به گزارش سرویس زنان «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اخیرا 50 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی درخواست کرده‌اند که طرح اصلاح قانون نحوه رسیدگی به محکومیت‌های مالی (مهریه) خارج از نوبت در مجلس مورد رسیدگی قرار گیرد.
بیشتر بخوانید: در گفتگو با استاد حوزه و دانشگاه مطرح شد؛ حق و حقوق زنان را با قانون نمی‌شود ادا کرد
از این رو سرویس زنان «خبرنامه دانشجویان ایران» در ادامه گزارش‌ها و مصاحبه‌های پیرامون مهریه که تاکنون منتشر شده است، در گفتگو با مهدیه منافی، پژوهشگر حوزه زنان، به ابعاد دیگری از مهریه با نگاهی به قرآن کریم پرداخته است. در ادامه مشروحی از این گفتگو را میخوانید:
سوال: در ابتدا به تعریف و جایگاه مهریه از نگاه قرآن بپردازید و سپس در خصوص طرح اخیر مجلس به این سوالات پاسخ دهید که آیا از لحاظ فقهی، قانون گذار اجازه‌ی تعیین حدود حداقل و حداکثر برای مهریه را دارد یا خیر؟ راهکار برون رفت از این شرایط را بفرمایید.
در چند محور نکاتی که فرمودید را مطرح می‌کنم. یکی آیه قرآن و نگاه احادیث و روایات در خصوص مهریه، دیگری نظام فقهی حقوقی اسلام که عمدتا یک نگاه پیشینی است نه پسینی. البته ما مباحث مجازات بعد از اعمال مجرمانه هم داریم اما بار حقوقی اسلام بیشتر پیشینی است که این خیلی نکته مهمی است که در بحث مهریه باید به آن توجه کنیم. مورد بعدی، سیستم اقتصادی و نظام حمایت اقتصادی اسلامی از زن در خانواده است که معمولا کمتر به آن توجه می‌شود و اگر به آن توجه می‌شود به شکل کاملی نیست. بحث بعدی گرفتن مهریه و حقوقی است که در رابطه با مهریه بر زن و مرد وارد می‌شود.
کلیدی‌ترین آیه‌ای که در رابطه با مهریه در قرآن آمده است، آیه ۴ سوره نساء است که مهریه با لفظ صداق در آن مطرح شده است. «وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنِیئًا مَرِیئًا» (و مَهر زنان را به عنوان هدیه‌اى از روى طیب خاطر به ایشان بدهید؛ و اگر به میل خودشان چیزى از آن را به شما واگذاشتند، آن را حلال و گوارا بخورید.) در اینجا چند کلیدواژه داریم که من به آن اشاره می‌کنم. «آتوا» به معنی دادن است اما چه دادنی؟ «آتوا» به دادنی گفته می‌شود که با میل و رغبت و همچنین با سهولت و آسانی باشد. یعنی این قید برای دادن مهریه در قرآن کریم مطرح شده است. در این آیه «صداق» به عنوان واژه‌ای که برای مهریه در قرآن به کار رفته که در فارسی به کابین یا همان مهریه ترجمه شده است. صداق نشانه‌ی صداقت مرد است.
مجموعا در تعهداتی که وجود دارد، وقتی تعهد مالی گرفته می‌شود، جدی بودن قصد طرف مقابل را نشان می‌دهد که این خیلی نکته مهمی است که ما باید ببینیم وقتی او بنا بر تعبیر قرآن، دارد وارد میثاق غلیظی همچون ازدواج می‌شود، مرد چقدر در تعهد مالی ابتدای ازدواج قصد جدی دارد، این خیلی نکته مهمی در رابطه با نشان دادن صداقت مرد در ازدواج است. روایت داریم که اگر مردی با این نیت که «مهریه را کی داده و کی گرفته» مهریه را تعیین کند، به تعبیر روایت اهل زنا است و معمولا این بخش از روایات اینچنینی بیان نمی‌شود و در فرهنگ ما، در منابعی از این دست نیز گفته نمی‌شود که این خودش مشکل ساز است.
در قرآن یک عبارت دیگری در ادامه این آیه وجود دارد؛ «نحله» یعنی اینکه مهریه و صداق را نحله بدهید. این نحله از حیث پیش کش کردن مهریه به زن بیان شده است. پیش کش کردن چه ویژگی خاصی دارد؟ نحله از واژه نحل به معنای زنبور عسل می‌آید، یعنی هم نافع است و هم شیرین. این پیش کشی که به زن داده می‌شود، آن شیرینی نحل را دارد و نکته مهم در این امر این است که عوضی ندارد یعنی بده و بستانی وجود دارد. در این خصوص جدالی فقهی وجود دارد که مهریه در مقابل بضع هست، این آیه می‌گوید که اینطور نیست و مهریه پیش کشی و نحله است.
حدی برای حداقل و حداکثر مهریه نداریم
بعد در ادامه آیه باز نکته بسیار مهمی آورده شده است؛ (فَکُلُوهُ هَنِیئًا مَرِیئًا) می‌گوید اگر خانمی براساس میل و رغبت، با کمال اختیار و آزادی که دارد، بخشی از مهریه را بخشید، آن آقا می‌تواند به شکل گوارا (هنیئا مریئا) از آن بخشی که آن خانم بخشیده، استفاده کند و این امر کاملا به اختیار خانم است که می‌تواند این کار را انجام دهد یا انجام ندهد. یک نکته خیلی مهمی که در رابطه با مهریه وجود دارد این است که به لحاظ اسلامی اگر بخواهیم از این موضوع یاد کنیم این است که ما حدی برای حداقل و حداکثر مهریه نداریم و این آزادی برای دو طرف قرار داده شده که این مهریه براساس توانمندی آنان انتخاب شود. مهریه در نگاه اسلامی، به شکل عین، باید پرداخت شود و بعد به عنوان ضمه بر عهده مرد می‌آید و مرد بدهکار می‌شود. یعنی به شکل کلی این به لحاظ فقهی حقوقی در جاهای دیگر هم اشاره شده که اگر زن و مرد قبل از ارتباط زناشویی طلاق بگیرند، خانم باید نصف مهر را به آقا برگرداند. این از این جهت است که همان ابتدا مهریه به زن پرداخت شده و پیش فرض اسلام هم همین است اما خب متاسفانه این پیش فرض در جامعه ما رخ نمی‌دهد.
نکته مهمی که در ابتدا نیز به آن اشاره کردم این است که مجموعا سیستم حقوقی اسلام پیشینی است اما ما آن را به سیستم پسینی تبدیل کردیم. یعنی حتی سیستم اقتصادی اسلام در حقوق زنان را هم بخواهیم در نظر بگیریم همچون مهریه، نفقه و اجرت المثل و تمام موارد دیگر، هم در طول زندگی و هم در ابتدای زندگی است اما ما آن را به هنگام طلاق منتقل و برای آن مجازات تعیین کردیم که مثلا اگر مرد توانمندی نداشت حبس شود. از آن طرف برای این که برخی سو استفاده‌ها نسبت به مهریه وجود دارد، اتفاقی که افتاده این است که برای حل این مسئله، کلا صورت مسئله را پاک کرده‌اند.
از این جهت که مثلا آمده‌اند مشخص کرده‌اند که اگر بیش از ۱۱۰ سکه مهر زن باشد، در صورت عدم توان پرداخت، مرد حبس نمی‌شود و یا در قانون جدید دارند حق ثبت تعریف می‌کنند و این حق ثبت را برای تهیه جهیزیه افراد بی بضاعت در نظر گرفته‌اند. برای سامان دادن یک مشکل فرهنگی واقعا کارهای این مدلی جواب نمی‌دهد چون خیلی راحت می‌توان از چهارچوب آن خارج شد و یا تعهدات را به گونه‌ای دیگر در نظر گرفت و این موضوع، مشکلات مهریه را نه تنها حل نمی‌کند بلکه تأیید آم از لحاظ اسلامی هم مورد سوال است.
البته من نمی‌دانم اگر این طرح به شورای نگهبان برود، چه تصمیمی برای آن گرفته می‌شود ولی این راهکار مشکل را حل نمی‌کند. آن چیزی که مشکل ما را حل می‌کند این است که ما بیاییم قانون پیشینی اسلام را به صورت درست تعیین کنیم. الان برای حل مشکل ما گفتیم برای قانونگذار برای حل مشکل سقف ۱۱۰ سکه را برای عدم حبس مرد در نظر گرفته و در آن جا می‌آیند اموال مرد را می‌سنجند تا ببینند مرد چطور می‌تواند با قسط بندی این مهریه را بپردازد. اگر مهریه به یک مسئله فرهنگی تبدیل شده، این اتفاق در ابتدای زندگی بیفتد.
برای حل مشکلات، زنان باید از حقوق خود بگذرند؟
اگر اموال مرد را در موقع طلاق می‌سنجیم، بیاییم در ابتدای زندگی بسنجیم و بعد براساس شغل و جایگاه خانوادگی آن مرد، توانمندی آن مرد برای اختصاص مهریه‌های نجومی و خارج از حد عرف سنجیده شود که ببینیم بعد از ۱۰ سال مرد این میزان تمکن مالی دارد و می‌تواند به این میزان مهریه برای همسرش تعیین کند. همین تغییر نگاه بسیاری از مشکلات را حل می‌کند اما متاسفانه چنین نگاهی وجود ندارد و فقط ما می‌خواهیم یک مسئله مالی را با حد مالی دیگری، حل کنیم و این امر واقعا مشکل را حل نمی‌کند و مسئله را به جای حل کردن، پاک می‌کند.
از طرف دیگر، می‌خواهم اشاره‌ی کلی دیگری به نظام اقتصادی اسلام کنم. ما معمولا برای حل مسائل نگاه جزئی داریم نه سیستمی و نظام مند. مثلا یک نگاه می‌گوید ما الان مشکلی به نام مهریه داریم و حق آقایان دارد ضایع می‌شود و قص علی هذه و این مشکل را باید حل کنیم. یک نگاه دیگری داریم که نگاه کلان و همه جانبه به مسائل جامعه است. واقعیت این است که برای یک زن مسلمان در خانواده، یک سیستم حقوقی اقتصادی تعریف شده که تمام نیازهای او را تامین می‌کند اعم از مواردی که قطعی و حتمی است و تکلیف همسر است مثل مهریه، نفقه، اجرت المثل و مواردی از این دست اما ما صرفا به این موضوع اشاره می‌کنیم که وضعیت اقتصادی جامعه نامساعد است و آقایان در اشتغال و ... مشکل دارند و در این موارد، مدام از حق خانم‌ها کم گذاشته می‌شود. در چنین مواقعی اگر آن نگاه کلان را داشته باشیم، بسیاری از مشکلات قابل حل است.
مثلا یکی از مشکلاتی که وجود دارد بحث اشتغال خانم‌ها است که گروهی از آقایان خودشان با این امر مشکل دارند. اگر بخواهیم برعکس آن را هم نگاه کنیم می‌شود زنانی هستند که به دلیل عدم تامین حقوق اقتصادی آن ها در خانواده، مجبور می‌شوند کار کنند. البته من اشتغال خانم‌ها و مواردی از این دست را نفی نمی‌کنم و الان دارم راجع به سیستم اقتصادی اسلام و حقوق اقتصادی زنان در خانواده بحث می‌کنم. اگر برای برخی خانواده‌ها، شاغل شدن خانم به معضل تبدیل شده، ما باید چه کار کنیم؟ باید حقوق اقتصادی خانم در خانواده را تامین کنیم، بدون منت و بدون اذیت. مهریه او باید عند المطالبه پرداخت شود.
اجرت المثل او تعیین شود. اجرت المثل حد و حدود ندارد و مرد نمی‌تواند تعیین کند که خانم اجرت را چطور خرج کند اما در بحث نفقه، اختصاص به یک سری موارد خاص دارد که در فقه ما تعیین شده که به نظر بنده نیاز به به روز رسانی راجع به نیازهای زن امروز دارد. این‌ها خودش نیاز اقتصادی یک خانم را که منجر به شاغل شدن او می‌شود، حل می‌کند اما متاسفانه ما این نگاه کلان را نداریم و برای حل مشکلات صرفا می‌گوییم زنان از حقوق خود بگذرند. گذشتن از حق اگر دو طرفه باشد و اگر نگاه اسلامی در آن رعایت شده باشد، نه تنها بد نیست بلکه بسیار ممدوح است و فضیلت محسوب می‌شود. حتی راجع به مهریه در همین آیه اشاره شده که اگر خانم خواست بخشی از مهریه خود را ببخشد.
این نگاه وجود دارد اما اگر نگاه کلان اسلامی را به سیستم اقتصادی خانواده وارد کنیم و تمام اجزای این پازل حمایت اقتصادی اسلامی از زن را سر جای خودش بگذاریم، واقعا مسئله‌ای و نیازی به عنوان نیاز اقتصادی برای یک خانم به وجود نخواهد آمد که به خاطر آن مجبور شود به خاطر تامین مالی خود، اشتغال را انتخاب کند. این خیلی نکته مهمی است که نه تنها در رابطه با مهریه بلکه در رابطه با حقوق اقتصادی خانم‌ها در خانواده باید به آن توجه شود. متاسفانه مسئولین ما این نگاه همه جانبه را ندارند و صرفا می‌خواهند با یک سری طرح‌های اینچنینی همچون طرح اخیر مهریه در مجلس، حل مشکلات را سخت‌تر کنند. طرح‌های اینچنینی نه تنها مشکل را حل نمی‌کنند بلکه باعث ضایع شدن حقوق افراد نیز می‌شوند.
مصاحبه از مهدیه دهقان
آسیمه
1401/06/14 - 14:26
