به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ این مقاله به بررسی جامع موی انسان می‌پردازد. ما در این نوشتار، ساختار میکروسکوپی و ترکیب شیمیایی مو، چرخه‌ی طبیعی رشد و ریزش آن، انواع مختلف مو و عواملی که بر ویژگی‌های آن تاثیر می‌گذارند، عملکردهای زیستی و نقش‌های اجتماعی و فرهنگی مو، مشکلات رایج مرتبط با مو، و مبانی مراقبت از مو را مورد بحث قرار خواهیم داد. هدف این مقاله، ارائه دیدگاهی عمیق‌تر نسبت به موی انسان به عنوان یک پدیده شگفت‌انگیز زیستی و فرهنگی است.
آناتومی موی انسان: نگاهی به ساختار داخلی
هر تار موی انسان از دو بخش اصلی تشکیل شده است:
-
ساقه مو (Hair Shaft): بخشی از مو که از سطح پوست بیرون زده و همان چیزی است که ما آن را به عنوان مو می‌بینیم و لمس می‌کنیم. ساقه مو از سه لایه اصلی تشکیل شده است:
-
کوتیکول (Cuticle): خارجی‌ترین لایه ساقه مو است و از سلول‌های نازک و شفافی تشکیل شده که مانند فلس‌های ماهی روی هم قرار گرفته‌اند. کوتیکول نقش محافظتی دارد و از لایه‌های داخلی‌تر مو در برابر آسیب‌های فیزیکی، شیمیایی و محیطی محافظت می‌کند. زمانی که کوتیکول سالم و صاف باشد، نور را منعکس کرده و مو براق به نظر می‌رسد. آسیب دیدن کوتیکول (مثلاً در اثر حرارت بیش از حد، رنگ کردن مکرر یا شستشوی خشن) باعث زبر شدن، کدر شدن و شکنندگی مو می‌شود.
-
کورتکس (Cortex): لایه‌ی اصلی و ضخیم‌ترین بخش ساقه مو است که زیر کوتیکول قرار دارد. کورتکس از رشته‌های پروتئینی کراتین تشکیل شده که به هم تابیده‌اند. این لایه مسئول استحکام، انعطاف‌پذیری و کشسانی مو است. رنگدانه‌های ملانین (که رنگ مو را تعیین می‌کنند) نیز در این لایه قرار دارند.
-
مِدولّا (Medulla): داخلی‌ترین و مرکزی‌ترین بخش ساقه مو است که در برخی موها (به خصوص موهای نازک یا بلوند روشن) ممکن است وجود نداشته باشد. مدولا از سلول‌های بزرگ و نامنظمی تشکیل شده و نقش آن به طور کامل مشخص نیست، اما ممکن است در تنظیم دمای مو یا بازتاب نور نقش داشته باشد.
-
-
ریشه مو (Hair Root): بخشی از مو که در زیر سطح پوست قرار دارد و در داخل ساختاری لوله‌ای شکل به نام فولیکول مو (Hair Follicle) جای گرفته است. ریشه مو زنده است و مسئول رشد مو است. اجزای اصلی ریشه مو و فولیکول عبارتند از:
-
بولب مو (Hair Bulb): پایین‌ترین و پیاز مانند ترین بخش ریشه مو است که فولیکول را پر می‌کند. در این قسمت، سلول‌های مو به سرعت تکثیر شده و موی جدید را تولید می‌کنند.
-
پاپیلا پوستی (Dermal Papilla): مجموعه‌ای از بافت همبند و مویرگ‌های خونی است که در قاعده بولب مو قرار دارد. این بخش مواد مغذی و اکسیژن مورد نیاز برای رشد سلول‌های مو در بولب را تامین می‌کند و نقش مهمی در تنظیم چرخه رشد مو دارد.
-
غدد چربی (Sebaceous Glands): به فولیکول مو متصل هستند و ماده‌ای روغنی به نام "سبوم" (Sebum) ترشح می‌کنند. سبوم مو و پوست سر را چرب کرده، از خشکی جلوگیری می‌کند و خاصیت محافظتی دارد.
-
عضله راست‌کننده مو (Arrector Pili Muscle): عضله کوچکی که به فولیکول مو و لایه بالایی پوست متصل است. این عضله در پاسخ به سرما یا ترس منقبض شده و باعث سیخ شدن موها (حالت "مور مور" شدن) می‌شود.
-
ترکیب شیمیایی مو
حدود ۹۵٪ وزن ساقه مو را پروتئینی سخت و فیبری به نام کراتین تشکیل می‌دهد. کراتین همان پروتئینی است که در ناخن‌ها و لایه بیرونی پوست نیز یافت می‌شود و استحکام و سختی مو را فراهم می‌آورد. علاوه بر کراتین، مو حاوی مقدار کمی آب، چربی‌ها (لیپیدها)، و رنگدانه‌های ملانین است. آسیب دیدن ساختار کراتین در اثر عوامل شیمیایی یا حرارتی، باعث ضعف و شکنندگی مو می‌شود.
چرخه‌ی رشد موی انسان
موی انسان به صورت پیوسته رشد نمی‌کند، بلکه هر فولیکول مو چرخه‌ی رشد مستقلی را طی می‌کند که شامل چهار مرحله اصلی است:
-
مرحله آناژن (Anagen Phase - مرحله رشد): این طولانی‌ترین مرحله است و در آن سلول‌های مو در بولب به سرعت تقسیم شده و ساقه مو در حال رشد فعال است. طول این مرحله بر روی سر می‌تواند از ۲ تا ۷ سال متغیر باشد و عامل اصلی تعیین کننده حداکثر بلندی مو است. حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد موهای سر در هر لحظه در این مرحله قرار دارند.
-
مرحله کاتاژن (Catagen Phase - مرحله گذار): یک مرحله کوتاه (حدود ۱۰ روز تا ۳ هفته) که در آن رشد فعال مو متوقف می‌شود. فولیکول مو شروع به کوچک شدن می‌کند و از پاپیلا جدا می‌شود. حدود ۱ درصد از موهای سر در این مرحله هستند.
-
مرحله تلوژن (Telogen Phase - مرحله استراحت): یک مرحله استراحت (حدود ۳ تا ۴ ماه) که در آن موی قدیمی به طور کامل از پاپیلا جدا شده اما همچنان در فولیکول باقی می‌ماند. در پایان این مرحله، موی جدید در همان فولیکول شروع به رشد کرده و موی قدیمی را به بیرون هل می‌دهد. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد موهای سر در هر لحظه در این مرحله قرار دارند.
-
مرحله اگزوژن (Exogen Phase - مرحله ریزش): بخشی از مرحله تلوژن که در آن موی قدیمی و استراحت کرده از فولیکول جدا شده و می‌ریزد. ریزش روزانه حدود ۵۰ تا ۱۰۰ تار مو در این مرحله کاملاً طبیعی است و بخشی از چرخه طبیعی رشد مو محسوب می‌شود.
اگر به هر دلیلی (مانند استرس، تغییرات هورمونی، بیماری‌ها) این چرخه مختل شود، ممکن است شاهد ریزش غیرطبیعی مو یا کند شدن رشد آن باشیم. برای اطلاعات بیشتر به سایت ایران گریم بروید.
انواع موی انسان
موی انسان را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته‌بندی کرد:
-
بر اساس محل رویش: موی سر (بلندتر و ضخیم‌تر)، موی ابرو و مژه (کوتاه‌تر و با چرخه رشد کوتاه‌تر)، موی صورت (ریش و سبیل در مردان)، موی بدن (کرک مانند در بسیاری از نواحی یا ضخیم‌تر در زیر بغل و ناحیه شرمگاهی).
-
بر اساس شکل و بافت (Texture): این یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌ها است و توسط شکل مقطع فولیکول مو تعیین می‌شود.
-
موی صاف (Straight Hair): فولیکول دارای مقطع کاملاً گرد است. مو صاف و بدون موج یا فر رشد می‌کند.
-
موی موج‌دار (Wavy Hair): فولیکول دارای مقطع بیضی شکل است. مو به صورت امواج S مانند رشد می‌کند.
-
موی فر (Curly Hair): فولیکول دارای مقطع بیضی‌تر است. مو به صورت حلقه‌ها یا فنرهای مشخصی رشد می‌کند.
-
موی مجعد یا وز (Coily/Kinky Hair): فولیکول دارای مقطع بسیار تخت است. مو به صورت مجعد یا زیگزاگی بسیار فشرده رشد می‌کند و معمولاً خشک‌تر است.
-
سخن پایانی
موی انسان پدیده‌ای شگفت‌انگیز است که لایه‌های مختلفی از پیچیدگی‌های زیستی، شیمیایی، فیزیکی، روان‌شناختی و فرهنگی را در بر می‌گیرد. از ساختار میکروسکوپی دقیق آن که استحکام و انعطاف‌پذیری را فراهم می‌آورد، تا چرخه حیاتی رشد و ریزش که سلامت مو را تضمین می‌کند، و تا نقش آن به عنوان آینه‌ای از سلامت درونی و ابزاری قدرتمند برای بیان هویت و زیبایی بیرونی، موی انسان سزاوار توجه و مراقبت است.
شناخت ساختار مو، عواملی که بر آن تاثیر می‌گذارند، و مشکلات رایج آن، گام اول در مراقبت صحیح از موهاست. یک روتین مراقبت منظم و مناسب، تغذیه سالم، مدیریت استرس و محافظت از مو در برابر آسیب‌های محیطی و شیمیایی، کلید حفظ سلامت، شادابی و زیبایی مو در طول عمر است. در نهایت، مو نه تنها بخشی از بدن ما، بلکه بخشی از داستان ماست و نحوه آرایش و مراقبت از آن، بخشی از شیوه‌ی ما برای گفتن این داستان به جهان است.
