تاریخ : 1396,چهارشنبه 13 دي17:05
کد خبر : 254588 - سرویس خبری : فناوری اطلاعات

دو چهره فضای مجازی در مواقع بحران

بحران، واقعه‌ای غیرقابل پیش‌بینی است که آثار مخربی برای مردم و جامعه دارد و به محض وقوع، افرادی را که قبلا نیاز به کمک نداشته‌اند، نیازمند کمک می‌کند. البته ویژگی‌های دیگری هم دارد که در تعاریف جداگانه‌ای می‌گنجند.

به گزارش خبرنگار فناوری اطلاعات «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ هنگام بحران‌های طبیعی، معمولا مردم غافلگیر می‌شوند و ولع بیشتری برای دستیابی به آخرین اطلاع مربوط به بحران، در آنها شکل می‌گیرد که برای فرو نشاندن این ولع، ممکن است دست به دامان منابع خبری نامعتبر و سودجو شوند، بسیاری از کانال‌ها و سایت‌ها هم در این شرایط، به مخاطب رحم نمی‌کنند و هر چه به دست‌شان می‌رسد از راست و دروغ، در فضای مجازی می‌گذارند. در این یادداشت، قصد داریم نقش‌آفرینی مثبت و منفی فضای مجازی هنگام بحران را به اختصار بررسی کنیم.

آموزش‌های فوری و ساده
همین زلزله‌های ملارد را در نظر بگیرید؛ زلزله‌هایی کوتاه و بدون آسیب‌های وسیع، که اگرچه بعضی نهادها را به حالت «آماده باش» درآورده و آسیبی به زیرساخت‌های شهری و ارتباطی نزده و در واقع بحران خاصی پیش نیاورده، اما مردم را هوشیار کرده است تا به دنبال آموزش‌های ایمنی در برابر زلزله باشند و مثلا بدانند چه لوازم ضروری را باید در کوله فرارشان قرار بدهند. شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان، با توجه به ضریب نفوذ و محبوبیت‌شان بین کاربران ایرانی، از اصلی‌ترین منابع مورد مراجعه مردم، برای دستیابی به این آموزش‌ها محسوب می‌شوند. وب‌سایت‌ها هم هستند، تلویزیون و رادیو هم سعی می‌کنند در حد بضاعت خود کم نگذارند، روزنامه‌ها و نشریات مکتوب هم به فراخور حال، تیتری می‌زنند و مطلبی را کار می‌کنند؛ ولی نقشی که فضای مجازی و به طور خاص، شبکه‌های اجتماعی ایفا می‌کند، چیزی فراتر از اثرگذاری رسانه‌های سنتی است.

اطلاع‌رسانی سریع و برقراری ارتباط
اگر زیرساخت‌های ارتباطی در بحران‌های طبیعی، آسیب نبینند، با توجه به ترافیک خطوط تلفن محل حادثه، می‌توان از امکانات فضای مجازی برای اعلام وضعیت خود و خانواده به خویشان و دوستان استفاده کرد. اگر کسانی از شهرهای دیگر، نگران حال شما باشند، به احتمال زیاد از مسدود یا مشغول بودن شبکه‌های تلفن همراه، کلافه می‌شوند و از پیدا کردن چاره‌ای برای اطلاع یافتن از حال شما درمی‌مانند.

با توجه به محدودیت امکان مکالمات، فضای مجازی (به طور خاص شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان) ابزار مناسبی برای رد و بدل کردن پیغام‌هایی از وضعیت سلامت افراد و هماهنگی برای جمع شدن خانواده‌ها در یک مکان، بعد از وقوع حادثه است، به این دلیل که تلفن همراه افراد معمولا در هر شرایط و مکانی، همراه آنها است و به احتمال زیاد، بعد از وقوع زلزله هم مردم به تلفن همراه خود دسترسی دارند.

شایعه و التهاب
تصور کنید در شرایطی که بخشی از مردم آسیب و خسارت مالی یا جانی دیده‌اند، بازار شایعات چقدر داغ می‌شود و فضای مجازی، با امکان دسترسی و کاربرد آسان، چقدر به شایعات دامن می‌زند. تا مدتی قبل، افراد مغرض یا ماجراجو می‌توانستند در این فضا، بدون نام و نشان و به جا گذاشتن رد‌پایی از خود و حتی بدون پذیرش مسئولیت فعالیت خود در فضای مجازی، اطلاعاتی را منتشر کنند! اما در حال حاضر، پلیس فتا با شایعه‌سازان در فضای مجازی برخورد می‌کند و به جرم ایجاد استرس و جریحه‌دار کردن افکار عمومی آنها را به دستگاه قضایی معرفی می‌کند.

این شایعات ممکن است در مورد تلفات جانی یا خسارات ناشی از آن حادثه طبیعی باشد یا پیش‌بینی‌های دروغین و غیرکارشناسانه درباره بازگشت بحران و... که معمولا با هدف جمع کردن فالوور یا افزایش کاربران کانال‌ها انجام می‌شود.

بحران‌آفرینی مجازی
فضای مجازی نمی‌تواند بحران‌های طبیعی (مانند زلزله، پدیده گرد و غبار، آلودگی هوا و...) را بیافریند؛ اما نقشی که ایفا می‌کند ممکن است جامعه را تا مرز بحران پیش ببرد و نظم عمومی را مختل کند. مثلا یک زلزله چهار، پنج ریشتری در مرز شهری مثل تهران، اگرچه آسیب جانی و مالی چندانی به دنبال نداشت، شایعه‌پراکنی و انتشار اخبار دروغ از وقوع زلزله‌ای بزرگ‌تر، می‌توانست تهران و شهرهای اطراف را دچار بی‌نظمی گسترده‌ای کند، خروجی شهر از هجوم خودروها مسدود شود و... . به همین دلیل، برخورد با شایعه‌سازان که می‌توانند از حادثه‌ای کوچک، بحرانی بزرگ استخراج کنند، ضروری است.

بنابراین اخبار موردنیاز خود را (در هر حوزه‌ای؛ از سیاسی تا هواشناسی!) فقط از منابع معتبری پیگیری کنید که صداقت‌شان در طول زمان به شما ثابت شده است؛ نه از منابعی که هر روز جزئیات یکی از دروغ‌هایشان فاش می‌شود.

قارچ‌های «نیوز»‌دار
به این موضوع نمی‌پردازیم که بسیاری از این «نیوز»ها با اهداف خاص و به کمک دست‌های مرموز در پشت پرده اداره می‌شوند تا در بزنگاه‌های تعیین‌شده، نقش‌آفرینی کنند و ماهی خود را از آب بگیرند؛ بلکه تنها می‌خواهیم تذکر بدهیم که خودتان منبع مورد اعتمادتان را پیدا کنید و به سمت هر «نیوز»ی کشیده نشوید؛ شاید قارچ سمی قسمت‌تان شود، نه اخبار موثق!