خبرنامه دانشجویان ایران: محمد باعزم*// موضوع خوداستنادی در قرآن کریم نخستین‌بار در هم‌نشست برلین در سال 2004 مطرح شد و طبیعتا ادعایی برای برون‌داد این موضوع نداشت و علاقه‌مندان به این موضوع تاریخی‌سازی متن قرآن را در دستور کار خود قرار دادند. ابعاد تاریخی این موضوع با ایده فرامتنیت قرآن کریم گره خورده و بر نقش قرآن به‌عنوان عملکرد، قرائت و عامل تعیین‌کننده یک جامعه تاکید می‌کند. حاصل این پروژه کتابی شد که در سال 2006 میلادی با عنوان خوداستنادی در قرآن کریم به همراه مقالاتی از برترین پژوهشگران قرآن شرق‌شناس همچون اشتفان ویلد، جرالد هاوتینگ، توماس هافمن، دنیل مادیگان، آنجلیکا نویورت و نیکولای سینایی همراه بود.
خوداستنادی، گفتمان زبان و پیام‌های فراارتباط بین گوینده و دریافت‌کننده پیام است. یکی از ویژگی‌های مهم خوداستنادی، پدیده پیام گزارش‌شده در قالب یک نوع گفتمان است که نشان‌دهنده آن است. یکی دیگر از ویژگی‌های خوداستنادی وضوح پیش‌زمینه فعالیت‌های فرازبان‌شناختی است. روش‌های مختلفی از گزارش گفتار را می‌توان در کنار هم قرار داد به‌عنوان اینکه پیوستگی تابع از اینکه آیا «صدای» گوینده به‌صورت متمایز یا تلفیق‌شده منتقل شده است. قرآن، نمونه اصلی یک سند گسترده از سخن‌گفتار است و این موضوع از اول تا آخرین سوره و در سطح آیه و کلمه وجود دارد.
قرآن کریم کلمات زیادی را در خود جای داده است که به خود، ارجاع و استناد می‌دهد و الهام الهی نیز آن را تایید کرده و جنبه‌های مختلف آن را تحت اسامی مختلف خود نشان می‌دهد. قرآن، کتاب، ذکر، نبأ، بشری، انذار، تنزیل، وحی، مثل، حکم، بینه، قصص، حکمت، هدی و... عملکرد دقیق بسیاری از این کلمات در قرآن کریم مشخص نیست. آنجا که به انذار اشاره دارد، پیامی از قیامت را هویدا می‌سازد و آن بخش که به هدی اشاره دارد، به بهشت بازمی‌گردد، درحالی که این اسم‌ها به نتیجه فرآیند الهام الهی اشاره می‌کنند. تقریبا افعال زیادی وجود دارند که عملکرد خود را توضیح می‌دهند. گاهی اوقات این افعال معادل اسمی قرآنی ندارند که ازجمله آن می‌توان به «فَرَض» اشاره کرد. در کتاب مقدس و عهد جدید نیز نمونه‌هایی در مقیاس کوچک‌تر از قرآن از فرامتنیت وجود دارد.
پس از این دوره، دنیل مادیگان در سال 2006 کتابی را با عنوان «خوداستنادی قرآن» که به صورت مشخص روی واژه «کتاب» کار می‌کرد، منتشر کرد. تحقیقات او مبنایی برای یک پروژه در مقطع دکتری توسط خانم آن‌سیلوی بوآلیوو شد و مبنای کار وی قرار گرفت. در سال 2014 کتاب قرآن به روایت قرآن نوشته خانم آن‌سیلوی بوالیوو به زبان فرانسوی در انتشارات بریل چاپ شد. این کتاب تلاشی نقادانه در روش معناشناسی قرآنی براساس دیدگاه نسبیت زبانی ایزوتسو است. وی در این پژوهش تلاش کرده با ارائه روشی مغایر با روش توشیهو ایزوتسو و دانیل مادیگان به شیوه‌ای دست یابد تا با مراجعه به قرآن کریم، براساس الگوی خوداستنادی، معنای واژگان قرآن را ارائه کند. این کتاب در سال 1393 کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد و جایزه دریافت کرد که بر اهمیت این موضوع می‌افزاید. این کتاب به‌عنوان جدیدترین نظریه‌پردازی در دریافت معنای واژگان قرآن کریم بر مبانی خوداستنادی و حوزه مطالعات قرآنی است.
در انتها باید افزود که شناخت مطالعات قرآنی در آکادمیای غرب مستلزم دانش زبانی در حوزه‌های مختلف جغرافیایی است و مجهز شدن به آن همتی درخور طلبیده تا بتوان براساس آن، دیدگاه اندیشمندان این حوزه در غرب را شناخت و با زبان دقیق و علمی پاسخی شایسته ارائه کرد و حضوری درخشان در این عرصه داشت.
* پژوهشگر مطالعات اسلامی