین فرمایشات در سخنرانی اخیرشان را به ما نیز فرموده بودند و ما هم بر اساس آگاهی‌ای که از دیدگاه ایشان داشتیم از مدت‌ها قبل اعلام کردیم آنچه که باید آمریکا انجام بدهد، انجام وظیفه‌هایی است که چهار سال از آن تخطّی کرده و اوّل از همه باید آن کار را انجام بدهد. هرچند اوباما هم خیلی با تعهد به وظایف خودش عمل نکرد؛ امّا در چهار سال گذشته، هدف ترامپ نابودکردن برجام بود. آمریکا اوّل باید تعهداتش را انجام بدهد، بعد موضوع بازگشت آمریکا به برجام یک مسئلهی ثانوی است. موضوع اصلی این است که روابط اقتصادی ما با کشورها عادی بشود. اگر به برجام و قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ نگاه کنید، تعهدی که آنجا وجود داشته درواقع عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با دنیا بوده که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا و اتحادیه‌‌ی اروپا و به‌دلیل تبعیت بسیاری از آمریکا، بدون هیچ منطقِ قانونی‌ای غیرعادی شده بود و در این چهار سال هم با فشارهایی که ترامپ آورد این وضعیت ادامه پیدا کرد. لذا خواست رهبر انقلاب، مسئولین کشور و مذاکره‌کنندگان همین است که مهم‌ترین اولویت، برداشته‌شدن تحریم‌هاست. بعد از آن بحث ورود آمریکا به برجام مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی در خصوص اینکه اگر طرف‌های برجام، بخواهند شرایط جدیدی برای برداشتن تحریمها مطرح کنند، موضع ما چه خواهد بود گفت: "به‌هیچ‌وجه حق ندارند چنین کاری بکنند. اوّلاً موضوع برجام موضوع هستهای ایران بود و موشکی ربطی به این نداشت و اگر قطعنامه‌ی شورای امنیت هم اشاره‌ای به موشکی کرده بود، به موشک دارای کلاهک هستهای اشاره کرده بود. وقتی ایران سلاح هستهای نداشته باشد، موشک دارای کلاهک هستهای هم دیگر معنی نمی‌دهد. لذا اصلاً موضوعیت ندارد، ضمن اینکه خط قرمز ما هم است. ثانیاً طرف‌های برجام که سالانه بالای صد میلیارد دلار سلاح به منطقه می‌فروختند، در موقعیتی نبودند که به ایران بگویند شما ابزار دفاعی‌ات را از دست بده. وقتی آنها این بحث را مطرح می‌کردند ما علاوه بر اینکه می‌گفتیم موشک ربطی به برجام ندارد، می‌گفتیم آیا شما حاضرید فروش تسلیحاتتان به منطقه را متوقف کنید؟ آیا کشورهای منطقه حاضرند هزینه‌ی نظامی‌شان را به هزینه‌ی نظامی ایران برسانند؟
اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها باید بدانند ما موضوعی را که یک بار مذاکره و توافق کردیم، دوباره مذاکره نخواهیم کرد. قاعده‌ی مذاکره این نیست. آنها باید سیاست زیاده‌خواهی را کنار بگذارند. اگر با دیگران می‌توانند مذاکره کنند، بروند از نو مذاکره کنند. آمریکایی‌ها یک اصطلاحی دارند که می‌گویند آنچه مال من است که مال من است، ولی آنچه مال تو است قابل مذاکره است. اگر این قاعده را با دیگران به‌کار می‌برند باید این نکته را متوجه باشند که چنین قاعده‌ای را با ایران به‌عنوان قدیمی‌ترین ملت جهان هیچ‌گاه نمی‌توانند انجام بدهند." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
تدریجی عمل کردن نفعی ندارد؛ تحریمها باید یکجا برداشته شود
علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در قسمتی از این گفتگو گفت:"مسئلهی هستهای از سال‌های پیش با ماجراجویی که آمریکایی‌ها به‌وجود آوردند، یک ظاهر و یک باطنی دارد. ظاهرش همین مشاجراتی است که آنها راه انداختند. به بهانه‌ی اینکه ایران دنبال سلاح هستهای است آژانس را جلو انداختند، ولی اصلش یک تصمیم سیاسی و زورمندانه بود. امّا باطنش این بود که مسئلهی هستهای چند وجهی است. وجه اوّلش، جنبه‌ی فنی و مسئلهی دانش هستهای است که این دانش مثل سایر دانش‌ها نیست و جزو دانش‌های پیشرو است و استفاده‌های متنوعی دارد. خب تسلّط ایران به این دانش جایگاه ایران را متفاوت می‌کرد. وجه دومش، مسئلهی اقتصادی است. غربی‌ها با این ماجراجویی دنبال این بودند که ایران را از نظر اقتصادی تحت فشار قرار بدهند. وجه سومش، جنبه‌ی منطقه‌ای است. آنها در حرف‌هایشان می‌گویند که شما دنبال بحث هستهای بودید، چرا دنبال بحث‌های موشکی و منطقه هستید؛ چون خود موضوع هستهای، لبه‌ی قدرت دارد. لذا اینها موضوع اصلی‌شان قدرت ایران است. وجه سیاسی هم دارد.
این نکته‌ای که رهبر انقلاب چندین بار فرمودند که آمریکایی‌ها از همان ابتدای برجام درست عمل نکردند، حرف کاملاً صحیحی است؛ یعنی زمان اوباما در مقام اجرا اینها درست عمل نکردند و همه‌ی بخش‌ها را عملی نکردند. همان موقع هم بخش خزانه‌داری‌شان که باید بسترها را فراهم می‌کرد، پیغام‌هایی در پشت صحنه می‌داد که با ایران قرارداد نبندید، منتها زمان ترامپ یک قدری شفاف‌تر شد؛ امّا موضع ایران این بود که تحریم‌های آنها خلاف تعهدتشان بود. واقعاً هم خلاف تعهدشان بود و باید عکسش عمل می‌کردند. حالا اینها می‌گویند شرایط ما عوض شده، ولی اوّلین مسئله این است که اگر شرایط عوض شده، خب تحریمها را بردارید و همان کارهای خلافی که علیه ایران کردید را برگردانید تا مطابق نظرتان ایران هم به تعهداتش عمل کند.
به نظر من اگر تحریمها را برندارند، نمی‌توانند به برجام برگردند؛ چون اینها خودشان گفتند و در متن برجام هم هست که می‌گویند ما متعهد می‌شویم تحریمها را برداریم. اروپایی‌ها هم که الآن جزء برجام هستند، به‌خاطر این است که مخالف رفتار آمریکا هستند. اینکه در عمل کاری نکردند بحث دیگری است، ولی در ظاهر می‌گویند ما مخالف تحریم‌هاییم. تحریم‌های آمریکا صددرصد خلاف تعهدشان است و نمی‌توانند برگردند. این حرف که بگویند ما برمی‌گردیم، بعد مذاکره می‌کنیم اصلاً مقبول نیست. برگشت آنها منوط به این است که به تعهداتشان عمل کنند، کمااینکه ما به تعهداتمان عمل کردیم."
وی در خصوص سخنان رهبر من باب دوگانه «خنثی‌سازی تحریم» و «رفع تحریم»، مطرح کردند: "نکته‌ای که ایشان فرمودند مبنی بر اینکه ما بیش از حدی که دنبال این باشیم که حتماً تحریمها برداشته بشود، باید به صیانت از اقتصاد ملی‌مان توجه کنیم و تحریمها را بی‌اثر کنیم. یک ظرفیت بزرگی داریم که جوان‌ها و افراد با استعداد می‌توانند هم رشد اقتصادی ایجاد بکنند، هم در یک جاهایی که ما نیاز به خارج داریم، حداقل نیازمان را کم کنند.
یک وقتی می‌گوییم ما اصلاً به مراوده‌ی خارجی نیاز نداریم. این حرف، حرف دقیقی نیست؛ چون شما هرچقدر هم در داخل تولید کنید، تولیدتان را باید با خارج مبادله کنید که ثروت ایجاد بشود. به نظر من باید قبول کرد که مراوده‌ی خارجی مهم است. بنابراین ابزارش هم مهم است و باید تحریم برداشته شود؛ چون در تحریم بانک‌ها نمی‌توانند کار بکنند و در مراوده‌ی خارجی مشکل ایجاد می‌شود. اصل این است که ما روی استقلال اقتصادی خودمان کار را کنیم و برای استقلال اقتصادی احتیاج به مراوده‌ی خارجی هم داریم و برای اینکه مراوده‌ی خارجی‌مان شکل بگیرد، باید تحریمها برداشته بشود." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
اگر آمریکا می‌خواهد به برجام برگردد، شرطش برداشتن تحریم‌هاست
علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب در امور بین‌الملل و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و از اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام در این گفتگو در مورد بازگشت آمریکا به برجام گفت: "ما هیچ اصرار و عجله‌ای نداریم که آمریکا برگردد؛ امّا اگر می‌خواهد برگردد شرایطی دارد که مهم‌ترینش این است که تحریمها را بردارد و معلوم بشود که دولت جدید به تعهدات برجام پایبند است؛ یعنی اعلام کند و رئیس‌جمهور آمریکا هم متعهد شود. در نوبت اوّل مقرر بود که آقای اوباما رئیس‌جمهور وقت تعهد بدهد و شرط رهبر معظّم انقلاب هم این بود که رئیس‌جمهور آمریکا مکتوب بنویسد که بعداً نتواند کتمان کند. البته گفتند قول شفاهی ما کافی است و رهبر معظّم انقلاب هم به این راضی نبودند و متأسفانه قول شفاهی شد و بعد هم به قول شفاهی‌شان عمل نکردند.
لذا اگر آمریکا بخواهد به برجام برگردد، باید تحریمها را پایان دهد و البته ما اصراری نداریم به این برگشت، می‌خواهد برگردد، می‌خواهد برنگردد. اگر می‌خواهند برگردند باید شرایط مورد نظر که شرایط کاملاً معقولی است را انجام بدهند و کوتاهی‌های گذشته را جبران کنند. کوتاهی‌های گذشته هم این بود که نه‌‌تنها تحریمها را برنداشتند، بلکه تحریمها را اضافه کردند و این خلاف تعهدی است که انجام دادند. لذا به طرف‌های مقابل حق بدهند که به تعهد آمریکایی‌ها شک کنند و بعد هم کارهایی که رئیس‌جمهور یا دولت در آمریکا انجام می‌دهد یا در هر کشور دیگری، دولت بعدی ملزم است که تعهدات قبلی را انجام بدهد."
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره استقلال کشور ایران خاطر نشان کردند: "ما یک کشور مستقل هستیم و بابت استقلالمان بهای سنگینی دادیم. کشور ما با سابقه‌ی فرهنگی ده هزارساله و سابقه‌ی سیاسی دو هزار‌وپانصدساله و سابقه‌ی علمی فوق‌العاده در شکل‌دهی تمدن اسلامی این حق را دارد که نیازمندی‌های خودش را تأمین کند و با اقتدار کشورش را اداره نماید. اداره‌کردن مقتدرانه‌ی کشور مغایرت دارد با اینکه دیگران بدون اینکه حق داشته باشند در امور داخلی ما دخالت کنند و بگویند این کار را بکنید یا آن کار را نکنید.
بنابراین ما در رابطه با آینده‌ی کشورمان به هر شکلی که مصلحت ملت باشد و منافع کشور اقتضا بکند، در چهارچوب مقررات بین‌المللی و نیازمندی‌های ملی اقدامات لازم را انجام می‌دهیم و بدون تردید زیر بار تحمیلات آمریکا و غیر آمریکا نخواهیم رفت. اصلاً مهم‌ترین خاصیت و ویژگی انقلاب این بود که از وابستگی نجات پیدا کند؛ چون حدود دویست سال حکومت قاجار و حکومت پهلوی سند وابستگی این کشور را به بیگانگان داده بودند و این موجب عقب‌افتادگی کشور شد. با انقلاب اسلامی ایران عملاً ید سلطه‌گران قطع شد و ایران آزاد شد. اگر قرار باشد که ما بپذیریم دیگران منافع ما را تشخیص بدهند یا برای ما تعیین‌تکلیف بکنند، یعنی استقلال را که مردم ما در طی ده‌ها سال از مشروطه و تحریم تنباکو گرفته تا مبارزات نفت و انقلاب اسلامی برایش زحمت کشیدند را از دست داده‌ایم و ما هر کاری که مغایرت با استقلال داشته باشد حتماً انجام نخواهیم داد." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
بدون «رفع تحریم» فلسفه اصلی برجام تحقق پیدا نکرد
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی و از اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام در بخشی از سخنان خود در خصوص اینکه آمریکا بخواهد بدون رفع تحریمها به برجام برگردد گفت: "اولین چیزی که باید شفاف شود این است که جمهوری اسلامی در چارچوب برجام به تعهدات خود عمل کرد، ولی آمریکا و کشورهای اروپایی به تعهدات خودشان عمل نکردند. در حقیقت آمریکا و اروپا نسبت به تعهد خود در برجام کوتاهی کردند. حتی در دوره‌ای که اوباما و دموکرات‌ها بودند که توافق هم کردند تا تحریمها را بردارند ولی در عمل چنین کاری انجام نشد. یعنی روی کاغذ و در بُعد حقوقی توافق شد ولی حتی در دولت اوباما در عمل هیچ توافقی صورت نگرفت. بنده خاطرم هست وقتی گفتند چرا تحریمها را برنداشتید، چرا مبادلات تجاری و بانکی شروع نمی‌شود، جان کری گفت ما مانع نیستیم و به عبارتی اعتراف کرد که تحریمها در عمل برداشته نشده است. این یعنی صرفا روی کاغذ و به صورت شکلی و با ظاهری حقوقی اتفاقی افتاده ولی نتیجه درپی نداشت. دوم اینکه تنها موضوع و صحبتی که در برجام داشتیم مسائل هستهای بود ولی آنها از همان ابتدای کار موضوعات دیگری مانند مسائل منطقه را مطالبه کردند."
وی در پاسخ به این سوال که قانونِ مصوب مجلس چه میزان ابزار قدرت در اختیار دولت و تیم دیپلماسی ما قرار می‌دهد تا بتوانند از منافع ملی در عرصه‌ی دیپلماسی دفاع کرده و امتیازات جدیدی بگیرند گفت: "قانونی که در مجلس تصویب شد، در حقیقت در حوزه‌ی دیپلماسی توانست تولید قدرت کند. البته یک قدرت واقعی، نه اینکه ما یک مصوبه‌ی صوری را تصویب کرده باشیم. مطمئن باشند که این قانونی که تصویب شده است، این قانون مو به مو اجرا می‌شود، لذا این تولید قدرت بدون شک در اختیار دیپلماسی کشور ما نیز است. البته آنها هستند که باید از این ظرفیت قانونی استفاده کنند. زمانی من دیدم که یکی از طرفین در برجام در مذاکره از وزیر امور خارجه‌ی ما خواست که خب شما به قانونتان عمل نکنید! خب ما نمونه‌ی ترامپیست آن را در آمریکا دیدیم که دموکراسی یعنی چه؟! این حرف از اروپایی‌ها نیز شنیدیم. یعنی توصیه می کنند که به قانونتان عمل نکنید که این از عجایب است. خیر، این ظرفیتی است که در خدمت تولید قدرت واقعی است و این در اختیار دستگاه دیپلماسی ما است، فرصت برای آنها است، قدرت در اختیار آنها است."
قالیباف در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان تحریمها را خنثی و بی‌اثر کرد پاسخ داد: "ما اینقدر که به رفع تحریم توجه کردیم به بی اثر کردن تحریم توجه نکردیم. ما در رفع تحریم می خواهیم که نفت صادر کنیم. خب ما الان نفت صادر کنیم، اولا نفت برای ما یک مزیت است، یک نعمت است ولی در اقتصاد ما به گونه‌ای عمل شده که این به یک نقمت و نقطه ضعف برای ما تبدیل شده است. الان دشمن با نفت ما را تهدید می‌کند. ولی شما نگاه کنید؛ اگر براساس همین بودجه ۱۴۰۰ مثلا ۲۰۰ میلیون بشکه در طول یکسال مالی بخواهیم نفت صادر کنیم درآمد آن چند ده هزار میلیارد تومان می‌شود. اگر تحریمها رفع شود و همه‌ی نفتی که می‌خواهیم را صادر کنیم و همه‌ی پولش هم برای ما برگردد، جمع آن می شود حداکثر حدود ۱۸۰ هزار میلیارد تومان. این درحالی است که بودجه‌ی ۱۴۰۰ منهای بودجه‌ی شرکت‌ها، نزدیک به هزار و دویست میلیارد تومان است. خب، این درآمد نفتی که بعد از رفع احتمالی تحریم حاصل می‌شود چه سهمی در کیک اقتصاد ما دارد؟ سهم نفت خام از اقتصاد ایران زیر ۲۰ درصد است.
حالا تازه وقتی ما این نفت را بفروشیم چه می‌کنیم؟ دلار را وارد کشور می‌کنیم و هزینه می‌کنیم. در برهه ای ما ۱۱۰ میلیارد دلار درآمد ارزی داشتیم ولی همان موقع هم کسر بودجه داشتیم، همان موقع هم تورم بود. در همین سال ۹۹ با همه سختی‌هایی که در تحریم داشتیم حداقل قریب به ۹ میلیارد دلار به صورت ارز ۴۲۰۰ تومانی برای کالاهای اساسی و دارو هزینه کردیم. اثر اینها کجاست؟ مرغ ما ارزان شد؟! گوشت ما ارزان شد؟! نهاده‌های ما ارزان شد؟ این اتفاقات نشان می‌دهد که در آن بحثی که ما کاری بکنیم که اثر تحریم را در کشور کاهش دهیم، بخش عمده‌ی آن به مدیریت ما بستگی دارد. بخش عمده‌ای از آن به این بستگی دارد که باور ما چیست؟
ما به نوبه‌ی خود در مجلس شورای اسلامی ۲ سیاست روشن را براساس وظایف دنبال می‌کنیم. یکی رفع تحریم است که بتوانیم با طرف‌های برجام با قدرت تعامل کنیم. دوم خنثی‌سازی تحریم و بی اثر کردن تحریم بر اقتصاد ما است. ما این را در اصلاح ساختار بودجه انجام می‌دهیم. یعنی ما امسال مصمم هستیم که این کار انجام شود. البته اصلاح ساختار بودجه حتما یک کار زمان‌بر است به این معنا که بین ۳ تا ۴ سال زمان خواهد برد ولی اولویت این است که سال اولش را شروع کنیم. ما برای بودجه ۱۴۰۰ شروع کردیم. به چه معنا؟ به این معنا که اول هرچقدر کسر بودجه داریم این کسر بودجه را به روشنی به مردم و به جامعه نشان دهیم. ما تلاشمان این است که اگر واقعا کسری داریم کسری روشن باشد و این کسری را وقتی تأمین اعتبار می‌کنیم که دقیقا بدانیم از کجا می‌توانیم تأمین اعتبار کنیم. در کنار دیگر مباحث، محور اصلی برای خنثی‌سازی تحریمها این است که کسری بودجه و وابستگی اقتصاد به نفت را کاهش دهیم." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
در پیاده کردن قانون مجلس در ابعاد فنی هیچ مشکلی نداریم
علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و از اعضای هیئت نظارت بر اجرای برجام در این گفتگو در پاسخ به این سوال که چرا غربی‌ها موظف هستند که تمام تحریمها را بردارند گفت: "تحریمها از اساس یک امر ظالمانه‌ای بود و اصلاً ما چرا تحریم شدیم؛ چون دنیا، دنیای منطق نیست. دنیای منطق زور است نه زور منطق؛ لذا عده‌ای حاکمیت و شیوه‌ی حکمرانی ایران را مطابق میل خودشان در نظم جهانی نمی‌بینند و با ما درگیرند. اصلش این است؛ یعنی حکمرانی ما از دیدگاه آنها مشکل است، والا بحث هستهای، حقوق بشر و دموکراسی مباحثی نیستند که واقعاً مهم باشند؛ چون ما موارد زیادی در کشورهای اطرافمان داریم. کدامشان دموکراسی و حقوق بشر دارند؟ اصلاً کدامشان واقعاً انتخابات درست حسابی دارند؟ امّا می‌بینید که مشکلی ندارند و در مدار سیاسی کشورهای استکباری می‌چرخند و کارشان را هم انجام می‌دهند. پس محوری‌ترین چالش ما با غرب همان شیوه‌ی حکمرانی ماست. برای آنها یک چیز مجهولی است و چنین چیزی در دنیا وجود نداشته که بر اساس اصل ولایت فقیه باشد."
وی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص شرایط حقوقی تفاهم‌نامه‌ی برجام و اینکه آیا طرفین متعهد می‌توانند شروط جدیدی برای رفع تحریمها اضافه کنند گفت: "نه، این مسئله را که صراحتاً مسئولین کشور خصوصاً آقای رئیس جمهور و آقای دکتر ظریف اعلام کردند که ما هیچ شرط‌وشروط دیگری را نمی‌پذیریم. اگر می‌خواهند برگردند، برجام همان برجام قبلی است. اوّل باید این دیوار بی‌اعتمادی که از بین رفته، دوباره اعتمادسازی‌اش انجام بگیرد. نه ما به آنها اعتماد داریم و نه آنها به ما اعتماد دارند. البته بی‌اعتمادی ما به آنها بر اساس واقعیت‌هاست و حقانیت ما را نشان می‌دهد، ولی آنها بی‌اعتمادی‌شان به ما بر اساس این ضرب‌المثل است که می‌گوید: کافر همه را به کیش خود می‌پندارد."
همچنین صالحی در خصوص تاکید رهبر انقلاب راجع به غنی‌سازی ۲۰ درصد خاطر نشان کرد: "رهبر انقلاب یک بار فرمودند که غنی‌سازی ۲۰ درصد نماد تحقق و تجلّی اراده‌ی ملی است. سال ۸۸ که بنده مسئولیت سازمان انرژی اتمی را عهده‌دار شدم، به من اطلاع دادند که سوخت رآکتور تهران رو به اتمام است. سال ۱۳۶۶ من و آقای مهندس ذاکر همزمان هرکدام برای مأموریتی در آرژانتین بودیم. ایشان مسئول تأمین سوخت ۲۰ درصد رآکتور بود و برای تهیه سوخت به آرژانتین آمده بود. ۲۰ درصد از آرژانتین تأمین شد و سال ۶۷ وارد ایران شد و سال ۸۸ داشت رو به اتمام می‌رفت که ما از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تقاضا کردیم که ۲۰ درصد را برای ما تأمین بکنند. این بار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شرط گذاشت. آقای البرادعی به من گفت آقای صالحی آمریکایی‌ها و روس‌ها گفتند به‌شرطی ۲۰ درصد را می‌دهیم که شما اورانیوم ۴ درصد غنی‌شده‌تان را بدهید تا در خارج از کشور تبدیل به ۲۰ درصد بشود.
آن زمان می‌دانستیم که آنها به ما ۲۰ درصد نمی‌دهند و ما خودمان ۲۰ درصد را در چهارچوب تعهدات پادمانی شروع کردیم، امّا نیاز نبود که همه مطلع باشند. بدون اینکه تعهدات پادمانی‌مان را به هم بزنیم، طراحی ۲۰ درصد را از صفر شروع کردیم و کمتر از دو سال تقریباً هجده ماه کارخانه‌اش را ساختیم. وقتی ۲۰ درصد ساخته شد، ما به خارجی‌ها گفتیم دیگر ۲۰ درصد را نمی‌خواهیم و در لحظات آخر اعلام کردیم ۲۰ درصد را تولید کردیم. غربی‌ها گفتند اینها بلوف می‌زنند و دروغ است، مگر می‌شود چنین چیزی اتفاق بیوفتد. واقعاً تحول عظیمی بود و رهبر انقلاب در صحبت‌هایشان با این مضمون فرمودند که این تحقق اراده‌ی یک ملت است."
ما حدود دویست سیصد کیلو ۲۰ درصد تولید کردیم که برجام اتفاق افتاد. یکی از تقاضاهای برجام این بود که ما ۲۰ درصد را برای یک مدتی متوقف کنیم. این نکته را هم بگویم که ما در برجام در حوزه‌ی فنی هیچ‌کدام از حقوق فنی هسته‌ای‌مان را واگذار نکردیم، امّا محدودیت زمانی را پذیرفتیم. الآن ۲۰ درصد ذخیره‌ای که برای رآکتور تهران داریم، مال حدود پنج سال پیش است. حالا بعد از پنج سال محدوده‌ی زمانی تمام شده و ما ۲۰ درصد را مجدداً آغاز می‌کنیم. در برجام آمده است که اگر ۲۰ درصد زودتر تمام شد یا ما تولید می‌کنیم یا آنها به ما می‌فروشند. رآکتور بدون سوخت نمی‌ماند و آنها متعهدند طبق برجام قبل از انتهای آن زمان به ما ۲۰ درصد بدهند یا اینکه خودمان تولید می‌کنیم. حالا آنها بدقولی کردند و از برجام بیرون آمدند و قانون مجلس ۲۰ درصد را الزامی کرد و ما هم آغاز کردیم
البته باید قبلش به آژانس اطلاع می‌دادیم. پروتکلی در آژانس است که باید انجام بگیرد و انجام گرفت. ما وقتی ۲۰ درصد را شروع کردیم، در ۲۴ ساعت طبق آخرین خبری که دارم ۲۰ گرم در ساعت دارند تولید می‌کنند؛ یعنی عملاً داریم نیم کیلو در روز تولید می‌کنیم. ما این ۲۰ درصد را تولید و ذخیره می‌کنیم و اگر آنها به برجام برگشتند، ما هم به تعهدمان برمی‌گردیم. رهبر انقلاب همین چند روز پیش در سخنرانی‌شان فرمودند که اگر آنها تحریمها را برداشتند، ما هم به همان تعهداتمان برمی‌گردیم." (متن کامل گفتگو را اینجا بخوانید)
*گزارش از محمد رمضانی
