مروری دقیق بر وضعیت بودجه هشت دانشگاه بزرگ کشور از سال 93 تا سال 97 به خوبی نشان می دهد به رغم افزایش تورم و هزینه های فراوانی که به دانشگاه ها تحمیل خواهد شد، میزان اعتبار تأمین شده برای این دانشگاه ها در سال 97 به میزان کمی از سال 93 بیشتر و به میزان بسیاری زیادی نسبت به سال 96 کمتر است؛ شرایطی که البته برای دانشگاه هایی مثل شهید بهشتی و صنعتی شریف به مراتب بدتر است و این بودجه این دانشگاه در سال 97 از سال 93 نیز کمتر است.
شرایطی که برای دانشگاه های بزرگ کشور پیش آمده است، تقریباً در مورد بسیاری از دانشگاه های کوچک کشور نیز صادق است و دانشگاه هایی مثل جیرفت، فسا، فنی مهندسی گلپایگان و نهاوند با کاهش شدید بودجه رو به رو خواهند شد؛ دانشگاه هایی که تا سال 96 روند دریافت بودجه شان رو به صعود بود.
کاهش منابع مالی و درآمدهای دولت را شاید بتوان یکی از اصلی ترین دلایل گرایش دولت به کاهش بودجه دانشگاه های کشور عنوان کرد، اما نباید از این موضوع نیز غافل شد که شرایط پیش آمده در سال آتی، بسیاری از دانشگاه های کشور را با محدودیت های بیشتری مواجه خواهد کرد.
دولت در توجیه چرایی کاهش بودجه دانشگاه های مادر با تکیه بر محدودیت منابع مالی موجود، پیشتر دانشگاه ها را به تلاش برای کسب درآمدهای اختصاصی تشویق کرده و در رابطه با شرایط پیش آمده هشدار داده بود.
پیشتر و در همین رابطه، معاون اداری مالی وزارت علوم با توجه به احتمال بالای کاهش منابع مالی دولتی، ارائه فعالیت ها و پروژه های پژوهشی، تکمیل آزمایشگاه ها و زیرساخت های پژوهشی به ویژه IT را با هدف کسب درآمد اختصاصی را به دانشگاه های کشور متذکر شد و بهره گیری از کمک های خیرین را یکی از راهکارهای جبران محدودیت های مالی دانست.
بنابراین، در شرایطی که رتبه بندی های جدید علمی دانشگاه های کشور، حکایت از رشد روزافزون دانشگاه های عربستانی و برخی دیگر از کشورهای منطقه مثل ترکیه و مصر دارد و برخی دانشگاه های ایران از جمله تبریز، صنعتی شریف، فردوسی مشهد در این رتبه بندی ها با کاهش رتبه رو به رو هستند، کاهش بودجه دانشگاه های بزرگ کشور قابل تأمل است.
برای نمونه، در شرایط کنونی، عربستانی ها با صرف هزینه های زیاد تلاش دارند اساتید و دانشجویان نخبه جهانی را حتی برای دوره های کوتاه زمانی در هر سال به دانشگاه های بزرگ خود بکشانند و با تأمین حداکثری ضمن بهره مندی از توان علمی، آنها را ترغیب کنند در مطالعات و پژوهش های خود نام دانشگاه های عربستانی را در مقالات و طرح های پژوهشی خود درج کنند و در این فرایند، دانشگاه ملک عبدالعزیز و دانشگاه ملک عبدالله با ارسال ایمیل به دانشمندان تراز اول جهان و طرح پیشنهاد همکاری در ازای یک همکاری مختصر ـ که شامل دو بار حضور در سال و هر بار یک هفته در دانشگاه و پرداخت کلیه هزینه هاست ـ از آنها می خواهند نام دانشگاه های عربستان در مقالات علمی خود را که در فصلنامه های معتبر علمی منتشر می شوند، بیاورند؛ اتفاقی که نیاز به هزینه های زیادی دارد و البته رتبه این دانشگاه های عربستانی را در سال های اخیر به شکل چشمگیری بهبود داده است.
رقابت دانشگاه های ایرانی با دانشگاه های بزرگ خاورمیانه از یک سو و عواملی دیگر مثل رشد روز افزون تکنولوژی که نیاز به ابزارهای پیشرفته مطالعاتی را ایجاب می کند، در کنار افزایش ظرفیت دانشگاه های کشور و سیر صعودی تورم به شکل مشخص نیازهای مالی دانشگاه ها را نیز افزایش داده است.
هرچند در چنین شرایطی، افزایش منابع مالی دانشگاهی به موضوعی بدیهی تبدیل شده است و انتظار این بود که در لایحه بودجه سال 97 منابع مالی تخصیص یافته به دانشگاه ها رشد داشته باشد، مروری بر لایحه بودجه سال 97 بیانگر این حقیقت است که بودجه بسیاری از دانشگاه های کشور و به ویژه دانشگاه های مادر کاهش یافته است.
اینکه دانشگاه های کشور مسیر خود را از دریافت منابع مالی مستقیم از دولت به سمت جذب منابع مالی جدید از طریق فعالیت های پژوهشی و یا کمک های خیرین بکشانند، موضوع بدی نیست؛ اما در سال های گذشته دیده شد که بسیاری از دانشگاه های کشور برای جبران کاستی های مالی راه ساده تری یعنی جذب دانشجوی پولی را در دستور کار قرار دادند؛ طرحی که نه تنها نتوانست منابع مالی مطمئنی را برای دانشگاه ها فراهم کند، بلکه هزینه هایشان را نیز افزایش داد و ضربات سنگینی نیز به ساختار علمی کشور زد.
با شرایط پیش آمده در سال آینده نیز دانشگاه های کشور بناچار راهکارهای ساده ای مثل جذب دانشجوی پولی، کاهش حجم فعالیت های پژوهشی، عدم تجهیز آزمایشگاه ها به امکانات پیشرفته، کاهش امکانات رفاهی دانشجویان و... را در دستور کار قرار خواهند داد و با این فرایندها نباید از این دانشگاه ها انتظار رقابت با دانشگاه های رو به صعودی چون ... را داشت.