به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ رخداد های امروز کشور و آنچه که در جامعه در جریان است معلول علت هایی است که پرداختن به آن چشم انداز آتی مواجهه با چالش ها را پیش روی ما روشن تر خواهد نمود از این رو درک درست از ریشه این رخدادها و حوادث که منجر به بروز اعتراضات و البته جولان دشمنان در زیر پوست جامعه شده است ما را از خطر های آتی در سیاست گذاری کلان در کشور آگاه میسازد.
نگاه کردن به هر مسئله ای از بعد تاریخی، معایب و ضعف های آن را برای دلسوزان روشن تر خواهد نمود و دست متولیان را برای اصلاح رویکردها خواهد گشود. از این در نوشتار قصد داریم تا با نگاهی جامعه شناسانه و تاریخی به ریشه های موضوع حجاب در ایران بپردازیم و مروری اجمالی بر تاریخچه این امر خطیر و چالش ساز بیافکنیم.
زیر ساخت ناقص سیاسی و فرهنگی
آنچه امروز در خیابان های ایران در حال وقوع است را بنایی از زیر ساخت ناقص امر سیاسی و فرهنگی در کشور ما است. بی شک موضوع حجاب نیز یکی دیگر از ضعف های کارکردی سیاست در شناخت سوژه فرهنگی و ارائه راهکار متناسب با آن است.
آنچه که این روزها و البته درگذشته نیز از نظر سیاست گذاران و متولیان امر فرهنگ در خصوص موضوع حجاب پوشیده است و غفلت آنها کما فی السابق هزینه های هنگفتی برای مردم و دولت تراشیده، خلأ تئوریک و ضعف شناختی و تاریخی از این چالش مهم تاریخی و فرهنگی است.
در نگاهی اجمالی به موضوع حجاب با تکیه بر تاریخ نیم قرن اخیر کشور نکته قابل توجه آنست که چالشی که امروز جمهوری اسلامی با آن دست و پنجه نرم می‌کند، به هیچ‌وجه موضوع تازه نیست و همواره از زمان انقلاب و قبل از آن نیز در متن جامعه مسئله ساز بوده است اما پاسخ به آن بعد از انقلاب به دلیل ملاحظات و اقتضاعات دینی و ایدیولوژیک و همچنین به دنبال عدم اجماع سیاسی هیچگاه بشکل درستی به آن پرداخته نشده است.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مردم برای رهایی از فساد پهلوی و دستیابی به استقلال و آزادی با امام خمینی (ره) که رهبر گفتمان دین و مبارز با دخالت بیگانگان در مملکت و به ارمغان آورنده استقلال برای مردم بود همصدا شدند این هم صدایی در مسیر استیلای جامعه و کشور بود که روحیه وحدت و یکپارچگی را در کشور به وجود آورده بود و همه را در زیر یک پرچم جمع کرد، ایجاد این جریانات باعث شد تا مردم برای احقاق هدف های عالی و آرمان های خود که همانا استقلال و بهروزی بیش از پیش بود در برابر شاه دست به انقلاب بزنند.
حجاب وقار لازم الاجرا است
در واقع با پیروزی انقلاب اسلامی حجاب نیز مبتنی با شرع مقدس می‌رفت تا به الزامی همگانی برای همه اقشار حتی آنان که باورمند به این موضوع نبودند تبدیل شود، از همان ابتدا مواضع مختلفی نسبت به این امر در کشور گرفته می‌شد، برای مثال آیت الله طالقانی بر ( حجاب وقار) تاکید داشت و نص قرآن را لازم الاجرا می دانست. همچنین از طرف دیگر امام در سخرانی خود در مدرسه فیضیه و در تاریخ ۱۳ اسفند ۵۷، با موضوع «زن از دیدگاه اسلام»، بعد از تجلیل فراوان از بانوان مسلمان انقلابی، فرمودند: «زن‌ها نباید گول بخورند، زن‌ها گمان نکنند که این مقام زن است که باید بزک کرده، بیرون برود با سر باز و لخت! این مقام زن نیست...» مصادف این سخرانی امام و در فردای آن روز با انعکاس سخنرانی امام از طریق تلویزیون، راهپیمایی‌های زیادی در سراسر کشور در حمایت از سخنان امام برپا شد. اما در تهران علاوه بر راهپیمایی طرفداران حجاب، یک راهپیمایی در مخالفت با نظر امام و مخالفت با حجاب برگزار شد که نتیجه آن، وقوع زدوخورد شدید میان طرفداران و مخالفان حجاب بود! به این ترتیب از روز ۱۶ اسفند، روزنامه‌ها و مجلات، شروع به موضعگیری درباره «حجاب» کردند. روزنامه‌ها و مجلات انقلابی، به چاپ مواضع موافقان حجاب اقدام می‌کردند و روزنامه و مجلات ضدانقلاب، علیه حجاب مقاله و مصاحبه چاپ می‌کردند. این تنازع که تاکنون نیز حل نشده است نشان میدهد که از ابتدا فکری بهینه برای حل این معضل از سمت هیچکدام از جریان های فکری نشد.
در مقابل دیدگاه حاکم دولت موقت که دستور یافته بود امور جاری انقلاب را بعنوان بازوی اجرایی کشور دنبال کند، مخالف حجاب به شکل اجباری برای همه بود بنابراین این نزاع گفتمانی و این شکاف دید در خصوص این مسئله از ابتدا خود را نشان داده بود از این رو مسئله حجاب در مسیر امر انقلابی پس از پیروزی انقلاب به حاشیه رانده شد و فکری که ابعاد حقیقی این موضوع بشدت مهم و حیاتی را بسنجد و سیاستی بهینه و خوب را در دستور کار قرار دهد که تعادلی تحقق بخش بین این حقیقت و امر ارزشی و دینی ایجاد کند، وجود نداشت.
دستور امام برای انقلاب اداری
جامعه ایران که از پیش از انقلاب نیز دارای تنوع فکری در اعتقادات بود و این موضوع از طبیعیات هر جامعه است با انقلاب اسلامی تعقیب موضوع حجاب برای دسته ای که به آن باورمند نبودند تبدیل به وظیفه ای شد برای تحقق آزادی هایی که انقلاب برای آن به وقوع پیوسته بود بنابراین امام خمینی ره پس از پیروزی انقلاب اسلامی دستور دادند که در ادارات دولتی افراد بی حجاب مورد مآخذه قرار گیرند و این موضوع جلوگیری شود
از سوی دیگر دولت موقت که به دستور امام مأمور به اجرای حجاب با دستور انقلابی در جامعه شده بود از حجاب آزادانه دفاع کرد و بازرگان در سخنرانی خود حجاب را امری آزاد تلقی کرد و کاربرد زور در این موضوع را خلاف شریعت دانست و مصادف با این احوال برخی کارمندان و شاغلان در دفاع از آزادی زن در انتخاب پوشش خود به خیابان ها آمدند و با این تصمیم مخالفت کردند و بعد ها نیز شعار هایی از قبیل « بی حجاب و با حجاب علیه شاه می‌جنگیم _ بی حجاب و با حجاب آزادی را پاسداریم» سر دادند.
مواضع آیت الله طالقانی و بازرگان و... در این دوران نشان میدهد که عملا دعوا حل نشده است. بعد از این اتفاقات، معترضان که طرفی بر نبستند، ناگزیر به قوانین جدید تمکین نمودند اما هیچ گاه موضوع حل نشد.
بعد ها با اجرای دستورات شرع، معترضان و افراد خواستار حجاب آزاد را به دادگاه های انقلاب اسلامی ارجاع میدادند که این مواجه با موضوع تا اکنون نیز به اشکال دیگری در حال انجام اما امروز دیگر جامعه بواسطه ناکامی های مردم و ضعف دولت ها و همچین تلاش دشمن برای هدف قرار دادن فرهنگ و عفت عمومی جامعه، گوش شنوایی ندارد.
حجاب اسلامی در همه جای جامعه تسری یابد
در سال 63 قانون مجازات اسلامی، بر موضوع رسیدگی می‌کند و قوانینی برای آن تعیین می‌شود. که این اتفاقات نیز با حرکت های انقلابی به نتیجه ای نرسید بنابراین اعتراضات در دل خود کهنه شد و باقی ماند. پیروزی انقلاب با پشتوانه بسیار قوی که ۹۸ درصد آرا آحاد ملت را با خود داشت، دست مجریان را برای اعمال هر گونه تصمیمی باز می‌گذاشت و مردم که با اعتقاد راسخ به پیروز شده بودند، آماده هرگونه مساعدت با انقلاب شان بودند که جنگ تحمیلی و خون پاک شهدا گواه این ادعاست که پشت این نظام به سرمایه اجتماعی گرم است، پس از انقلاب و با تدوین قانون اساسی که در آن هیچ اشاره مستقیمی به کم و کیفیت موضوع حجاب نشده است.
موضوع با چالش های زیادی روبه‌رو شد و در نهایت امام در شرایطی که هم‌چنان شکل پوشش زنان به صورت سابق در ادارات و دستگاه های دولتی بود دستور دادند که ادارات دولتی از رویه پیشین فاصله بگیرد و حجاب اسلامی در همه جای جامعه تسری یابد، این تصمیم که همان موقع نیز مخالف هایی از بدنه جامعه و سیاسیون و حتی برخی روحانیون داشت در نهایت در سال 63 با تدوین قانون مجازات اسلامی به موضوعی حقوقی در آمد و بلحاظ حقوقی متولی امر قانونگذاری در این حوزه مجلس شورای اسلامی تعیین شد، آنچه که در این ماجرا برای شناخت وضع کنونی ما واجب است این است که در نگاه تطبیقی جامعه اول انقلاب که در اوج اعتقاد به دین و مذهب و همچنین اصول و اهداف انقلاب بود برای هر گونه تصمیمی آماده بود چراکه امید به زندگی هرچه بهتر و سعادت داشت، اما معضلی که امروز کف خیابان ها در حال وقوع است، معلول ناکامی انقلاب در رسیدن به اهداف عالیه ای چون برقراری عدالت، مبارزه با فساد، مبارزه با رانت، فراهم آوردن رفاه عمومی برای همه آحاد ملت، جلوگیری از ویژه خواری های زمان طاغوت و....است.
واقیعت مجازی تا حقیقی باهم فاصله دارد
آنچه که رعایت شئون ارزشی و اخلاقی اسلامی را که ضمن آنکه اعتقاد خود ملت بود برای مردم آسان می‌ساخت اعتقاد به همین موضوع بود که حکومت راه سعادت دنیوی و اخروی را برای آنها هموار کند، در همه سال های بعد از انقلاب و در دولت های مختلف هر جا که دولتی توانسته باشد به ارزش های بالادستی و سیاست های بنیادی پاسخ معقول بدهد، جامعه نیز آماده تر برای پیروی از قوانین بوده است، معضل و معضلات عدیده جامعه ما امروز که بخشی از آن هم بحث فرهنگ است برخاسته از ناکارآمدی هایی است که بر خلاف انتظار مردم است و این موضوع سرمایه اول انقلاب را که پشت تصمیمات حکومت بود امروز کمتر کرده است، فقر و نابرابری و فساد و تبعیض است که کشور را با بحران روبرو کرده وگرنه مردم ما قبل از انقلاب اسلامی هم مردمی دین دار و متدین بوده اند.
با توجه به این دید تاریخی شرایط امروز جامعه ما نسبت دهه های گذشته تفاوت کرده است، حرکت کشور به سمت مدرنیته و همچنین ضعف های مختلفی که در حکمرانی وجود دارد باعث شده است که واقعیت جامعه جور دیگری رقم خورد، امروز در جامعه ما دیگر افرادی که نسبت به حجاب دارای دیدگاه شرعی باشند در نگاه واقع بینانه در اقلیت نیستند بلکه جدا بخشی از جامعه ما هستند که اتفاقا به ارزش های دینی نیز پایند هستند و در همراهی با ارزش های انقلاب نیز اغلب همراه اند، حضور زنان کم حجاب در مراسم های دینی و مذهبی و جشن ها و اعیاد و عزا ها نیز موید این حقیقت است.
در واقع امروز مشکلات اقتصادی است که با نمادهایی همانند حجاب خود را به عنوان معترضانی در کف خیابان نشان می دهد و سپس کسانی از این آب گل آلود اعتراضات ماهی میگیرند و آن را تبدیل به اغتشاش و آشوب در خیابان های کشور می کنند. امروز همراهی با حاکمیت و انقلاب در بسیاری از ارزش ها همانند پیاده روی اربعین و مبارزه با استکبار جهانی در بیشترین سطح خود دنبال می شود و در زمانی که عده ای به دنبال ایجاد بی حجابی در کشور هستند و با قبضه کردن فضای مجازی سعی در القای اکثریت نشان دادن خود به جامعه هستند حتی خانم های کم حجاب ما در کف جامعه حاضر به برداشتن حجاب خود نشده اند.
فعالیت آن ها صرفا در فضای مجازی دنبال شده و با واقعیت موجود در جامعه بسیار فاصله دارد به نحوی که وقتی در فضای مجازی گشت و گذار می شود برداشت می شود که چندین بار در کشور انقلاب مجدد شده است یا حجاب ها همه برداشته شده است اما در فضای حقیقی جامعه مردم به آرامی در کنار یکدیگر به زندگی می پردازند و به شایعات موجود در فضای مجازی اعتنایی ندارند.
گزارش از محمد جهاد
