به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اولین خاطرات من از اینترنت و فضای مجازی، بوقهای کامپیوتر برای وصل شدن به اینترنت است، بوقهایی که به تمام اهالی خانه پیام میداد که فرزند شما به اینترنت وصل شده و الان جهان دیگری پیش روی اوست. جهانی که راست و دروغ در آن طوری درهم تنیدهاند که تشخیصشان از هم دشوار است.
فضای مجازی شهر فرنگ است. جایی که تراکم جمعیت معنا ندارد و همیشه برای همه صندلی خالی برای بودن و نشستن وجود دارد و صفحهی هرکس خانهی اوست به همین دلیل هرروز میبینیم که یکی از روزمرگیهای خود میگوید و تصویری از صبحانهاش منتشر میکند، دیگری محصولی را تبلیغ میکند و آن را حلال تمام مشکلات معرفی میکند، یکی دیگر با لباسهای مختلف جلوی دوربین گوشی ظاهر میشود، یکی هم خود را فودبلاگر معرفی میکند اما ظرفیتهای کسب درآمد، این فضا را به عرصهی رقابت اینفلوئنسرها تبدیل کرده. اینفلوئنسر در لغت به کسی گفته میشود که میتواند بر دیگران تاثیر بگذارد اما مفهوم این واژه که این روزها زیاد میشنویم به معنای لغوی آن نزدیک است و فرد اینفلوئنسر کسیاست که با تواناییهای بازاریابی خود ما را به استفاده از یک محصول ترغیب میکند.
اینفلوئنسرها فقط در دنیای مجازی نیستند اما ما آنها را با اینستاگرام میشناسیم. اینستاگرام بین خانمها محبوبیت بیشتری دارد و محل کسب درامد و فعالیت اجتماعی زنان شده. زهرا اردکانی فعال حوزه زنان و رسانه دراینباره میگوید: «اینستاگرام هم به لحاظ کمیت، کاربران خانم بیشتری دارد و هم به لحاظ ماهیت بصری و زندگی روزمره بیشتر مورد علاقه و اقبال زنان است. لذا جریانات حقوق زنان هم در این بستر بیشتر توانستهاند فعالیت و آگاهی بخشی داشته باشند.»
اما گذشته از قابلیت کسب درامد، ظرفیت مشارکت، فعالیت و کنشگری زنان نیز در این فضا قابل توجه است. تلاش زنان برای حضور و مشارکت در جامعه به گستردگی تاریخ است، اما امروز بیشتر از همیشه حضورشان را میبینیم، حضوری برگرفته از واقعیت اما مجازی.
به گزارش گروه اجتماعی خبرنامه دانشجویان ایران؛ تصویری که از زنان فعال جامعه در نظر داریم، زنانی هستند که در قالب شغل و مسئولیتهای متعددشان دیده و معرفی میشوند و در کنار بزرگ کردن فرزندان خود، زندگی مرتب و رنگارنگی هم دارند. گذشته از اینکه همیشه تصور غالب ما از این زنان حاوی اشتباه و اغراقهایی بوده، بهتر است نگاهی هم به زنانی داشته باشیم که حضور فیزیکی پررنگی ندارند اما عهدهدار فعالیتها و جریانسازیهای مجازی هستند. مشارکت اجتماعی که از آن حرف میزنیم را مهدیه منافی، فعال رسانهای و مسئول پایگاه علمی تحلیلی مومنات، اینطور تعریف کرد:«هرکاری که خارج از حوزهی فردی انجام دهیم و ثمرهای برای جامعه داشته باشد در حوزه فعالیت اجتماعی قرار میگیرد.»
بنابراین فعالیت هایی مانند کسب درامد، بلاگری و اینفلوئنسری که این روزها بسیار محبوب شده در قلمرو مشارکت اجتماعی زنان قرار داد و هرروز گروه وسیعی از زنان را میبینیم که دغدغهها، اعتقادات و روزمرگی خود را ازادانه در این فضا، بیان میکنند و فارغ از درست یا نادرست بودنشان با اقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه میشود. اما مشکل جایی خودش را نشان میدهد که فعالان مجازی، تعیین کنندهی سبک زندگی ما میشوند و سطح دغدغه و موضوع روز زنان دیگر را تغییر میدهند.
مقبولیت زنان کنشگر
وقتی همه از دنیای ارتباطات رودررو خصوصا در دوران کرونا به دنیای مجازی نقل مکان کردیم، بین خانوادهها و جامعه با فضای مجازی آتش بس برقرار شد. زهرا اردکانی میگوید:« هر گروهی از کنشگران توسط بخشی از جامعه مورد اقبال و توجهاند و توسط بخشی دیگر مورد انتقاد قرار میگیرند. اما نکته مهم این است که جامعه و علی الخصوص خانوادهها این کنشگریها را به رسمیت شناخته اند.»
مقبولیت مشارکت اجتماعی زنان در شبکه های مجازی، مقدمهی اثرگذاری بیشتر است و گروه بیشتری از زنان آگاهی پیدا میکنند تا در پی تغییر یا اصلاح شرایط فعالیت کنند، گرچه این روزها هرچه در ذهن داریم ترویج مفاهیم غلطی مانند مصرفگرایی توسط بلاگرهای فعال این حوزه است حتی برخی بلاگرهایی که حوزهی فعالیت خود را حقوق زنان قرار میدهند.
چرا زنان باید در فضای مجازی فعالیت کنند؟
میزان تاثیرگذاری فعالان مجازی، اهمیت فعالیت و کنشگری مثبت زنان را به ما نشان میدهد، آن هم زمانی که مخاطبان صفحههای مجازی روز به روز در حال افزایش است. صفحههایی که به فعالیت اجتماعی، خصوصا در حوزه زنان مشغول هستند و هرچه از زندگی خود نشان میدهند خریدار دارد. مهدیه منافی فعال حوزه زنان و رسانه میگوید جلب اعتماد مخاطب کلید تاثیرگذاری آنهاست زمانیکه بلاگر در قالب روزمرگیاش، راجع به همه چیز اظهار نظر میکند و مخاطب او چشم بسته تایید میکند و او را مرجع خود میپندارد.
مسئول پایگاه علمی تحلیلی مومنات درادامه گفت: « افرادی که باسواد هستند و میتوانند تاثیر مثبت داشته باشند در این فضا حضور پیدا نمیکنند و ما در این حوزه خلا حضور خانمهای تاثیرگذار و متخصص داریم.»
زنان تاثیرگذار به دلیل اقتضائات فضای مجازی حضور فعال ندارند؛ خصوصا اینستاگرام که بر اساس دیده شدن بنا شده و اقتضاء الگوریتمهای اینستاگرام به نحوی است که محتوای درست و خوب دیده نمیشود پس عجیب نیست که در خیل زنان فعال در این عرصه تنها کسانی بیشتر دیده میشوند که برای مخاطب دیدنیتر هستند.
کارشناس یا بلاگر؟
هیچ کس به شخصی که پزشک نیست برای درمان بیماریهایش مراجعه نمیکند ولی بلاگر کارشناس همه مسائل است و تنها مرجع برای حل مشکلات دنبالکنندگانش؛ اما درواقع بلاگر کسیست که در زمینه های مختلف در فضای مجازی، تولیدمحتوا میکند.
مهدیه منافی از افرادی میگوید که نظرات غیرکارشناسانه را لابلای روزمرگیها یا لایف استایلشان بیان میکنند و یا خود را مشغول مطالعه نشان میدهند برای مستند نشان دادن نظرات خود، درحالی که تخصصی در زمینهای که اظهار نظر میکنند ندارند و این مقبولیت و باورپذیری، به دلیل جلب اعتماد مخاطب است.
فعالیت در شبکه های اجتماعی تیغی دو لبه است و همه با آسیبها و زیانهای فعالیت در فضای سایبری آشنا هستیم، خصوصا اگر با محیطی طرف باشیم که محتوا از طریق عکس منتقل میشود به همین دلیل اولین زیان وقتی متوجه زنان فعال و بلاگرها میشود که برای دیده شدن از ابزارهای ظاهری استفاده میکنند و این مقدمهای برای فراموش کردن قالبهای اسلامی است و درکنار آن فضای خصوصی هر فرد هم عمومی میشود.
از طرفی وقتی ارتباط جمعی آدمها بدون محدودیت و گسترده میشود و در عین حال ویژگی ناشناس بودن کاربران هم به آن اضافه میشود، کاربری که تولید محتوا میکند در معرض نظرات، خشونت و آزارهای دیگران قراردارد.
مشکل بعدی این است که صفحهی مجازی بلاگرها ماشین چاپ پول است و برای هرمحتوای تبلیغاتی کوچک و بزرگ درآمد بسیاری کسب میکنند و ذائقه و سلیقه مخاطب را به سمت منافع خود میکشانند. مخاطب با موج حرفها، تبلیغها و زرق و برق زندگی و مصرفگرایی بلاگرها همراه میشود و با شرایطی روبرو شدیم که افراد برای جذب مخاطب دست به هرکاری میزنند و پس از آن در میدان ذهن مخاطبان با پایین آوردن سطح دغدغههای او میتازند. سامانه رهنما که رصدگر هوشمند شبکههای اجتماعی است ابرهشتگهای زنان بلاگر را «مد و فشن»، «شیک پوشی» و «زندگی لاکچری» اعلام کرده و در تحقیقات خود با پیج بیوتی بلاگری مواجه شده که بیش از شش میلیون کامنت و نظر زیر پستهایش بود و این نشان از تاثیر گستردهی بلاگرها بر مصرف گرایی زنان دارد.
کنشگری جریانساز
با وجود سهم کم زنانی که فعالیتهای تاثیرگذار انجام میدهند اما هنوز هم فعالیتهای مثبتی انجام میشود، مطرح کردن دغدغه های درست زنان در جامعه یکی از مواردی است که واکنش مثبتی به همراه داشته. درواقع این زنان هستند که اولویتها را از رنگارنگ شدن ظاهر و زندگی به سمت و سوی حقوق اصلی و حیاتی زنان در جامعه تغییر میدهند.
همچنین مسائلی در سطح جامعه وجود دارد که کسی از آنها خبر ندارد و تا از آن گفته نشود به دغدغه ی کسی هم بدل نمیشوند، مهدیه منافی فعال حوزه زنان، از مشکلات تجرد دختران گفت: «ما در پیج مومنات از مشکلات تجرد دختران دههی شصت گفتیم و کسی تا آن زمان اطلاع نداشت که این مشکلات وجود دارد.»
در عین حال که دغدغهمند کردن جامعه نسبت به اولویتهای حوزه زنان با ارزش است در این فضا شاهد پاسخ به معضلات فکری و شبهات زنان نیز هستیم و درکنار آن جریانها، کمپینها و دورههای آموزشی و اگاهیبخش از اقدامات سودبخش زنان فعال در این حوزه است.
پژوهشگر حوزه زنان و رسانه هم درباره تاثیر فعالیت زنان بیان کرد: «در سطح فردی و آگاهیبخشی بسیار موثر بوده است اما در سطح کلان اجتماعی و سیاسی تاثیر چشمگیری نداشته است. به این معنا که منجر به تغییر و اصلاح در برخی قوانین ناکامل یا نارسا در حوزه زنان نشده یا نتوانسته جایگاه بهتری برای زنان در مدیریتهای کلان کشور رقم بزند.»
آموزش استفاده صحیح از فرصت‌ها
تجهیز تمام افراد جامعه به سوادرسانهای از آسیبهای این فضا کم میکند. مهدیه منافی گفت: «افزایش سواد رسانه ای مفید است اما اموزش تا عمل بسیار فاصله دارد و امواج فضای مجازی با وجود آموزش هم ممکن است افراد را در خود غرق کند.»
بنابراین یادگیری شیوه ی درست و عمیق سواد رسانه برای دنبالکردن افراد بر اساس معیار مشخص و تحلیلهای صحیح مفید است و در کنار آن آسیبهای این محیط باید شناخته شود و افراد در دام دیده شدن نیفتند و محتوای خوب را فدای دیده شدن نکنند.
پیشنهاد مسئول پایگاه علمی تحلیلی مومنات، کنشگری و کار گروهی زنان در این عرصه است: «کارگروهی معمولا آسیب کمتری دارد و شخص محور نیست بلکه گروه زنان متخصص در زمینه های مختلف فعالیت حرفه ای انجام میدهند و کارجمعی، آنها را از آسیبهای رایج این فضا مصون نگه میدارد.»
راه حل دیگر از زبان فعال حوزه رسانه این است که برای حل مسئلهی دیده شدن، باید پلتفرم بومی مناسب فعالیتهای زنان که امکانات و کیفیت بالا در مقایسه با موارد مشابه دارد ایجاد شود.
بنابراین فضای مجازی بستر حضور و دیده شدن تواناییهای زنان است اما آموزش و استفادهی صحیح از این ظرفیتها میتواند زنان را پرچمدار فرهنگسازی و تاثیرگذاری کند.
گزارش از فاطمه امی
