به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ حدود دوسال و سه‌ماه از ورود کرونا به ایران می‌گذرد. در این مدت بسیاری از کسب‌وکارها یا تعطیل شدند تا مجبور شدند به‌صورت آنلاین به کار خود ادامه دهند و ناشران یکی از همان مشاغلی هستند که هرچند وضعیت خوبی ندارند اما این روزها بعد از دوسال دوری از مصلی بار دیگر به نمایشگاه کتاب آمدند تا شاید از این طریق بتوانند کمی از دردهای خود را تسکین دهند. در دوسال اول همه‌گیری کرونا به‌دلیل برگزاری مجازی نمایشگاه بسیاری از دانشجویان کتاب‌های دانشگاهی خود را از بستر مجازی تهیه کردند. ازسوی دیگر ناشران دانشگاهی درحالی که همیشه در اول مهرماه تحول زیادی را در خریدوفروش کتاب‌ها شاهد بودند، بعد از کرونا به خلوتی کتابفروشی‌های خود عادت کرده بودند. آنها نیز همانند ناشران فعال در دیگر حوزه‌ها با توجه به وضعیت کاغذ و فروش پایین کتاب‌های دانشگاهی با ضررهای بسیاری روبه‌رو شدند، درحالی که آنها به‌همراه ناشران خارجی تنها تامین‌کننده منابع علمی به‌روز به‌شمار می‌روند. با این حال به‌نظر می‌رسد در قرن15 و همزمان با بازگشایی دانشگاه‌ها و امروز نیز با برپایی دوباره نمایشگاه قرار است وضعیت ناشران دانشگاهی هم تاحدی بهتر شود، هرچند راهروهای نه‌چندان شلوغ سالن ناشران دانشگاهی نشان می‌دهد این دوره نمایشگاه برخلاف دوره دوران قبل از کرونا، نتوانسته آن‌طور که باید دانشجویان را به مصلای تهران بیاورد، اما در طرف دیگر ماجرا وضعیت ناشران به‌گونه‌ای نیست که بتوانند قید حضور در این نمایشگاه را به‌هم بزنند.
شرایط اقتصادی نه‌تنها برای ناشران، بلکه برای دانشجویان هم خوب نیست
انتشارات تیمورزاده دیگر ناشری است که در سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران حضور دارد، انتشاراتی که بخش اعظم کتاب‌های پزشکی مورد نیاز را تولید می‌کند اما او هم وضعیت ناشران را رضایت‌بخش نمی‌داند و معتقد است تداوم وضعیت شرایط را نه‌تنها برای ناشران بلکه برای دانشجویان هم بدتر خواهد کرد. امیرحسین تیموزاده، مدیر غرفه انتشارات تیمورزاده در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «یکی از اصلی‌ترین دلایلی که دانشجویان برای خرید کتاب به نمایشگاه کتاب می‌آمدند، نسبت مناسب بن به قیمت کتاب‌ها بود. امسال این نسبت برای خرید آثار از طریق فضای مجازی کم است تا جایی که پیش‌تر می‌شد دانشجو ۵ تا ۶ اثر مدنظر خود را در نمایشگاه خریداری کند، اما امسال در بحث کتاب‌های دانشگاهی به‌دلیل اینکه قیمت‌ها ناخواسته بالا رفته حداکثر می‌تواند دو اثر را خریداری کند. البته بن در نمایشگاه فیزیکی عرضه نمی‌شود و به همین دلیل یکی از جذابیت‌های نمایشگاه فیزیکی هم از بین رفته است.»
وی با تاکید بر اینکه قطعا گردهمایی ناشران، باعث ایجاد دلگرمی میان فعالان این قشر در وضعیت این روزهای نشر کشور می‌شود، بیان داشت: «به راهروها که نگاه می‌کنیم، دیگر مانند سال‌های قبل از کرونا شاهد حضور جمعت قابل‌توجهی از دانشجویان نیستیم و دلیل خلوتی غرفه‌ها شرایط اقتصادی است؛ چراکه در گذشته جمعیت قابل‌توجهی از شهر‌های دیگر به مصلی می‌آمدند، اما امروز از لحاظ اقتصادی به‌صرفه نیست که دانشجویی بخواهد از شهر دیگری به مصلی آمده و آثارش را خریداری کند و به همین دلیل ترجیح‌اش آن است که از ویژگی فروش آنلاین نمایشگاه بهره ببرد. قطعا فروش آنلاین نمایشگاه کتاب مزایایی هم برای مخاطبان خارج از تهران داشته و باعث شده هزینه‌های آنها کاهش یابد.»
مدیر غرفه انتشارات تیمورزاده تصریح کرد: «امروز آنچه برای مخاطب مهم است، اینکه می‌تواند کتاب‌های مدنظر خود را تهیه کند یا خیر. درحقیقت باید به دانشجویان حق داد که به‌صورت گزینشی اقدام به خرید آثار کنند. همچنین طبیعتا کتاب جزء اولین کالایی است که در شرایط اقتصادی از سبد خرید حذف می‌شود.»
تیمورزاده با بیان اینکه در عرصه مجازی ۸۹۹عنوان کتاب و در بحث فیزیکی ۲۱۰عنوان آثار را عرضه کرده‌ایم، اظهار داشت: «با توجه به اینکه در آیین‌نامه آمده که آثار باید از سال۹۷ به‌بعد عرضه شود و سختگیری‌های زیادی در عرصه کتاب‌های رفرنس و خارجی وجود دارد، امکان عرضه همه آثار وجود نداشت. از طرفی نیز با قیمت دلار برای ناشران خارجی هم به‌صرفه نیست که کتاب رفرنس عرضه کنند و این خود مشکلاتی را ایجاد کرده است.»
عرضه 7 عنوان کتاب جدید ازسوی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در نمایشگاه کتاب
عظیمی، کارشناس انتشارات موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وابسته به وزارت علوم با بیان اینکه انتشارات این موسسه از سال85 تا امروز به‌عنوان ناشر تخصصی کتاب‌های حوزه آموزش عالی فعالیت می‌کند، گفت: «در چندسال اخیر به‌صورت ویژه روی کتاب‌های آموزش عالی، علم‌وفناوری تمرکز کرده و تا امروز بیش از 500جلد اثر به چاپ رسانده است و تلاش هم این بوده تا در چاپ آثار در حوزه تالیف از اساتید برجسته کمک بگیریم. همچنین در حوزه ترجمه هم کتاب‌های به‌روز زبان انگلیسی را انتخاب کرده و در مرحله بعد با ترجمه آنها به چاپ می‌رسد.»
او با تاکید بر اینکه در حوزه فلسفه، دین و اخلاق، رسانه، زنان و... فعالیت می‌کنیم، اظهار داشت: «سعی‌مان بر این است که تمرکز اصلی‌مان روی حوزه تالیف باشد اما قطعا با توجه به اینکه باید آثار روز را هم داشته باشیم از کتاب‌های ترجمه‌ای دور نمی‌مانیم. امسال نیز با 7عنوان جدید در نمایشگاه حاضر شده‌ایم و طی روزهای آینده دو عنوان دیگر اضافه می‌شود که زمان چاپ آنها مربوط به آخر بهمن‌ماه سال گذشته تا اردیبهشت امسال است.»
کارشناس انتشارات موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وابسته به وزارت علوم تصریح کرد: «کتابی که به دست مخاطب می‌رسد سلسله‌مراتبی را طی می‌کند اما به‌دلیل برخی مولفه‌ها مانند گرانی کاغذ، ممکن است آثار تنها به برخی مخاطب خاص محدود شود، درحالی که علاقه‌مند هستیم تا آثار به جمع بیشتری از دانشجویان و اساتید برسد و در همین راستا تلاش کردیم در فضای مجازی و اپلیکیشن‌هایی مانند طاقچه، فیبدو و... نیز حضور داشته باشیم، اما قطعا ناشران از وضعیت فعلی رضایت ندارند.»
عظیمی با بیان اینکه تیراژ هدف ما هزار نسخه است اما با توجه به شرایط فعلی نشر، این تیراژ را به دو پارت 450 و 550 نسخه‌ای تقسیم کرده‌ایم، تصریح کرد: «فاصله زمانی بین آخرین نمایشگاه حضوری و نمایشگاه سی‌وسوم باعث شده بحث خرید حضوری کمرنگ شود و مخاطبان ترجیح دهند آثار خود را از بستر مجازی تهیه کنند و به‌نظر می‌رسد استقبال از این نمایشگاه کمتر از حد انتظار باشد؛ هرچند امیدواریم طی روزهای پایانی هفته جاری با استقبال بهتری روبه‌رو شویم.»
آیین‌نامه وزارت ارشاد دست‌وپای ناشران را بسته است
منصور نظام‌آبادی، معاون موسسه انتشارات دانشگاه تهران هرچند از وضعیت نشر رضایت چندانی ندارد، اما بازگشت ناشران به مصلای تهران را یکی از اتفاقات مهم برای ناشران دانست و گفت: «وضعیت ناشران طی چندسال اخیر به‌گونه‌ای بوده که ناشران دچار خمودگی شده‌اند، اما قطعا برگزاری نمایشگاه آن هم بعد از دوسال باعث شده ناشران به تکاپو بیفتند. به‌طور مثال انتشارات دانشگاه تهران برای این دوره از نمایشگاه تعداد کتاب قابل‌توجهی را آماده کرد؛ هرچند ناشران از این رویداد خوشحال هستند اما اعمال برخی سیاست‌ها مانند انتقال بن تخفیف به نمایشگاه کتاب مجازی باعث شد کمی از میزان بازدیدکنندگان کاسته شود.»
او با بیان اینکه نمایشگاه کتاب به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد حوزه کتاب به‌شمار می‌رود، تصریح کرد: «سال‌های قبل می‌دیدیم اتوبوس‌های مختلف از شهر‌های مختلف دانشجویان را به نمایشگاه می‌آوردند که امسال با توجه به فروش آنلاین این مساله دیگر وجود ندارد و ترجیح می‌دهند از نمایشگاه مجازی خرید کنند؛ این مساله هم مزایا و هم معایب خودش را دارد.»
معاون موسسه انتشارات دانشگاه تهران اظهار داشت: «برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی نیز ویژگی‌های خاص خودش را دارد، به‌طور مثال انتشارات دانشگاه تهران در بستر مجازی فروش قابل‌توجهی را دارد و امکان عرضه همه آثار در این بستر فراهم است درحالی که در حوزه فیزیکی امکان عرضه محدودی از آثار وجود دارد؛ از این‌رو قطعا برای ناشران حضور در حوزه مجازی بهتر است؛ چراکه براساس نیاز اقدام به چاپ آثار می‌کنند.»
نظام‌آبادی گفت: «با توجه به آیین‌نامه وزارت ارشاد در نمایشگاه فیزیکی تنها ۷۰۰عنوان آثار را داریم؛ چراکه تنها باید آثاری را که از سال۹۷ به‌بعد چاپ شده‌اند در نمایشگاه عرضه کنیم اما در نمایشگاه مجازی نزدیک به هزار و ۳۰۰عنوان کتاب را برای فروش در نظر گرفته‌ایم.»
دانشجویان بیشتر آسیب را از گران‌شدن آثار ناشران دانشگاهی دیده‌اند
ابوالفضل طلایی، مدیر غرفه انتشارات سمت در این دوره از نمایشگاه هم با تاکید بر اینکه استقبال خوبی از نمایشگاه این دوره صورت نگرفته است و به‌نظر نمی‌رسد شرکت در آن برای ناشران چندان سودآور باشد، گفت: «نمایشگاه کتاب امسال با توجه به اینکه هم حضوری و هم مجازی برگزار می‌شود در عمل استقبال خوبی از نمایشگاه حضوری نشده است، ازسوی دیگر اعمال بن‌های کتاب تنها در بستر مجازی باعث شده عمده مخاطبان ترجیح دهند به‌جای آمدن به مصلی از طریق نمایشگاه مجازی اقدام به خرید آثارشان کنند.»
او گفت: «انتشارات سمت با 250عنوان کتاب جدید در این دوره از نمایشگاه شرکت کرده اما درمجموع دوهزار و 400عنوان کتاب داریم و توانستیم در بحث فیزیکی هزار و 100عنوان اثر را عرضه کنیم، اما واقعیت این است که مخاطبان چندان تمایلی به خرید آثار به‌صورت فیزیکی ندارند و به‌نظر می‌رسد همین میزان مخاطبان هم بیشتر برای تفریح به مصلی می آیند.»
مدیر غرفه انتشارات سمت با تاکید بر اینکه متاسفانه وضعیت ناشران فارغ از حیطه فعالیت‌شان به‌دلیل مشکلات مالی چندان تعریفی ندارد، اظهار داشت: «امروز با نبود کاغذ با مشکلاتی روبه‌رو شده‌ایم که تمام آثارمان را علی‌رغم اینکه در صف تجدید چاپ داریم اما به‌دلیل نبود کاغد این امکان برایمان فراهم نیست. قطعا افزایش هزینه‌ها علی‌رغم اینکه مشکلاتی را برای ناشران داشته اما در اصل دانشجویان بیشترین آسیب را دیده‌اند. طبیعی است در چنین شرایطی مسئولان مربوطه برای حمایت از ناشران باید کاغذ دولتی را دراختیار ناشران بگذارند تا ما نیز بتوانیم آثار را با قیمت کمتری دراختیار دانشجویان بگذاریم.»
ناشران دانشگاهی نقش مهمی در اجرای برنامه‌های علمی دارند، اما وضعیت‌‌شان خوب نیست
حضور ناشران دانشگاه‌های استان‌های دیگر در نمایشگاه کتاب هم فرصت خوبی را به آنها داده تا بتوانند نه‌تنها در جریان کم‌وکیف شرایط ناشران مطرح کشور قرار بگیرند، بلکه از نزدیک هم با مخاطبان ارتباط بگیرند. موضوعی که علی شفیعی‌سرارودی، مدیرمسئول انتشارات دانشگاه شهیدچمران اهواز هم آن را تایید می‌کند. او با تاکید بر اینکه قطعا حضور ناشران به‌صورت فیزیکی در نمایشگاه اثرگذاری بیشتری هم برای آنها و هم مخاطبان خواهد داشت، گفت: «مخاطب در بستر آنلاین نه‌تنها نمی‌تواند تجربه نمایشگاه فیزیکی را داشته باشد، بلکه به‌دلیل قطعی یا سردرگمی در صفحات گاهی از قید خرید کتاب می‌گذرد. از طرفی حضور در مصلی این فرصت را به آنها می‌دهد که با مجموعه کاملی از آثار روبه‌رو می‌شود درحالی‌که چنین ظرفیتی در نمایشگاه مجازی امکان‌پذیر نیست.»
او با تاکید بر اینکه با ۷۹عنوان کتاب چاپ‌اولی در بخش فیزیکی این دوره از نمایشگاه حضور پیدا کرده‌ایم، گفت: «برای فروش در بستر مجازی حدود ۳۰۰عنوان اثر را خواهیم داشت و خوشبختانه عرضه آنلاین و فیزیکی باعث می‌شود مخاطبانی که امکان حضور در مصلی را ندارند، دسترسی خرید به آثار را ایجاد و درمقابل بستر را برای دوستداران کتاب که خواهان قدم‌زدن در راهروها هستند هم فراهم کرده است.»
مدیرمسئول انتشارات دانشگاه شهیدچمران تصریح کرد: «قطعا اینکه ناشران در یک بازه زمانی مشخص گرد هم جمع شوند، این امکان را به آنها می‌دهند که نه‌تنها ارزیابی درستی از شرایط خود داشته باشند، بلکه متوجه شوند که دیگران در چه سطحی قرار داشته و باید چه برنامه‌ریزی‌ای برای رسیدن به آنها انجام دهند. همچنین می‌توان در جریان تولیدات بصری و محتوای دیگر ناشران هم قرار بگیریم.»
شفیعی تصریح کرد: «درست است که ناشران دولتی به نسبت ناشران خصوصی با مشکلات کمتری در شرایط فعلی روبه‌رو هستند، اما نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که شکل مشکلات آنها هم متفاوت است. در حقیقت در شرایط فعلی هم ناشر و هم دانشجو ضرر می‌کنند و باید تمهیداتی درنظر گرفته شود که ناشران دانشگاهی باتوجه به اینکه نقش مهمی در پیشبرد برنامه‌های علمی کشور دارند، بتوانند با کمترین دغدغه به فعالیت خود بپردازند.»
دانشجویان تمایلی برای خرید فیزیکی آثار در مصلای تهران ندارند
انتشارات دکتر خلیلی نیز که جزء ناشران فعال در عرصه پزشکی محسوب می‌شود هم نه‌تنها از وضعیت فعالیت فعالان این بخش رضایت ندارد، بلکه برگزاری نمایشگاه در مصلی را هم آن‌طور که باید برای ناشران مفید نمی‌داند. اقبال شرقی، مدیر غرفه انتشارات دکتر خلیلی گفت: «تا امروز بیشتر استقبال از بخش مجازی نمایشگاه کتاب بوده است و حضور فیزیکی به نسبت سال‌های گذشته به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است. قطعا دانشجویان باتوجه به شرایط فعلی از نظر مالی توانایی خرید همه آثارشان را ندارند و همین مساله هم برای ناشر و هم خود دانشجو آسیب‌زاست.»
او با تاکید بر اینکه با این حال گردهمایی ناشران در مصلی مزایای خوبی را برای این قشر دارد، امیدوارم شرایط اقتصادی کشور به‌گونه‌ای شود که در سبد خرید مردم کتاب هم جایی ثابت داشته باشد، ادامه داد: «تعداد کتاب‌های حضوری ناشران به نسبت بستر آنلاین بیشتر است؛ چراکه نمی‌توان به‌راحتی عرضه در بستر مجازی را مدیریت کرد. برخی آثار تعداد محدودی از آنها به چاپ رسیده و نمی‌توان پیش‌بینی کرد که چه تعداد از آن به‌صورت فیزیکی و چه تعداد از آن به‌صورت مجازی عرضه می‌شود، به همین دلیل ناشران ترجیح می‌دهند بخش اعظمی از موجودی خود را به‌صورت فیزیکی عرضه کنند.»
مدیر غرفه انتشارات دکتر خلیلی بیان داشت: «بن‌هایی که عرضه شده هم تنها در بستر مجازی قابل استفاده است و این کار اشتباهی بود که صورت گرفت؛ چراکه باعث شد دانشجویان دیگر ترجیح دهند به مصلی نیایند. مولفه دیگر اینکه بن‌ها به‌صورت درصد تخفیف ارائه شده و تنها درصدی از خرید را می‌توان با بن پرداخت کرد. یعنی در عمل تخفیف هم دیگر برای دانشجویان باتوجه به قیمت‌های کتاب جذابیت ندارد.»