به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در بحبوحه تنش‌های ژئوپلیتیک، جنگ‌های نیابتی، فشار تحریم‌های آمریکا و بی‌ثباتی‌های ساختاری در بازار انرژی، ایران بار دیگر توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک بازیگر مؤثر و حتی تعیین‌کننده در نظم نوین انرژی جهان تثبیت کند. داده‌ها نشان می‌دهند که صادرات نفت ایران به سطوحی رسیده که در هفت سال اخیر بی‌سابقه بوده است؛ عددی که نه‌تنها بیانگر تاب‌آوری ساختاری در برابر تحریم‌هاست، بلکه نشانه‌ای از قدرت مانور تهران در بازار جهانی انرژی به‌رغم فشارهای چندجانبه است.
شکست مستمر سیاست فشار حداکثری
بر اساس گزارش منابع معتبر بین‌المللی، صادرات نفت خام ایران در ماه ژوئن به ۲.۲ میلیون بشکه در روز رسیده است؛ عددی که با ادامه روند فعلی، می‌تواند به ۲.۴ میلیون بشکه در روز نیز برسد. این میزان صادرات، بالاتر از بسیاری از بازه‌های زمانی حتی پیش از اعمال سیاست فشار حداکثری آمریکا در سال‌های گذشته است. چنین رشدی نشان‌دهنده شکست عملیاتی و راهبردی سیاست تحریم است که برای توقف صادرات انرژی ایران طراحی شده بود.
در این میان، چین به‌عنوان مشتری اصلی نفت ایران نقش حیاتی ایفا می‌کند. شرکت ورتکسا اعلام کرده که واردات نفت چین از ایران در بازه اول تا بیستم ژوئن به ۱.۸ میلیون بشکه در روز رسیده و طبق داده‌های شرکت کپلر، این عدد در بازه ۱ تا ۲۷ ژوئن به‌طور متوسط ۱.۴۶ میلیون بشکه در روز بوده است؛ رشدی معادل ۵۰۰ هزار بشکه بیشتر از ماه مه. افزایش تقاضای پالایشگاه‌های مستقل چینی (موسوم به تی‌پات‌ها) که به‌دنبال نفت ارزان برای فصل پرمصرف تابستان هستند، از جمله محرک‌های اصلی این روند به شمار می‌رود.
فروش نفت‌های شناور
در کنار صادرات رسمی، ایران طی ماه‌های گذشته، بخشی از نفت خود را در قالب ذخایر شناور، در نزدیکی آب‌های مالزی و سنگاپور نگهداری می‌کرد. برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۱۲۰ میلیون بشکه نفت خام ایران به‌صورت شناور در این مناطق ذخیره شده بود. اکنون در پی تعلیق تحریم‌های ثانویه چین از سوی آمریکا، آماده عرضه به بازار هستند. این تصمیم سیاسی، ایران را در موقعیت طلایی فروش محموله‌هایی قرار داده است که مدت‌ها بدون مشتری مانده بودند.
بازتعریف نقش ایران در ژئوپلیتیک انرژی
افزایش صادرات نفت ایران، به‌ویژه به بازار شرق آسیا، نه‌تنها یک موفقیت اقتصادی، بلکه تحولی ژئوپلیتیک است. اکنون عربستان سعودی و روسیه به‌عنوان دو رقیب اصلی ایران در بازار انرژی چین، با تهدید کاهش سهم بازار مواجه هستند. تحلیل‌گران بر این باورند که ایران با بهره‌گیری از تخفیف‌های هدفمند و فروش مستقیم، جای پای خود را در پالایشگاه‌های چینی محکم کرده است.
عربستان که همواره خود را تأمین‌کننده مطمئن انرژی شرق می‌دانست، با گسترش فروش نفت ایران، احتمالاً بخشی از سهم بازار خود را از دست خواهد داد. از سوی دیگر، روسیه که پس از تحریم‌های غرب به شرق آسیا وابسته شده، در برابر نفت ارزان‌تر ایران موقعیت ضعیف‌تری پیدا می‌کند. ایران با قیمت‌گذاری تهاجمی و خطوط حمل‌ونقل مستقل، نه‌تنها به بازار برگشته، بلکه موازنه را نیز به نفع خود تغییر داده است.
اهرم بازدارندگی و توازن در نظم انرژی
در تحلیل جایگاه ایران در بازار نفت، نمی‌توان از نقش راهبردی تنگه هرمز چشم پوشید. این آبراه حیاتی که محل عبور بخش قابل توجهی از تجارت جهانی نفت خام است، همواره یکی از ابزارهای ژئوپلیتیکی تهران برای بازدارندگی در برابر فشارهای غربی بوده است.
ایران بارها تأکید کرده که در صورت تشدید اقدامات خصمانه یا حملات مستقیم به زیرساخت‌هایش، گزینه‌های پرهزینه‌ای مانند محدود کردن عبور کشتی‌های نفتی از تنگه هرمز را روی میز دارد. حتی بدون اجرای عملی این تهدید، صرف وجود چنین گزینه‌ای باعث افزایش ریسک ژئوپلیتیکی در بازار جهانی می‌شود. این موضوع به افزایش نرخ بیمه، بالا رفتن هزینه حمل‌ونقل نفت و بی‌ثباتی در بازارهای جهانی منجر خواهد شد.
برای کشورهای غربی، ایجاد مزاحمت در عبور کشتی‌های نفتی به معنای ضربه به زنجیره تأمین انرژی و افزایش قیمت کالا در بازار جهانی است. به تعبیر برخی تحلیل‌گران، اگر ایران دست به اقدام محدودکننده در تنگه هرمز بزند، نه فقط آمریکا، بلکه حتی کشورهایی که در جنگ ایران و اسرائیل دخالت مستقیمی ندارند نیز متضرر خواهند شد.
کاهش واسطه‌ها و بازتعریف زنجیره تجارت نفت ایران
یکی دیگر از پیامدهای مهم افزایش صادرات نفت ایران، تغییر در ساختار تجارت غیررسمی نفت است. تا پیش از این، بسیاری از محموله‌های نفتی ایران با واسطه‌گری شبکه‌های پیچیده‌ای از دلالان، از طریق کانال‌های غیررسمی به بازار می‌رسید. این واسطه‌ها که سودهای کلانی از تحریم‌ها کسب می‌کردند، اکنون با تهدید کاهش سودآوری و حتی حذف از زنجیره تأمین مواجه هستند.
با تقویت روابط مستقیم با پالایشگاه‌های مستقل چینی، ایران موفق شده تا هزینه‌های انتقال و ریسک‌های ناشی از تحریم را کاهش دهد. در نتیجه، شبکه تجارت نفت ایران به‌سوی شفاف‌سازی، کارآمدسازی و سودآوری بیشتر برای صادرکننده اصلی در حال حرکت است.
افزایش ظرفیت پالایشی چین و فرصت‌های صادراتی ایران
در کنار عوامل فوق، افزایش ظرفیت پالایشی در مناطق صنعتی چین به‌ویژه استان‌های شاندونگ و دالیان، بستری مناسب برای صادرات بیشتر نفت ایران فراهم کرده است. پالایشگاه‌های این مناطق که عمدتاً متعلق به بخش خصوصی و تی‌پات‌ها هستند، به‌دلیل قیمت‌های پایین‌تر نفت ایران، از خریداران سنتی آن به شمار می‌روند.
اکنون با کاهش فشارهای تحریمی، این پالایشگاه‌ها قادرند محموله‌های نفتی ایران را با سهولت بیشتری وارد کنند. این مسئله باعث شده ایران سهم بیشتری از تأمین انرژی چین را به خود اختصاص دهد، آن هم در شرایطی که چین سیاست تنوع‌بخشی به منابع وارداتی خود را دنبال می‌کند.
جمع‌بندی
ایران، پس از سال‌ها فشار تحریمی، اکنون با بهره‌گیری از فرصت‌های منطقه‌ای و جهانی، بار دیگر خود را به‌عنوان یکی از اضلاع اصلی نظم جهانی انرژی مطرح کرده است. از افزایش صادرات رسمی تا فروش کامل نفت‌های شناور، از تقویت روابط با پالایشگاه‌های چینی تا استفاده مؤثر از قدرت بازدارندگی تنگه هرمز، مجموعه‌ای از عوامل باعث شده‌اند تا ایران جایگاهی فراتر از یک صادرکننده صرف انرژی به‌دست آورد.
در شرایطی که بسیاری از کشورها با چالش تأمین انرژی، تنوع‌بخشی به منابع و رقابت در بازار شرق آسیا مواجه‌اند، ایران توانسته با اتکا به زیرساخت‌های بومی، روابط راهبردی و ظرفیت‌های دیپلماسی انرژی، بازی را از حاشیه به مرکز برگرداند.
چنانچه این روند ادامه یابد، نه‌تنها شاهد افزایش سهم بازار نفت ایران خواهیم بود، بلکه تغییر در توازن نیرو در منطقه و حتی در نظام اقتصادی جهان نیز دور از انتظار نخواهد بود.
گزارش از امیر صفره
