به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ تا همین چند سال پیش، کشیدن سیگار در فضای بسته یا در جمع‌های خانوادگی، نه‌تنها پسندیده نبود، بلکه اغلب با واکنش اطرافیان مواجه می‌شد. اما این روزها به‌راحتی می‌توان بوی انبه، شاتوت یا نعنای تند را وسط سالن سینما، پاساژ یا حتی اداره‌ها حس کرد. منبع این رایحه‌های اغواگر نه شمع‌های عطردار که «ویپ»هایی‌ست که در دست نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان به یکی از متداول‌ترین ابزارهای مصرف دخانیات تبدیل شده‌اند.
در پارک‌ها، پاساژهای لوکس و حتی حیاط مدارس، صحنه‌هایی آشنا تکرار می‌شود: نوجوانان و جوانانی که با دستگاه‌های ویپ (سیگار الکترونیکی) در دست، حلقه‌های دود را به نمایش می‌گذارند. این تصویر به ظاهر «مدرن»، امروز به نماد یک بی‌فرهنگی نوظهور تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که سلامت عمومی و هنجارهای اجتماعی را هدف گرفته است.
ویپ؛ از ادعای ترک تا ابزار مد
سیگارهای الکترونیکی ابتدا با ادعای کمک به ترک سیگار سنتی و کاهش آسیب‌های تنباکو وارد بازار شدند. اما ظاهر فریبنده و طعم‌های خوشایند آنها باعث شد به سرعت به جایگزینی محبوب و مدرن، به‌ویژه میان جوانان، تبدیل شوند. از آن مهم‌تر، طراحی‌های رنگارنگ و شیک آنها باعث شد تا ویپ، بیش از یک وسیله، به «اکسسوری» روزمره برای برخی تبدیل شود؛ چیزی شبیه زیورآلات یا بخشی از استایل!
ویپ روی پرده؛ رسانه‌ها چگونه «توجیه» می‌کنند
نقش رسانه‌ها و به‌ویژه سریال‌های نمایش خانگی نیز در ترویج مصرف دخانیات کم نیست. شخصیت‌های محبوب در سریال‌هایی مانند «یاغی» یا «زخم کاری»، بارها با سیگار یا ویپ در قاب ظاهر می‌شوند؛ نه به‌عنوان عنصر داستانی، بلکه گاه برای افزودن «جذابیت» به کاراکتر. این نمایش‌های ناخودآگاه، مصرف را عادی و حتی شیک جلوه می‌دهند.
۱. آمارهای هشداردهنده: ویپ، میهمان ناخوانده جوانان
بر اساس پژوهش مرکز کنترل دخانیات ایران (۱۴۰۲)، ۳۸% نوجوانان ۱۳-۱۸ سال حداقل یکبار ویپ مصرف کرده‌اند.
فروشگاه‌های اینترنتی گزارش می‌دهند فروش دستگاه‌های ویپ در دو سال گذشته ۳۰۰% رشد داشته است.
نظرسنجی میدانی در تهران نشان می‌دهد ۶۷% مصرف‌کنندگان ویپ در اماکن عمومی آن را استفاده می‌کنند.
۲. ویپ‌زنی در ملاء عام: بی‌حرمتی اجتماعی یا بی‌اطلاعی؟
تست محتوای ویدئوهای اینستاگرامی: تحلیل ۱۰۰ ویدئوی پربازدید با هشتگ #ویپ نشان می‌دهد ۸۵% آنها مصرف ویپ را در رستوران‌ها، مترو و حتی بیمارستان‌ها نمایش می‌دهند.
گزارش میدانی از پارک‌های شمال تهران: نوجوانان ۱۵-۱۶ ساله با افتخار دستگاه‌های ۵ میلیون تومانی خود را به رخ می‌کشند، درحالی که از ترکیبات شیمیایی آن بی‌خبرند.
۳. چرا ویپ به نماد بی‌فرهنگی تبدیل شده است؟
تخریب حریم شخصی: انتشار دود معطر در فضاهای بسته مانند آسانسور یا تاکسی، نوعی تجاوز به حقوق دیگران است.
عادی‌سازی اعتیاد: طعم‌های میوه‌ای مانند «آبمیوه الکترونیکی»، نوجوانان را به مصرف ترغیب می‌کند.
شکاف نسلی: والدین اغلب نمی‌دانند این دستگاه‌ها حاوی نیکوتین هستند.
۴. پیامدهای پنهان: از سلامت تا قانون
اعتیاد پنهان: هر کارتریج ویپ معادل ۲۰ نخ سیگار نیکوتین دارد.
تخلف قانونی: طبق ماده ۱۳ قانون کنترل دخانیات، مصرف هرگونه مواد دخانی در اماکن عمومی ممنوع و قابل پیگرد است.
آسیب‌های روانی: روانشناسان هشدار می‌دهند نمایش ویپ در فضای مجازی، حسرت مصرف را در نوجوانان ایجاد می‌کند.
۵. راهکارها: از آگاهی تا اقدام
- آموزش در مدارس: طرح «ویپ چیست؟» در برنامه‌های درسی.
- فیلتر کردن محتوای مضر: همکاری با پیامرسان‌ها برای حذف ویدئوهای تبلیغ ویپ.
- جریمه‌های سنگین: پلیس فتا می‌تواند فروشگاه‌های اینترنتی غیرمجاز را مسدود کند.
دود سیاست‌زدگی به چشم فرهنگ
ویپ تنها یک دستگاه نیست، بلکه آزمونی برای مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. تا زمانی که خانواده‌ها، مدارس و نهادهای نظارتی هماهنگ عمل نکنند، این دود سمی به فرهنگ عمومی ما نفوذ خواهد کرد.
گزارش از شکوفه راشدی
