به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ یادداشت از حمید خوش‌آیند///* شاید در روزهای نخست سقوط دولت بشار اسد، دولتمردان ترکیه کمتر تصور می‌کردند که پس از مدت کوتاهی با حجم انبوهی از چالش‌ها که امروز در سوریه با آن مواجه‌اند روبرو شوند. تحولات و مسائلی که امروز در سوریه در حال وقوع است و در هفته‌ها و ماه‌های آینده قطعاً بیشتر خواهد شد، چشم‌انداز خوبی را پیش روی ترکیه قرار نمی‌دهد.
در حال حاضر، ترکیه با چالش‌های مختلفی در سوریه در ابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی مواجه است که غلبه بر آن‌ها به این سادگی نیست.
مهم‌ترین چالش، اختلاف رژیم صهیونیستی با دولت ترکیه است که هر روز ابعاد جدیدی به خود می‌گیرد. برخلاف دولت ترکیه که به شکل همه‌جانبه‌ای از حکام جدید سوری حمایت می‌کند و با آن‌ها مناسبات تنگاتنگ دارد، تل‌آویو به هیأت حاکمه جدید به عنوان یک «تهدید» نگاه می‌کند. مقامات رژیم، موضع خصمانه نسبت به تحریرالشام و شخص جولانی داشته و با تعابیر بسیار تندی مانند تروریست، جنایتکار، دولت غیرمنتخب و تهدیدی علیه امنیت ملی رژیم اسرائیل از آن‌ها نام می‌برند.
وزیر خارجه رژیم اسرائیل در موضع‌گیری جدید خود ضمن تهدید جولانی به ترور اظهار داشته است: «هر صبح که الجولانی چشمانش را در کاخ ریاست جمهوری در دمشق باز می‌کند، ارتش اسرائیل را می‌بیند که او را از ارتفاعات جبل‌الشیخ زیر نظر دارد!» نتانیاهو هم در پیامی به جولانی هشدار داده است اگر یک تیر به سمت نیروهای اسرائیلی شلیک شود او را نابود خواهد کرد! این اظهارات پیام خوبی برای آنکارا نیست و در تضاد شدید با برآوردها و محاسبات ترکیه در سوریه قرار دارد.
اینکه رژیم‌صهیونیستی از زمان روی کار آمدن تحریرالشام اقدام به نابودی انبارهای تسلیحات استراتژیک و پایگاه‌های دریایی و هوایی و زیرساخت‌های نظامی سوریه نموده و به طور مداوم در حال پیشروی و اشغال مناطق مختلفی در جنوب این کشور است، علل مختلفی دارد که «موازنه‌سازی در مقابل ترکیه» ازجمله علل مهم در این زمینه است.
رژیم اسرائیل به شدت نگران نقش ترکیه به عنوان متحد نزدیک تحربرالشام است. تل‌آویو با رویکردی که در پیش گرفته و سیاست‌هایی که در سوریه دنبال می‌کند در آینده نزدیک با آنکارا «چالش اساسی» پیدا خواهد کرد. هم‌اکنون لابی رژیم اسرائیل در آمریکا در حال اعمال فشار بر دولت ترامپ است تا از نفوذ ترکیه در سوریه جلوگیری کند و مانع از احداث پایگاه‌های نظامی ترکیه در خاک سوریه شود.
اگر آمریکا در این کار موفق شود و نفوذ آنکارا در سوریه را محدود کند و یا از بین ببرد، خیال رژیم اسرائیل تا حد زیادی راحت خواهد شد در غیر این صورت این رژیم احتمالا به تنهایی اقدام خواهد کرد.
چالش بعدی، نگرانی برخی کشورهای عربی با روند سیاستهای ترکیه در سوریه است که به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده این کشورها را در مقابل ترکیه قرار خواهد داد. کشورهای مهم عربی از جمله عربستان، مصر، امارات و اردن از رویکردهای «اخوانی» و «نوعثمانی‌گری» که ترکیه در سوریه دنبال می‌کند نگرانند و آن را تهدیدی علیه امنیت ملی خود قلمداد می‌کنند که می‌تواند از به اصطلاح تهدیدی که پیش‌تر مقاومت در سوریه داشت بیشتر باشد.
چالش بعدی در خصوص برنامه‌های ترکیه برای «بازسازی» سوریه است. بازسازی سوریه از اولویت‌های دولت ترکیه است. چرا که آن را یکی از راه‌های اصلی «توسعه نفوذ» و «تثبیت موقعیت» آنکارا در سوریه و سرمایه‌گذاری در این کشور می‌داند. در این باره ترکیه با دو مانع اصلی مواجه است: اولاً اقتصاد ترکیه خود با مشکلات مهمی مواجه است و ثانیاً ترکیه بدون موافقت یا برداشتن تحریم‌های آمریکا حتی یک لیر هم نمی‌تواند در سوریه سرمایه‌گذاری بلندمدت داشته باشد.
علاوه بر چالش‌های گفته شده، ترکیه که تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد تحریرالشام قرار داده است، می‌تواند در تقابل با علویان قرارگیرد، چنانکه در منازعه اخیر بین هیأت حاکمه جدید سوریه و علویان، چاره‌ای جز انتخاب تحریرالشام و حمایت از جولانی نداشت.
این مسأله قطعاً در داخل ترکیه دارای «پیامدهای امنیتی» برای دولت آنکارا است. چرا که به‌طور طبیعی باعث «تحریک» علویان ترکیه شده و جامعه علویان را که بخش مهمی از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهد در مقابل دولت آنکارا قرار می‌دهد. اینجاست که موضوع سوریه نه تنها مهم‌ترین مسأله آنکارا در سیاست خارجی بلکه در عرصه سیاست داخلی نیز خود را نشان خواهد داد.
تثبیت موقعیت ترکیه در سوریه مستلزم موافقت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و در عین حال تثبیت موقعیت هیأت حاکمه جدید دمشق است. گسترش دایره نفوذ و نقش‌آفرینی در سوریه افزون بر اینکه با موانع مختلف داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه است، با چالش مهمی به نام «وضعیت جدید سیاسی در سوریه» که بسیاری در دنیا آن را به رسمیت نمی‌شناسند، مواجه است.
در این چهارچوب تا زمانی که موقعیت هیأت حاکمه جدیدی سوریه تثبیت و تحکیم نشود، ترکیه نیز در پیشبرد اهداف بلندمدت و برنامه‌های خود در سوریه با چالش‌های دنباله‌دار مواجه خواهد بود. این در حالی است که مدیریت یک انتقال قدرت موفق و منظم در کشوری که سال‌ها درگیر جنگ بود، بسیار پیچیده و دشوار بوده و از عهده ترکیه خارج است.
بعد از حدود سه ماه امروز می‌توان یک برآورد تقریباً دقیق از نسبت ترکیه با تحولات سوریه داشت؛ سوریه امروز در حالی به میدان بازی رژیم صهیونیستی و آمریکا تبدیل شده است که «هزینه» آن را ترکیه از امنیت ملی خود پرداخت کرد. این در حالی است تجزیه سوریه به عنوان یک «سناریوی محتمل» اگر اتفاق بیفتد، ترکیه از جمله کشورهای مهم منطقه است که در تیررس پیامدهای امنیتی و سیاسی و اقتصادی این مسأله قرار خواهد داشت.
در مجموع، ترکیه با «چالش‌های پیچیده و چندوجهی» امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی «جدی» در سوریه روبرو است. مواضع متناقض بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی هم وضعیت را برای ترکیه دشوارتر کرده است.
* کارشناس مسائل منطقه
