2. چگونگی انجام راهنمایی و مشاوره
اگر از رویه مرسوم بگذریم، دانشجو به جز اخذ امضا جهت برگزاری جلسة دفاعیه، نوعاً هیچ کاری در هیچ مرحله از رساله به استاد مشاور ندارد. در مورد استاد راهنما، اگر وی به واسطه ملاحظاتی، به دانشجو تحمیل شده باشد، دانشجو نوعاً به یکی دو جلسه ملاقات صوری و تشریفاتی از باب احترام و جهت اجتناب از برانگیختن شعله کین و انتقام وی بسنده خواهدکرد. اما اگر استاد راهنما تحمیلی نبوده، دانشجو خود با توجه به ملاحظات و محاسبات پیشگفته وی را انتخاب کردهباشد - آنچه بیشتر رخ میدهد- در این صورت حداکثر یکی دو جلسة تشریفاتی میتوان انتظارداشت.
شایستهاست افزون بر دو حالت فوق، حالت سومی را هم متذکرشوم.
جرقه «تحقیق و پژوهش» از دوره ارشد و دکتری آغاز می شود و اگر بتوان با سیاست گذاری های درست دانشجو را در ریل خودش قرار داد، آن موقع می توانیم بدنبال مسائل بالادستی برویم |
3. چگونگی ارزیابی رساله و جلسه دفاع صوری
استادان راهنما در اکثر قریب به اتفاق موارد نه چندان وقتدارند هر فصلی را بلافاصله پس از نگارش با دقت ارزیابیکرده نظرات خود را در لابهلای سطور یا حاشیه صفحات اعلام کنند تا دانشجو در فصول بعدی به آنها توجهکرده، دستکم موارد مورد توافق را رعایتکند، و نه، از آن بسیار ناگوارتر، چندان علاقهای بدین کار دارد و یا نه احساس وظیفهای میکند که چنینکند.
برخی استادان راهنما و صرفاً برای حفظ ظاهر اظهار تمایل میکنند که کار تمام شده را ببینند. عمده فایده این حفظ ظاهر عموماً این است که جلسه دفاعیه را چندین ماه به تأخیر میاندازد! و این یعنی، عموماً این رسالهها ماهها روی میز استادان معظم پرمشغله خاک میخورد. |
اگر ماجرای وضعیت رسالهها را تا اینجا با تأمل پی گرفته باشیم چندان در انتظار رویداد خاصی نباید باشیم. استادان راهنما در برخی مواقع از طریق مشورت با استادمشاور، و گاه با مشورت خود دانشجو(!)، و گاه رأساً دست به انتخاب استادداور میزنند. در اینجا لازم است تمایزی میان رسالههای ارشد و دکتری قائلشویم. معمولاً، هیئت داوران رسالههای ارشد مرکب است از استاد راهنما، استاد مشاور، و استاد داوری از درون همان گروه دانشگاهی. نیز، هیئت داوران رسالههای دکتری نوعاً مرکب است از استاد راهنما، دو استاد مشاور، یک استاد داور از بیرون دانشگاه، یک استاد داور از درون همان گروه، و بعضاً استادی به عنوان نمایندة تحصیلات تکمیلی دانشکده؛ مجموعاً شش نفر.
حاصلجمع این شرایط این است که عموماً اساتید راهنما و مشاور و داور بدون مطالعه کامل رساله در جلسه دفاعیه شرکتمیکنند. امکان دارد این وضع بهنظر بعید و یا حتی غیرممکن آید. لیکن کاملاً امکانپذیر است. همچون ماجرای حفظ ظاهر نزد دانشجو، این بار برای حفظ ظاهر نزد سایر دانشجویان علاقهمندی که در جلسه دفاعیه حاضر میشوند، بازی دیگری اجرا میشود. این بازی البته در جلسه دفاعیه ارشد بسیار آماتورتر و در جلسة دکتری با طمأنینه و آداب و اطوار بیشتری برگزار میشود.
عموماً اساتید راهنما و مشاور و داور بدون مطالعه کامل رساله در جلسه دفاعیه شرکتمیکنند. امکان دارد این وضع بهنظر بعید و یا حتی غیرممکن آید. لیکن کاملاً امکانپذیر است |
از آن جهت که مطابق عرف بینالمللی از رسالههای ارشد انتظار هیچ نوآوری وجود ندارد و در واقع منظور بیشتر این است که دانشجو توانمندی پیداکند تا هم آراء و اندیشههایی را خوب و دقیق فهمکند و آنها را بهطور مستشهد بازسازیکند و سپس نقدهای جدی به آنها را هم خوب بفهمد و هم بهدرستی بازگوکند، از بررسی این رسالهها درمیگذریم.
اما رسالههای دکتری؛ رسالههایی که نخستین اثر پژوهشی بزرگی است که دانشجو زیرنظر استاد یا استادانی بهثمر میرساند. اما چرا دانشجویان تمام حوزههای تخصصی برای نوآوری و شجاعت نظری تربیت نمیشوند و از ایشان چنین کاری هم خواستهنمیشود؟ زیرا آن بینش بنیادین میگوید عالمان طبیعی، پزشکی، و مهندسی ـ همان مربیان تعلیم و تربیت دانشجویان دکتری ـ همانقدر عضو و محصول و متأثر از جامعه و فرهنگ وسیع مشترک جامعهمان هستند که عالمان انسانی و اجتماعی. عموم عالمان در ابتدا و پیش از یافتن تخصص در حوزهای خاص، در بستر و زمینة فرهنگی و اجتماعی مشترکی رشدکرده به سن دانشجویی میرسند و سپس در بستر و زمینة اجتماعی مشترکی به نام دانشگاه پرورده میشوند. این زمینة اجتماعی خاصتر، ضمن داد و ستد و تعامل با زمینه عام و وسیع فرهنگی مشترکمان، هنجارها و ارزشها و بینشهایی را بهنوبه خود در قلب و جان دانشجو پرورشمیدهد یا پژمرده میکند.
آنچه متأسفانه باید دربارة رسالههای دکتری اعترافکرد این است: در مجموع، تحلیل و نقادی و اظهارنظر یا نظریه، قریب به صفر! |
1- http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3203
2- بازشناسی پارادایم علمی ایران، سعید زیباکلام
مطالب مرتبط::
* بازشناسی چالش های اقتصاد دانش بنیان در ایران- بخش اول