به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ تنش‌ها در اوکراین روزبه‌روز در حال اوج‌گرفتن است. پیش‌بینی اینکه مسیر تحولات به کدام سمت می‌رود همچنان آسان نیست. از طرفی روسیه خواهان ازدست‌دادن اوکراین نیست، از طرف دیگر آمریکا بعد از شکست در افغانستان نمی‌خواهد در اوکراین نیز شکست بخورد. بسیاری از تحلیل‌گران آمریکایی معتقدند فردای ختم قضایای اوکراین به نفع روسیه، اولین شلیک به سمت تایوان از جانب چین صورت خواهد گرفت. در آخرین رویداد، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه طی فرمانی استقلال دو جمهوری لوگانسک و دونتسک را به رسمیت شناخت.
روسیه نشان داده است در مسئله‌ی اوکراین بسیار جدی است و نمی‌خواهد اندکی انعطاف از خود نشان دهد؛ اما براساس تجربۀ کنش‌گری این کشور در حوزه بین‌الملل قابل فهم بود که برخلاف ادعای مقامات و رسانه‌های غربی، به‌جای اینکه یک تهاجم همه‌جانبه را علیه اوکراین بدون هیچ دلیل خاصی به انجام برساند، صبر پیشه کرده و منتظر یک تحریک اوکراینی خواهد ماند.
مقامات روس در صحبت‌های خود اشاره‌ای مستقیم به احتمال تهاجم بزرگ روسیه نداشته‌اند؛ اما آن‌ها تصدیق می‌کنند که اگر این کشور مورد حمله قرار گیرد، از پاسخ قاطع تردید نخواهند کرد. تجربۀ روسیه در گرجستان این گزاره را تأیید می‌کند.
حملۀ نیروهای نظامی گرجستان به دستور میخائیل ساکاشویلی به نیروهای حافظ صلح روسی در اوستیای جنوبی در سال 2008، پاسخ شدید مسکو را به همراه داشت و نیروهای روسی با تهاجم همه جانبه به گرجستان تا حومه تفلیس، پیشروی کردند. در آن زمان پوتین در جایگاه نخست‌وزیری قرار داشت. هنگامی که روسیه در سال 2008، آبخازیا و اوستیای جنوبی را به عنوان جمهوری‌های مستقل، در واکنش به به‌رسمیت شناختن کوزوو توسط ناتو به رسمیت شناخت، ساکاشویلی، رئیس‌جمهور گرجستان، نیروهای خود را در مناطق مورد مناقشه فعال کرد و با واکنش سخت مسکو روبرو شد. مسئله‌ای که ممکن است ایالات متحده و ناتو در دونباس- البته این‌بار با نتایج به مراتب فاجعه‌بارتر- تکرار کنند.
همچنین در سال 2018 سه قایق توپدار نیروی دریایی اوکراین بدون توجه به رویه‌هایی که روس‌ها برقرار کرده بودند، تلاش کردند از زیر پل کریمه عبور کنند. گارد ساحلی روسیه و مرزبانان به سرعت این شناورها را بدون مقاومت خاصی تصرف کردند. امروز، با تقویت نیروی دریایی اوکراینی به وسیله چند کشتی جنگی، اعتماد به نفس آنان بیشتر شده و احتمال تکرار چنین سناریویی که به درگیری آشکار بدل شود، دور از ذهن نیست.
تجربۀ گرجستان در تحلیل بحران اخیر اوکراین به ما کمک می‌کند. روسیه پس از به رسمیت شناختن جمهوری‌های لوگانسک و دونتسک، در این جمهوری‌ها بر اساس پیمان نظامی نیروهای نظامی خود را مستقر می‌کند. در صورت تهاجم مستقیم ارتش اوکراین به این مناطق، روسیه نیز وارد عمل شده و به همین طریق توجیه لازم برای عملیات نظامی علیه اوکراین را به دست خواهد آورد. بنابراین با ابتکار عملی که روس‌ها به خرج داده‌اند، شرایط پیچیده‌تر شده است. از طرفی عملیات نظامی ارتش اوکراین در این دو جمهوری احتمالاً در ابعاد بسیار بزرگتری گسترش یابد. از طرف دیگر، سکوت کی‌یف به منزلۀ قبول استقلال این مناطق خواهد بود.
در این میان ایالات متحده آمریکا به انحای گوناگون با عملکرد خود فضا را بیش از پیش متشنج می‌کند. تحرکات ناتو به رهبری آمریکا نه در راستای مدیریت تنش، بلکه در راستای تشدید آن بوده است. تقویت نیروهای جدید ایالات متحده و ناتو در کشورهای حوزه بالتیک- در نزدیکی شهر سن‌پترزبورگ روسیه- خشم روس‌ها را برانگیخته است. ظاهراً این کشورها قول داده‌اند که موشک‌های جاولین، موشک‌های ضدهوایی استینگر و سایر تسلیحات ساخت آمریکا را در اختیار اوکراین قرار دهند. از زمان به‌رسمیت شناخته شدن استقلال کشورهای حوزۀ بالتیک در اوایل دهۀ 1990، روسیه هرگز آن‌ها را تهدید نکرده است. استفاده از ظرفیت این کشورها در مقابلۀ نظامی علیه روسیه ناگزیر آن‌ها را در تیررس مسکو قرار خواهد داد. عملکرد روس‌ها نشان داده‌است هیچ قصدی برای حمله به کشورهای بالتیک در پاسخ به چنین انتقال تسلیحاتی ندارد، اما اگر درگیری نظامی در جاهای دیگر مانند اوکراین رخ دهد، احتمالا اقدامات نظامی روسیه، کشورهای بالتیک را صرفاً به دلیل عضویت در ناتو مستثنی نمی‌کند.
مسئلۀ دیگر که می‌تواند تنش‌ها را به نقطۀ غیرقابل بازگشت سوق دهد، استقرار نظامیان آمریکایی و ناتو و همچنین تسلیح بدون کنترل مناطق مشتنج است. پنتاگون چهارشنبۀ هفتۀ پیش اعلام کرد که 3000 نیروی آمریکایی در هفته‌های آتی در آلمان، لهستان و رومانی مستقر خواهند شد که پاسخی آشکار به بحران جاری در امتداد مرز روسیه و اوکراین است. جان کربی، سخنگوی پنتاگون گفت: 1000سرباز مستقر در آلمان به رومانی و 2000 سرباز مستقر در ایالات متحده به لهستان و آلمان منتقل خواهند شد.
همچنین در هفته‌های اخیر، ناتو حجم گسترده‌ای از تسلیحات را وارد اوکراین کرده است که به ادعای روسیه این سلاح‌ها علاوه بر ارتش اوکراین به شبه‌نظامیان ملی‌گرا نیز تحویل داده می‌شود. این احتمال وجود دارد که شبه نظامیان مذکور- که کاملاً تحت فرمان حکومت مرکزی نیستند و حتی برای زلنسکی (رئیس‌جمهور اوکراین) نیز چالش‌زا محسوب می‌شوند- با حجم تسلیحاتی که به آنان می‌رسد تصور کنند یارای مقاومت در برابر قوای روس را دارند و شروع‌کنندۀ مسیری باشند که پایانی برای آن نیست.
انتقال تسلیحات ناتو به خطوط مقدم در دونباس- به‌ویژه واحدهایی که کاملاً تحت کنترل کی‌یف نیستند- و همچنین افزایش نقش نظامی کشورهای بالتیک در بحران اوکراین می‌تواند شرایط را از کنترل طرفین خارج کند.
در همین زمان، روسیه خود را برای پاسخ متقابل به تحریم‌های جدید غرب آماده می‌کند. به این معنی که مسکو به جای ضدتحریم‌های آشنا و قابل پیش‌بینی، طیف گسترده‌ای از اقدامات را علیه اقتصاد و زیرساخت‌های غربی‌ها و متحدانشان بکار می‌بندد. به‌طور مثال می‌توان به توافق اخیر 25ساله چین با روسیه برای خرید گاز روس‌ها اشاره کرد که تا حدی صدمات قطع درآمدهای حاصل از فروش گاز به اروپا را جبران می‌کند. تا به حال کشورهای اروپایی و کشورهایی نظیر ژاپن اعلام کرده‌اند که تحریم‌هایی را علیه روسیه به کار خواهند بست. این مسئله می‌تواند برای جمهوری اسلامی نیز فرصتی باشد تا بتواند در خلال این بحران به منافعی دست یابد.
ملموس‌ترین منفعت می‌تواند منافع اقتصادی و تجاری باشد. با اعمال تحریم‌های جدید، تهران می‌تواند با هوشمندی محصولات خود را جایگزین محصولات دیگر کشورها کرده و درآمد خود را به شکل چشم‌گیری افزایش دهد. در بعد سیاسی نیز تنش میان روسیه و غرب می‌تواند به ایران کمک کند تا از طرفین امتیازگیری کند. به طور مثال در مذاکرات ایران با 4+1 که در وین جریان دارد، تهران می‌تواند با استفاده از این اهرم به منافع حداکثری دست‌یابد و خواسته‌های خود را تأمین نماید.
گزارش از محمدحسین معصوم‌زاده – کارشناسی ارشد مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز دانشگاه تهران
