به گزارش سرویس صنفی- آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ درست است که دیگر دانشجو به فکر کتاب ترجمه‌شده فارسی هم نیست و جزوه‌نویسی «بازار» سکه‌ای را برای انتشاراتی دانشگاه‌ها درست کرده، اما هنوز دانشجویان یا اساتیدی هستند که الزام خواندن کتاب‌های مرجع (لاتین) را برای خود یا شاگردان‌شان تجویز می‌کنند؛ موضوعی که قطعا مخاطب خاص خود را دارد و دانشگاه‌ها نیز در هر سال تحصیلی به‌دنبال تمهیدات تجهیز کتابخانه‌های خود از کتاب‌های مرجع هستند.
اهمیت کتاب‌های مرجع بدون شک در نمایشگاه‌های کتاب مشخص می‌شود، به‌طوری که بسیاری از دانشجویان و محققان به دلیل نایاب شدن و نداشتن قدرت خرید این دست کتاب‌ها، به دنبال فرصتی می‌گردند تا حداقل در یک نمایشگاه بین‌المللی به کتاب مورد نظر خود هرچند با یک قیمت «نجومی» برسند. این دست کتاب‌ها ویژگی متمایز دیگری نسبت به دیگر کتب دارند و آن فروش آنها به صورت ارزی و نه ریالی است؛ مساله‌ای که تا پیش از وضعیت امروز ارز با دشواری‌های خاصی روبه‌رو بود و حالا قطعا در آستانه سال تحصیلی نیز بحران فعلی اقتصادی و بازار ارز به این کتاب‌ها خواهد رسید. رضایی، مدیر یکی از انتشارات کتاب‌های مرجع است.
او پیش‌بینی می‌کند دانشگاه‌ها با توجه به گرانی ارز به سختی بتوانند از پس تامین ارز کتاب‌ها بربیایند. او معتقد است: «اگر ما امروز نتوانیم کتاب خارجی و منبع علمی به‌روز وارد کنیم، نشان می‌دهد دانشگاه‌های ما با کمبود منابع مواجه می‌شوند و این مساله اگر اتفاق بیفتد، به سختی قابل‌جبران است. ما نباید با دست خودمان کشور را از علم روز جهانی محروم کنیم.»
این مدیر انتشاراتی ادامه می‌دهد: «بعد از نمایشگاه کتاب و اوج گرفتن نوسانات ارزی و بالارفتن قیمت دلار و یورو می‌توان گفت ورود کتاب خارجی به کشور تقریبا تعطیل شده است و نه کتابی به آن شکل برای عرضه تهیه می‌شود و نه اصلا متقاضی‌ای برای کتاب خارجی وجود دارد. از جمله دلایلی که موجب توقف ورود کتاب خارجی شده است، اینکه می‌گویند هر کالایی که وارد کشور می‌شود باید در سامانه ثبت‌سفارش شود، اما کتاب در ۴۰ سال گذشته اساسا ثبت‌سفارش نداشته است و بدون انتقال ارز بوده، چون کالای لوکس محسوب نمی‌شود.»
البته این همه ماجرا نیست و کافی است سری به چند فروشگاه اینترنتی کتاب‌های مرجع بزنید، کتاب‌هایی که بعضا اگر با دلار 11 هزار تومانی آن را حساب کنیم، به کتاب‌هایی حتی با قیمت دو میلیون تومان برمی‌خوریم. آیا با این وضعیت دانشگاه‌ها خود را برای آغاز سال تحصیلی و تامین کتاب‌های مرجع آماده کرده‌اند؟ سراغ سه تن از مسئولان دانشگاهی رفته‌ایم.
.png)
کتاب‌های افست و پی‌دی‌اف باعث کاهش شدید فروش آثار لاتین شده است
یکی از ناشران کتاب‌های لاتین در کشور درباره وضعیت فروش آثارشان به «فرهیختگان» می‌گوید: «از آنجایی که طی چهار، پنج سال اخیر اکثر کتاب‌ها به صورت افست یا پی‌دی‌اف خریداری می‌شود، فروش آثارمان به‌شدت کاهش یافته، تا جایی که اکثر ناشران فعال در این حوزه در معرض ورشکستگی قرار دارند و به همین دلیل کتاب‌های خود را به قیمت بسیار پایین و حتی به صورت کیلویی به فروش می‌رسانند.»
او ادامه می‌دهد: «وضعیت فعلی در حالی است که ناشران برای ورود هر جلد کتاب رفرنس به کشور حدود یک تا دو میلیون تومان هزینه می‌کنند، ولی چون فروشی ندارند، آثارشان در انبارها مانده است. از سوی دیگر حتی زمانی که کتاب‌ها را برای کتابخانه دانشگاه‌ها می‌فرستیم، آنها سه سال بعد می‌آیند و می‌گویند مثلا فلان کتاب‌تان یک صفحه‌اش کم بود یا چنین مشکلی را داشته. می‌خواهم بگویم حتی کارتن‌هایی که دانشگاه‌ها در زمان نمایشگاه کتاب از ناشران این حوزه می‌خرند تا سه سال بعد باز هم نمی‌شود.»
این ناشر کتاب‌های لاتین تصریح می‌کند: «از آنجایی که نه اساتید و نه دانشجویان ما تسلط کامل بر زبان انگلیسی ندارند و راهنمای درستی نیز به آنها برای انتخاب کتاب‌های رفرنس صورت نمی‌گیرد، شاهد کاهش فروش این کتاب‌ها هستیم؛ در حالی که دانشجو وقتی وارد مقطع کارشناسی می‌شود، باید دانش استفاده از این کتاب‌ها را بداند، ولی شاهدیم که حتی تا ترم آخر مقطع کارشناسی‌ارشد که باید مقاله ارائه دهد، اصلا به این مساله فکر نمی‌کند.»
او به مشکل دیگر ناشران این کتاب‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از اساتید از دانشجویان خود مقاله و پایان‌نامه می‌خواهند تا از آنها نکته‌برداری کرده و درنهایت همان نکته‌ها را به اسم خودشان در قالب کتاب منتشر کنند و این نیز یکی دیگر از مشکلات ما محسوب می‌شود.»
این ناشر کتاب‌های لاتین درباره ارائه کتاب‌ها در قالب سی‌دی نیز تصریح می‌کند: «برخی از آثار ما در حال حاضر نیز در قالب سی‌دی ارائه می‌شوند، ولی چون برای نگارش متن آنها تحقیق صورت گرفته، باز هم از قیمت بالایی برخوردارند و این‌گونه نیست که تصور کنید اگر کتابی را در قالب سی‌دی منتشر کنیم، با کاهش محسوس قیمت همراه است؛ به عبارت دیگر، تنها دو یا سه درصد قیمت یک کتاب مربوط به کاغذ و چاپ است و مابقی مربوط به هزینه تحقیق نویسنده است، با این حال کسی سی‌دی‌ها را نیز نمی‌خرد.»
او عنوان می‌کند: «وضعیت فروش کتاب‌های رفرنس در کشور طی پنج سال اخیر به حدی با مشکل روبه‌رو بوده که خودمان حدود سه هزار و 500 اثر را به صورت کیلویی به فروش رسانده‌ایم، چراکه میزان فروش‌مان به‌شدت کاهش یافته و دیگر کسی تمایلی به خرید کتاب به زبان لاتین ندارد.»
17 هزار جلد کتاب مرجع در کتابخانه واحد علوم و تحقیقات وجود دارد
محمد حسنی، سرپرست کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات درباره وضعیت تهیه کتاب‌های مرجع در این کتابخانه به «فرهیختگان» این‌طور می‌گوید: «خوشبختانه ما هیچ‌گونه مشکلی از نظر مالی برای تهیه این‌گونه آثار نداریم، به‌طوری که نه‌تنها می‌توانیم نیازهای دانشجویان واحد خودمان را از این بابت تامین کنیم، بلکه دانشجویان دانشگاه‌های دیگر نیز این امکان را دارند که با کارت دانشجویی خود در محل کتابخانه از آثار مرجع موجودمان استفاده کنند.»
او ادامه می‌دهد: «البته این‌گونه نیست که مشکلات ارزی به هیچ وجه تاثیری در این زمینه نداشته باشد و قطعا برای ما نیز اثرگذار بوده است، به‌طوری که ما سال گذشته توانستیم تعداد عناوین کمتری را نسبت به دو سال پیش تهیه کنیم و دلیل آن هم این است که پیش‌تر دلار سه هزار و 200 تومانی را برای خرید کتاب‌های مرجع دریافت می‌کردیم، ولی این بار مجبور به خرید کتاب با دلار چهار هزار و 200 تومانی شدیم که همین مساله باعث شد تعداد عناوین خریداری‌شده از سوی ما کاهش یابد.»
اولویت‌بندی برای انتخاب و خرید کتاب‌های مرجع از دیگر مباحث مطرح‌شده از سوی سرپرست کتابخانه واحد علوم و تحقیقات بود؛ موضوعی که حسنی درباره‌اش عنوان می‌کند: «قطعا برای خرید کتاب اولویت‌بندی داریم و این کار نیز از سوی اساتید گروه‌های مختلف انجام می‌شود؛ به عبارت دیگر، ما پیش از شروع نمایشگاه کتاب لیست کتاب‌ها را برای اساتید می‌فرستیم و آنها نیز نیازهای خود را به مدیران گروه‌هایشان می‌گویند و بعد از بررسی‌هایی که ما انجام می‌دهیم، در صورتی که کتابی را در کتابخانه نداشته باشیم، نسبت به خرید آن اقدام می‌کنیم.»
سرپرست کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات درباره کتاب‌های مرجع معتقد است: «تعریف این کتاب‌ها از نظر ما با آنچه مدنظر اساتید قرار دارد، متفاوت است؛ به عبارت دیگر، ما به دیکشنری‌ها، دایره‌المعارف‌ها، دستنوشته‌ها، کتاب‌های راهنما و... کتاب مرجع می‌گوییم، اما اساتید گروه‌های مختلف آموزشی هر کدام کتاب خاصی را در رشته خود به‌عنوان مرجع می‌شناسند که ما نسبت به تهیه این آثار اقدام می‌کنیم.»
حسنی با بیان اینکه امروزه وضعیت مراجعه به کتابخانه دانشگاه برای استفاده از آثار مرجع بیش از گذشته شده است، تصریح می‌کند: «از آنجایی که در گذشته قیمت کاغذ و بالطبع کتاب نسبت به امروز کمتر بود و دانشجویان توانایی تهیه کتاب‌های مرجع را داشتند، کمتر شاهد حضور آنها برای استفاده از این کتاب‌ها به کتابخانه بودیم.»
او می‌گوید: «در حال حاضر 121 هزار و 400 عنوان کتاب در کتابخانه‌مان داریم که در کل شامل 180 هزار جلد می‌شود و از این تعداد نیز هشت هزار عنوان کتاب مرجع شامل دیکشنری و دستنوشته‌ها هستند که اگر بخواهیم به صورت جلدی به آنها نگاه کنیم، باید بگوییم 17 هزار و 500 جلد هستند.»
از لحاظ تامین منابع اصیل و مرجع دغدغه‌ای نداریم
سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران نیز در این‌باره به ما می‌گوید: «دانشگاه‌های بزرگ ما با توجه به سابقه‌ای که دارند، امروزه منابع اصلی درسی‌شان توسط اساتیدشان تامین شده است. البته ممکن است دانشجویان برای راحت‌تر شدن به نوشتن جزوه متمسک شوند، اما امروز دیگر جزوه نوشتن که در گذشته موضوع روتینی بود، کمرنگ شده است؛ از طرف دیگر نیز منابع مورد استناد غالبا توسط اساتید و مولفان داخلی موجود است.»
او ادامه می‌دهد: «البته هیچ‌گاه رفرنس‌دهی به منابع اصیل نباید به‌عنوان یک موضوع منفی تلقی شده و در این حوزه صرفه‌جویی صورت بگیرد و بگوییم که به خاطر محدودیت‌های ارزی، منابع اصلی در اختیار دانشجویان قرار نگیرد. البته این بدان معنی نیست که هر دانشجو خودش یک کتاب مرجع داشته باشد، بلکه منابع کتابخانه‌ای ما باید قوی باشد که اگر دانشجویی خواست از منابع غنی استفاده کند، این منابع در دسترسش باشد.»
معاون آموزشی دانشگاه تهران معتقد است: «کتابخانه مرکزی و کتابخانه‌های مرکزی این دانشگاه از لحاظ منابع اصلی، غنی هستند و مشکلی در این زمینه وجود ندارد، با این حال قطعا نیاز است که هر سال منابع به‌روز به کتابخانه‌ها اضافه شود. همچنین منابع آموزش عالی ما از این بابت که با کمبود منابع اصلی روبه‌رو شوند، دغدغه‌ای ندارند و طی سال‌های گذشته منابع کافی در این خصوص فراهم شده است.»
حسینی تصریح می‌کند: «قطعا جزء وظایف دست‌اندرکاران آموزش عالی کشور این است که ما در این خصوص در مضیقه قرار نداشته باشیم، ضمن اینکه ممکن است در منابع نشریات به مشکل بربخوریم، چراکه دانشگاه‌های ما یا به صورت کنسرسیوم یا به صورت انفرادی برای تهیه این منابع ورود پیدا می‌کنند و امروزه مبلغ زیادی نیز به صورت ارزی باید در این زمینه هزینه شود و راهکار آن این است که آموزش عالی باید کنسرسیوم‌هایی را در این حوزه ایجاد کند تا یک سیستم متمرکز این منابع را خریداری کند و در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد.»
معاون آموزشی دانشگاه تهران تصریح می‌کند: «طبیعتا اگر ما توسعه علم و پیشرفت فناوری را می‌خواهیم، نباید صرفه‌جویی کنیم و باید منابع مجلات به اندازه کافی در دسترس افراد قرار بگیرد و اگر به موقع اقدامات لازم را برای تهیه مجلات الکترونیکی فراهم نکنیم، این موضوع باعث لطمه زدن به علم می‌شود و دست‌اندرکاران ارزی نباید در این حوزه برای دانشگاه‌ها محدودیت ایجاد کنند. البته باید سیستمی برای این کار فراهم شود که منابع تهیه‌شده در اختیار دانشگاه‌ها قرار بگیرد نه اینکه هر دانشگاهی بخواهد خودش این منابع را تهیه کند.»
منبع: فرهیختگان