به گزارش کتابخانه «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اکنون که دو هفته از برگزاری نمایشگاه کتاب فاصله گرفته‌ایم و مدیران نشر در آرامشی نسبی به‌سر می‌برند، درصدد برآمدیم با تعدادی از آنها گفت‌وگو کنیم و از نظرات آنها درخصوص ارزیابی سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران، بعد از دو سال وقفه کرونایی باخبر شویم. هشت ناشر فعال در نمایشگاه به سؤال ما در این زمینه پاسخ دادند.
به شهر آفتاب برگردیم
حسین سعیدی، انتشارات به نشر (آستان قدس رضوی): عملکرد وزارت ارشاد درخصوص برگزاری نمایشگاه کتاب امسال درمجموع، مثبت بود. البته یک بی‌نظمی و سردرگمی در روزهای اولیه وجود داشت اما درکل خوب بود. نمایشگاه امسال چند ویژگی داشت که آن را نسبت به سال‌های قبل متفاوت می‌کرد؛ اولا رویدادهایی که در نمایشگاه برگزار شد، هم به‌لحاظ کمی و هم به‌لحاظ کیفی قابل مقایسه با دوره‌های گذشته نبود. همچنین نشست‌های کتاب‌محور، چه در سرای اهل قلم و چه در محفل برخی از ناشران و مجموعه‌های صنفی، مثل مجمع ناشران انقلاب اسلامی، کاملا با محتوا بود که سبب افزایش سطح کیفی نمایشگاه شد. نکته سوم نحوه جانمایی غرفه‌ها بود که رعایت پروتکل‌های بهداشتی را تسهیل کرده بود و به عرضه و نمایش بهتر کتاب‌ها کمک می‌کرد. چهارم این‌که فضاهای پراکنده‌ای که در سال‌های گذشته در حیاط و مجموعه‌های مختلف مصلی وجود داشت، تجمیع شد و همه در فضاهای مسقف جانمایی شدند و نکته آخر، حضور مدام و مستمر مسؤولان و مجریان رده اول برگزاری نمایشگاه در بین ناشران و اهالی کتاب بود. همچنین گزارش‌گیری و گزارش‌دهی روزانه و ارائه آمار و ارقام به مخاطبان، از نکات مثبت نمایشگاه ۱۴۰۱ بود. ناگفته نماند فضای مصلی، مناسب نمایشگاه کتاب نیست، از الان باید پیش‌بینی کرد که نمایشگاه کتاب سال آینده در فضای حرفه‌ای شهر آفتاب برگزار شود و باید مطالبه‌ای جدی از شهرداری تهران در این‌خصوص صورت بگیرد.
فروش کتاب‌ها چشمگیر بود
کتایون رجبی، انتشارات نسیما: به نظر بنده امسال کسانی به نمایشگاه آمدند که واقعا پیگیر اخبار کتاب بودند و حضورشان برای وقت‌گذرانی و از روی عادت نبود. این‌که زمان نمایشگاه را عقب‌تر آوردند، خیلی خوب بود. در سال‌های قبل زمان برگزاری را هفته اول اردیبهشت می‌گذاشتند که این زمان، با امتحان‌های محصلان تداخل داشت. حتی جا دارد که این زمان به اوایل تابستان منتقل شود.
در رابطه با فروش مجازی و با وجود تخفیف‌های صورت‌گرفته، سطح فروش ناشران چشمگیر بود. متأسفانه چون سایت فروش نشر ما آماده نبود و پنل کتاب‌مان به مشکل برخورده بود، فقط توانستیم سه روز آخر در این فضا فعالیت کنیم که خدا را شکر راضی‌کننده بود.
درست است که نمایشگاه مجازی کتاب خرید را برای برخی از افراد جامعه سهل‌الوصول می‌کند اما اگر در این فضا، فرصت گفت‌وگوی رو در روی ناشر و مخاطب و دیدن و تورق کتاب و در نهایت انتخاب اثر توسط مخاطب، ایجاد شود، بسیار بهتر خواهد بود. پیشنهاد دیگر این که بین ناشر و مخاطب در فضای مجازی امکان گفت‌وگو ایجاد شود. در حقیقت با این دو تدبیر، نمایشگاه مجازی از حالت فروشگاهی خارج شده و به محلی برای اتفاق‌های مهم‌تر، نشست‌ها و رویدادهای اساسی‌تر و سازنده‌تر در حوزه نشر تبدیل می‌شود. ضمن این‌که فروش در کتابفروشی‌ها هم بیشتر می‌شود. چون آنها راهنمایان کتابی دارند که شاید غرفه‌داران نمایشگاه چنین همکارانی نداشته باشند.
باید در نمایشگاه مجازی، امکان تبلیغات برای همه فراهم باشد، به‌طوری که ناشری با آثار کم‌تعداد یا ناشری با تعداد آثار بالا از نظر تبلیغات در یک سطح باشند و حقوق همه ناشران رعایت شود. در نمایشگاه امسال، افراد مسؤول از معاون وزیر تا رئیس اداره‌کل کتاب پیگیر اتفاقات سطح نمایشگاه بودند و حتی متصدیان بانک صادرات به‌طور ویژه، کارها را پیگیری می‌کردند.
در آمار ساعات مطالعه ایرانی‌ها تجدید نظر کنیم
امین اکبری، انتشارات شهرستان ادب: کتاب، گران است و بحران اقتصادی مثل دیگر کالاها، بر کتاب هم تأثیر منفی گذاشته است. خاصه این‌که مخاطبان کتاب اغلب از قشر کم‌درآمد جامعه به‌خصوص دانشجویان هستند، خرید کتاب بار اقتصادی مضاعفی بر دوش آنها گذاشته است و سبد خرید کتاب‌شان نسبت به سال‌های گذشته کوچک‌تر شده است. حال که شاهد تأثیر منفی اقتصاد بر حوزه کتاب بوده‌ایم و ماه‌ها است که وزارت ارشاد کاغذ با نرخ دولتی به ناشران نداده است، همین امر سبب افزایش قیمت کتاب‌ها شده، با وجود این شاهد استقبال خوب مردم از نمایشگاه امسال بودیم. این عملکرد مردم، تمام معادلات ذهنی را به‌هم ریخت و حتی حکایت از آن داشت که باید در مورد آمار ساعات مطالعه ایرانی‌ها تجدید نظری صورت بگیرد.
درخصوص بحث برپایی نمایشگاه به‌صورت حضوری یا مجازی، و حرف و حدیث‌هایی که امسال درباره حذف نمایشگاه فیزیکی زده شد، باید گفت نمایشگاه کتاب تنها درگاهی است که ناشرها می‌توانند با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند. تا وقتی که در حوزه کتاب زیرساخت‌های لازم و ضروری درست نشده است، حذف نمایشگاه حضوری درست و منطقی نخواهد بود. ما فعلا ناگزیر به برگزاری نمایشگاه به‌صورت فیزیکی هستیم، چرا که تعداد ناشرها زیاد است و کتابفروشی‌ها نمی‌توانند از همه ناشران و آثار آنها حمایت و پشتیبانی کنند؛ به‌همین خاطر گزینشی عمل می‌کنند و فقط کتاب‌های پرفروش که قابلیت بازاری شدن دارند را تبلیغ می‌کنند. ناشرها در قفسه کتاب‌شان آثار خوبی که بازاری نیست هم دارند. ناشرهایی داریم که در این هرم قدرتی که پخشی‌ها و کتابفروشی‌ها ساخته‌اند، جایگاهی ندارند. این ناهماهنگی در تعداد بالای ناشر و کمی فروشگاه‌های کتاب، وجود برپایی نمایشگاه حضوری را ضروری‌تر می‌کند. البته در این بین، وجود نشرهای کوچک و غیرضروری که در سال‌های اخیر مجوز نشر گرفته‌اند و کار خاص و شاخصی تولید نکرده‌اند هم معضل است و حضورشان در نمایشگاه کتاب سبب سختی کار مسؤولان و دیگر ناشران می‌شود.
کاش تبلیغات بیشتری انجام می‌شد
مرتضی کاردر، انتشارات هرمس: برگزاری نمایشگاه بعد از دو سال وقفه، اتفاق خوبی بود ولی ای‌کاش این برگزاری با آمادگی بیشتری صورت می‌گرفت. چراکه برگزارکنندگان نمایشگاه در روزهای نخست، آماده نبودند. ما معمولا مخاطبان ویژه و حرفه‌ای کتاب را درنظر می‌گیریم، ولی طیف عمومی‌تری مثل دانش‌آموزان هم هستند که در نمایشگاه شرکت می‌کنند و اگر تبلیغات بیشتری انجام می‌شد، مخاطبان بیشتری جذب نمایشگاه می‌شدند و نمایشگاه پربارتری داشتیم.
در سال‌های قبل، وقتی نمایشگاه کتاب در مصلی برگزار می‌شد، بعد از آن نمایشگاه قرآن بود اما امسال این روند برعکس شد. اگر نمایشگاه دیرتر برگزار می‌شد اما آمادگی سخت‌افزاری و محیطی بیشتر می‌شد، خیلی بهتر بود.
نکته دیگر این‌که از دهه ۸۰ که نمایشگاه کتاب در مصلی برگزار می‌شود تا به امروز، امکانات رفاهی مصلی تغییر چشمگیری نکرده است. به‌عنوان مثال، می‌توان به تعداد کم صندلی‌ها برای نشستن و استراحت بازدیدکنندگان اشاره کرد.
فکر نمی‌کردیم برگزار شود!
اسماعیل سلطانی، نشر و چاپ بین‌الملل: از نظر بنده نمایشگاه کتاب سوای این‌که در کشور ما هنوز حالت ارائه محتوا پیدا نکرده است، مرز ارائه آخرین تحولات کتابی کشور است. درواقع نمایشگاه یک فروشگاه تجمیع شده است که در یک مکان و زمان مشخصی، یک بازار مشخصی برای فروش آثار همه ناشران فراهم می‌آورد. نمایشگاه برای برخی از ناشران مرکز ارائه محتوای عملکردشان نیست بلکه بعضا برای برخی از ناشران سنتی، مرکز تخلیه انبار است. من امیدوارم که مجموعه وزارت ارشاد بتواند نمایشگاه را به معنای نمایشگاهی واقعی برگزار کند. یعنی نمایشگاه جایی باشد که ما ناشران در حوزه محتوا با هم صحبت کنیم. این‌که کشور در حال حاضر به چه محتوایی نیاز دارد؟ این محتوا را چگونه ارائه دهد؟ و... در کل، نمایشگاه خوب بود و یک تابوشکنی داشت، چون انتظار خود من این بود که امسال برگزار نشود اما دوستان با همه مسائل پیش رو، بعد از دو سال وقفه توانستند نمایشگاه را برگزار کنند و این ارزشمند بود.
فضای مجازی، حقیقت فروش ناشران است. این نشان از فراوانی مخاطب دارد و این‌که ناشر چقدر برای مخاطب خود ارزش قائل شده و محتوا آماده کرده است. یک ناشری کتابی دارد و به‌صورت سنتی در مدت زمان طولانی می‌تواند آن را بفروشد. این ناشر با ناشری که ادبیاتش را به‌روز کرده و لحظه‌به‌لحظه در حال جنگ با مشکلات است و در شرایط سخت اقتصادی، آثارش را ارائه می‌دهد، فرق دارد. کاش در نمایشگاه مجازی هم، قسمتی برای تازه‌های ناشران و آثار جدیدشان که کارنامه واقعی آنهاست، در نظر گرفته می‌شد که در این‌صورت فضای مجازی بهتر و کم‌خرج‌تر و واقعی‌تری داشتیم. در واقع نمایشگاه جایی است که منِ ناشر بتوانم با مؤلف‌ها، تسهیل‌گرها و... ارتباط برقرار کنم؛ اما متأسفانه نمایشگاه جایی شده که ناشر نگران میزان حضور مشتری و فروش آثارش است. این معضلات، ناشر را از آرمان و هدف اصلی‌اش دور می‌کند. نمایشگاه باید به‌گونه‌ای باشد که تمام اجزای اکوسیستم در کنار هم باشد، به‌طوری که نویسنده‌ها و حتی چاپخانه‌دارها در نمایشگاه حضور داشته باشند تا شاهد کارکرد بهتر و مفیدتری از نمایشگاه باشیم.
رشدمان زیاد شد
محمد حقی، انتشارات کتابستان معرفت: نمایشگاه کتاب از وجوه مختلف، نمایشگاهی رو به جلو بود. از یک طرف همزمانی نمایشگاه حضوری و مجازی دستاوردهای خوبی داشت به‌طوری که در دنیا نمونه‌ای از آن را سراغ نداشتیم. از طرف دیگر گردش مالی این نمایشگاه نسبت به سال ۹۸ ما را با رشد خیلی خوبی مواجه کرد. همچنین به فضای فیزیکی نمایشگاه از نظر چینش راهروها، عریض کردن آنها برای تردد آسان‌تر و رعایت پروتکل‌های بهداشتی دوران کرونا توجه شده بود. در زمینه تبلیغات و اطلاع‌رسانی هم هماهنگی بین ستاد برگزاری نمایشگاه با صدا و سیما و رسانه‌ها برای پوشش اخبار نمایشگاه خیلی خوب بود. تنها چیزی که از منظر بنده می‌توانست بهتر انجام شود، واگذاری غرفه‌ها بود که یک مقدار با تأخیر صورت گرفت. اگر سه چهار روز زودتر معلوم می‌شد که جایگاه هر ناشر کجاست و چه متراژی دارد، در برنامه‌ریزی ناشران تأثیر بهتری داشت. من درکل از هر دو فضای مجازی و حضوری نمایشگاه راضی بودم؛ زیرا هم نسبت به نمایشگاه مجازی بهمن‌ماه رشد داشتیم، هم نسبت به نمایشگاه حضوری سال ۹۸ این رشد مشهود بود. آمار کل نمایشگاه ۹۰ درصد رشد داشت که در انتشارات ما، از آن هم بیشتر بود.
وظیفه‌مان سنگین شد
مهدی قربانی، انتشارات حماسه یاران: خوشبختانه نمایشگاه کتاب امسال علی‌رغم وقفه دوساله با استقبال خوبی روبه‌رو شد. وقتی اعلام شد در نمایشگاه مجازی و حضوری، بالای ۲۰۰ میلیارد تومان کتاب خریداری شده، با توجه به وضعیت اقتصادی مردم، خیلی امیدوارکننده بود. البته این موضوع، وظیفه ما ناشرها را در تولید کتاب خوب، سنگین‌تر می‌کند. در واقع جامعه نسبت به خرید و خواندن کتاب، اشتیاق خود را نشان داده و ما باید دقت نظرمان را در تولید آثار سازنده، بالا ببریم.
نمایشگاه در حقیقت بستری است برای دیدارها و تعاملات دوستانه بین نویسندگان، ناشران و... خصوصا برای ما به عنوان یک نشر نوظهور فرصتی بسیار مغتنم به‌شمار می‌رود.
آنچه در نمایشگاه امسال برای بنده و برخی از دوستان جای سوال داشت، وضعیت حجاب و پوشش بازدیدکنندگان نمایشگاه بود. شایسته بود مسؤولان نمایشگاه تدابیری جدی و مؤثر در قبال مساله حجاب و پوشش بیندیشند و نسبت به رعایت نکردن آن واکنش نشان دهند.
موضوع دیگری که قابل ذکر است، وجود غرفه‌های خالی در برخی سالن‌ها بود که زیبایی بصری نمایشگاه را خدشه‌دار می‌کرد. باید این فضاهای خالی به دیگر ناشران که مایل به حضور بودند، اختصاص می‌یافت.
فکری به حال گرانی کتاب کنید
مهدی محمدخانی، نشر روایت فتح: بعد از وقفه دوساله، به‌عنوان ناشر مشتاق و منتظر وقوع این اتفاق بودیم تا بتوانیم با مخاطبان خودمان به صورت حضوری ارتباط برقرار کنیم، از نزدیک آثارمان را به آنها عرضه کنیم و در جریان نظرات آنها درخصوص آثارمان باشیم اما امسال برگزاری همزمان دو‌نمایشگاه حضوری و مجازی، سختی‌هایی را برای ناشران ایجاد کرد. چون ناشران پرفروش باید همزمان دو سیستم مختلف فروش را هدایت می‌کردند.
نکته قابل تامل در نمایشگاه امسال، استقبال و حضور پررنگ مخاطبان بود. الحمدلله با وجود دغدغه‌های اقتصادی و معیشتی، مخاطبان همچنان با کتاب ارتباط نزدیکی دارند و نسبت به امر کتاب و کتابخوانی رغبت زیادی نشان می‌دهند ولی به هر حال مسؤولان باید برای معضل گرانی کتاب تدابیری بیندیشند تا شاهد حضور پربارتر مخاطبان در تمام رده‌های سنی باشیم. درخصوص فضای فیزیکی نمایشگاه اگر بخواهم به نکته‌ای اشاره کنم؛ باید بگویم که در برگزاری نمایشگاه برنامه‌ریزی بهتر و زودهنگامی صورت می‌گرفت.
منبع: جام جم
