به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ به همین بهانه به سراغ دکترمنوچهر منطقی دبیر ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش‌بنیان هوایی و هوانوردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری که بسیاری او را هنوز به عنوان رییس ایران‌خودرو می‌شناسند رفتیم، دکتر منطقی دارای کارشناسی مهندسی برق دانشگاه شریف و کارشناسی ارشد مهندسی برق الکترونیک دانشگاه شریف و دکتری مهندسی سیستم‌ها از دانشگاه تهران می‌باشند. او از سال ۵۹ در قالب مسئول مرکز تحقیقات مخابرات سپاه کار خود را آغاز کردند و تا به امروز مسئولیت‌های مختلفی را در صنایع مختلف و در قالب مدیرکل و ریاست سازمان‌ها به انجام رسانیده است. منطقی همچنین استاد دانشگاه بوده و در دانشگاه‌های تهران، علم و صنعت، تربیت مدرس، علامه طباطبایی، مالک اشتر و... به تدریس پرداخته است.
متن کامل گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
وقتی ما می گویم توسعه دستاوردهای فضایی به چه معنی است؟ و سوال دوم درباره حمل و نقل پیشرفته است، آیا منظور از حمل و نقل پیشرفته همان هواپیما است یا شامل موارد دیگری نیز می‌شود؟
از بحث توسعه فناوری فضایی آغاز می‌کنم، اگر بخواهیم دقیق صحبت کنیم، در دهه 80 به صورت جدی وارد این مقوله شدیم، که دستاوردهای آن هم مشخص است، در آنجا دنبال این بودیم که بگوییم به فناوری‌هایی دست یافتیم و توانسته‌ایم آن را به نمایش گذاریم، پس در دهه اول فعالیت خودمان آمدیم و روی نمایش فناوری کار کردیم، یعنی نشان دادیم که توانمندی آن را داریم که آن فناوری‌ها را استفاده کنیم که این با پرتاب‌های مختلف و در مدار قرار گرفتن ماهواره‌ها که هم موفق و بعضا ناموفق بود را به صورت جدی‌تر پیگیری شد. اثبات کردیم که می‌توانیم فناوری پرتاپ کننده بومی، پایگاه فضایی بومی و گیرنده و ارسال کننده بومی را روی آن تسلط پیدا کنیم. در دهه دوم فعالیت وارد فاز تازه‌ای شدیم، یعنی در فاز اول که نمایش فناوری مد نظر بود قطعا باعث نمی‌شد که این فناوری‌ها در راستای مسایل اقتصادی یا بخش های امنیتی یا قدرت ملی قرار بگیرد، این دهه از سال 90 آغاز شد، و به طور جدی طرح از سال 94 کلید خورد، آمدیم و نمایش فناوری را به فناوری‌های پایدار تبدیل کردیم تا بتوانیم از آن در اقتصاد استفاده کنیم.
بنابر این یک تغییر رویکردی داده شد به این صورت که اگر ماهواره‌ای طراحی می‌کنیم، و در مدار قرار می‌دهیم و 6 هفته کار میکند و مطمئن می شویم که روی این فناوری تسلط پیدا کردیم، برای اینکه بیاید و در بخش اقتصاد، مخابرات، سنجش از راه دور استفاده شود، ما باید ماهواره‌هایی بسازیم که در مدار حرفهای قرار بگیرد و به جای چند هفته، چند سال طول عمر داشته باشد، و نهایتا اگر آمدیم و این ماهواره را در مدار قرار دادیم باید یکسری کارور را در این بخش استفاده کنیم. بنابراین در دو دهه اخیر دو اتفاق افتاد، یک: فناوری اثبات شده به فناوری پایدار تبدیل شود و دوم باعث شود اثر این فناوری در بخش‌های دیگر از جمله اقتصاد، ناوبری و... دیده شود. به عنوان مثال ماهواره سفیر برای اثبات فناوری در مدار 250 تا 350 کیلومتر به کار گرفته شد، که این مدار برای آزمایش ماهواره‌ها است. مدار کاربری برای ماهواره‌ها از 500 کیلومتر آغاز می‌شود و به همین دلیل ماهواره سیمرغ طراحی و پرتاب شد.
عملا ماهواره‌هایی که در این مدار قرار می‌گیرند، ماهواره‌هایی هستند که تا حدود چهار سال می توانند کار کنند. در بخش کاربری ها، یکی از بخش های مهمی که در اقتصاد ملی نیز به آن توجه می شود حمل و نقل و نرخ رشد اقتصادی است، به این معنی که این دو شاخص بسیار نزدیک به هم هستند، و این مساله یکی از نکات ظریفی است که کمتر به آن توجه می‌شود، یعنی هرچه قدر حجم حمل و نقل بیشتر شود نشان می‌دهد که فعالیت‌های اقتصادی بیشتر شده است، این حمل و نقل یکی از بحث‌های روز دنیا است که بسیار سریع و دقیق و کم هزینه است، برای همین به سمت حمل و نقل پیشرفته رفته‌اند، عناصر فعال در این حوزه ماهواره، هواپیما، خطوط ریلی، حمل و نقل جاده‌ای و دریایی است، پس حمل و نقل پیشرفته تنها هواپیما نیست، بلکه هواپیما یکی از عناصر فعال است، تعریف اصولی حمل و نقل پیشرفته هم این است که اگر ما از نقطه A بخواهیم به نقطه B برسیم، باید دقیقا مشخص باشد که آن عنصر دقیقا کجا است، چه زمانی می‌رسید و از چه وسایلی برای حمل و نقل استفاده میکند که کم هزینه‌ترین باشد. اصولا الان بخش «mobility» که ترکیب همه این موارد با هم است و اینکه آن را به سمت هوشمندسازی بروند که عناصر بتوانند با هم تناسب داشته باشند و با سرمایه ثابتی که حداکثر کارایی را داشته باشد در این بخش دیده می‌شود. و در نهایت بخش فضایی بخش یکپارچه‌ساز همه این‌ها با هم است، یعنی همه این عناصر را با هم متصل میکند.
در نهایت این موضوع را می‌خواهم بگویم که این نامی که برای این فعالیتی که در حال انجام آن هستیم، در راستای کاربری فناوری فضایی در یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که می‌تواند روی اقتصاد ملی تاثیر گذارد. البته از فناوری فضایی در بخش‌های مختلف کشاورزی، پایش جنگل‌ها و... استفاده می‌شود و ما مدیریت منابع را انجام می دهیم.
همانطور که گفتید در دهه اول می‌خواستیم وارد فناوری فضایی شویم، اینکه ما توانسته‌ایم فناوری را به علوم کاربردی تبدیل کنیم سوال این است که دیگر شاهد پرتاب‌های شگفت انگیز نخواهیم بود؟
باید ببینیم که فناوری فضایی در کجا استفاده می‌شود، کاربرد این فناوری در چند مورد وجود دارد، بخش‌های ارتباطی، ناوبری و سنجشی از جمله آن است که همانگونه که گفتم باعث می‌شود فعالیت‌ها اقتصادی‌تر انجام شود.
اتفاقا وقتی می‌گویم این ماهواره قرار است در این نوع فعالیت کار کند، این ماهواره قطعا پیچیده‌تر از ماهواره‌های دیگر خواهد بود، چون این ماهواره مثلا باید وسط اقیانوس هند یک کشتی را بین کشتی های دیگر تشخصی دهد، مسیر آن را شناسایی و جهت دهی کند و آن را به مسیر پایان وصل کند، یا میزان فاصله الان به سانتی‌متر رسیده است که این نشان از یک پیچیدگی خاص می‌دهد.
در ذهن عامیانه شاید احساس شود که مثلا ماهواره حوزه کشاورزی یک چیز کم ارزش در مقابل سفر به مریخ بی‌ارزش است، اما نکته انجا است که اگر شما بتوانید از ماهواره در اقتصاد درست استفاده کنید، بعدا در یک بخش دیگر می‌توانید به اکتشافات پایه‌های علمی دیگر برسید. یعنی باید از نگاه فناورانه به این موضوع نگاه کنیم.
در حال حاضر استفاده از ماهواره برای یک کار اقتصادی در کشور وجود دارد؟
همین الان خیلی از ارگان‌ها در حال استفاده از این فناوری هستند، به طور مثال شهرداری‌ها از ماهواره‌ها برای نقشه برداری و ساخت و ساز شهری کمک می‌گیرند، یا مثلا در حوزه جنگل‌ها و معدن ها از اطلاعات ماهواره‌ها استفاده می‌کنند. به طور کی دو دسته فعالیت در ایران در حال انجام است، یکسری از گروه‌ها هستند که آشنایی با این فناوری دارند و ما سعی داریم این اطلاعات برای آنها آسان‌تر و در دسترس قرار بدیم.
گروه دوم اما به فناوری فضایی آشنا نیستند، که معمولا اولین کاری که می‌کنیم این است که با نشست‌ها و همایش‌ها آنها را با این فناوری آشنا می‌کنیم. که گروه دوم تعداد بیشتری در کشور دارند، بنابراین بخواهیم از این فناوری استفاده کنیم اول باید شناخت کامل به استفاده کننده‌ها بدهیم. به طور کلی همه این کارها نیاز به یک مدیریت مرکزی و پیشرفته نیاز دارد. به طور مثال شما الان می‌توانید سطح کشت کشور را با ماهواره کنترل کنید، که می‌توان اطلاعات آن را به مراکز مورد نظر دارد تا آنها این اطلاعات را در اختیار چهار میلیون کشاورز قرار دهند، ارتباط بین این مراکز و کشاورز الان مد نظر است دارای یک خلا است که ما باید این خلا ارتباطی را برطرف کنیم.
بنا به گفته شما داریم از فواید اقتصادی ماهواره استفاده می‌کنیم، با این حساب چه جایگاهی برای هوا و فضای ایران می‌دانید؟
دو نوع نگاه برای این موضوع وجود دارد، یک بخش کاربردی است، خیلی از کشورها از این بخش آغاز می‌کنند، یعنی می‌آیند و از اطلاعات ماهواره‌ها استفاده می‌کنند، کشور نیجریه یکی از این کشورها است. نگاه دیگر این است که باید بیایید و فناوری را ایجاد کنید، که این بخش کشورهای محدودی در دنیا توان آن را دارند، منتها این دو نگاه در راستای هم هستند و مستقل نیستند و اگر بخواهیم خودمان را با کشورهای منطقه بسنجیم، تابع دو بخش است، که یک تابع معیارهای علمی و بعدی اجرا خواهد بود. ما در قسمت علمی از همه کشورهای منطقه جلوتر هستیم، که نشان می دهد که خوب کار کرده‌ایم، در قسمت دوم اگر بخواهیم نکته ای بگویم، این بخش شامل سرمایه‌گذاری زیاد است، سرمایه گذاری برا این است که وقتی شما فناوری دارید باید آن را تبدیل به محصول کنید، که ما در این قسمت سرمایه‌گذاری کمتری نسبت به کشورهای همسایه داریم. بنابر این شاید آنها استفاده از زیرساخت های دیگران تعداد بیشتری ماهواره در مقایسه با ما داشته باشند. که به نظر من به سرعت به آنها خواهیم رسیم.
بنابراین اگر بخواهیم یک جمع بندی کنیم، می‌توانیم بگوییم آنها از ما در حوزه علمی ضعیف‌تر و از نظر سرمایه ای و دانش دیگران وضعیت بهتری دارند. که قطعا این مساله برای آنها پایدار نیست. چون اگر شرایطی همچون تحریم های ایران برای آنها پیش بیارند قطعا کاری نمی‌توانند کنند. بنابراین ما باید دو نکته را در نظر بگیریم، یک، ثروت‌هایی که داریم را از آن استفاده کنیم. نکته دوم درباره نوع سرمایه‌گذاری است که به دلیل دانش اولیه‌ای که داریم نیاز به سرمایه‌گذاری سنگینی نیست و می‌تواند ادعا کرد با یک سوم سرمایه‌گذاری نسبت به کشورهای همسایه از آنها عبور کرد.
این توان علمی یعنی پرورش نیروی متخصص، این نیروی متخصص در این چهار دهه از انقلاب را انقلاب اسلامی پرورش داده است یا از بیرون آورده شده است؟
کاری که بعد از انقلاب کردیم این بود که آمدیم و دانشگاه‌ها را توسعه دادیم، و تعداد دانشجویان و مقاطع را افزایش دادیم، در این میان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری بسیار مهم است چون این مقاطع منجرب به فناوری می‌شود، ما از این نظر با توجه به کاری که صورت گرفت، در دنیا جزو 5 کشور اول دنیا هستیم. نکته دیگر این است که این دانش را چگونه دانشجویان ما بدست آوردند، یکسری از این دانش توسط اعزام دانشجویان نخبه به دانشگاه‌های مطرح دنیا بود، که علم روز را یادگرفتند و برگشتند، که این مساله بسیار می‌تواند کمک کند، چون دانش نظری برای یک توسعه علمی کافی نیست بلکه باید یک دانش تجربی نیز در کنار آن باشد. بحث دانشی که درباره فناوری فضایی در حال حاضر موجود است یک بخش آن بومی و یک بخش دیگر آن دانش تجربی اساتیدی است که در دانشگاه‌های مطرح دنیا تحصیل کردند.
نکته مهم برای بروزرسانی این دانش نیاز است که دانشگاه های خودمان را بروز رسانی کنیم، و در راستای نیازی‌های ملی قرار دهیم، نکته بعدی این است که ما همکاری‌های بین دانشگاهی را توسعه دهیم، یعنی می‌توانیم دانش خود را در بین دانشگاه‌ها در میان گذاریم یا از آنها چیزی بگیریم. یعنی یادگیری بومی و یادگیری‌های دوطرفه می‌توان داشته باشیم. از طرف دیگر ارتباط دانشگاهی به یک صورت کامل برنامه‌ریزی شده باید باشد، یعنی باید این این ارتباط به صورت همه جانبه باشد و در این قضیه ما بعضا دچار خطای استراتژیک می‌شویم، یعنی فکر می‌کنیم که کلا سه چهار کشور هستند که می‌شود با آنها کار کرد، در صورتی که هیچ کشوری در دنیا اینگونه برنامه‌ریزی نمی کند بلکه می‌آید و تمام قابلیت‌های موجود در کل دنیا را برنامه‌ریزی میکند.
ظرفیت دانشگاهی ما می‌تواند نیازهای فضایی کشور را تامین کند؟
یک نکته در اینجا باید به آن اشاره کرد و آن این است که صنعت و دانشگاه در حوزه فضایی برعکس خیلی از حوزه‌ها به هم نزدیک هستند، به عنوان مثال بیشترین ماهواره‌ها در داخل دانشگاه‌ها ساخته می‌شوند یا در بخش سیستم‌های پرتاب کننده‌ها تمام دانش پایه آن در داخل دانشگاه‌ها ساخته می‌شوند، ارتباط صنعت و دانشگاه عمدتا در بخش‌های مطرح می‌شوند که به آن می‌گویند محصول دانش محور است، یعنی بخش عمده دانش آن است، مثلا خودرو را نگاه کنید، دانشی که دانشگاه انجام می‌دهد که آن هم طراحی خود اگر باشد 20 درصد است، این در حالی است که در حوزه فضایی این نسبت به 70 درصد می‌رسد یعنی 70 درصد آن دانشی است که در حال تولید شدن می‌باشد. بنابراین ارتباط صنعت با دانشگاه در حوزه فضایی سهم دانش بالایی دارد، بنابر این می‌توانم بگویم که ارتباط صنعت با دانشگاه ما عمدتا بر مبنای اینکه باید دید چقدر سهم دانش بر محصولات است که در حوزه فضایی این سهم بسیار بالا است و بیش از آن چیزی که است دانشگاه می‌تواند نیاز صنعت را در حوزه فضایی تامین کند.
بنابر این می‌خواهم بگویم که باید یک زنجیره ارزش شکل داد تا بتوانم از این ظرفیت از ایده تا ساخت محصول استفاده کرد. یک مثال ساده بزنم، در سال 79، اگر می‌رفتید در ایران‌خودرو تنها یک ربات در حال کار بود، مدیر عامل وقت تصمیم گرفت که کل خطوط را رباتیک کند، که یکسری دانشمند آمدند و اعلام آمادگی برای این کار کنند، از سال 1380 به صورت رسمی کار را آغاز کردند و در سال 1385، به جای رسیدیم که در ایران‌خودرو به جای یک ربات، 600 ربات موجود بود. در آن سال خیلی از دانشجویان ربات حتی ندیده بودند ولی چون این زنجیره از دانش نظری تا ساخت محصول درست شکل گرفت دیدیم که جمهوری اسلامی طی پنج سال در فرآیندهای رباتیک توانست اقدامی انجام دهد. بنابراین می‌توانم بگویم که فارغ التحصیلان بسیار ارزشمندی داریم، اگر بخواهیم عیار آنها را بالا ببریم باید آزمایشگاه‌های مجهز در اختیار آنها قرار دهیم، و نکته بعد حوزه تخصصی را برای آنها باید دقیق مشخص کنیم.
اگر رژیم پهلوی تا الان ادامه داشت ایران صاحب تعداد بیشتری از هواپیما و ماهواره بود؟
با یک مثال واضح پاسخ بدهم، الان کشورهای عربی مدل قبل از انقلاب را دارند جلو میبرند، به این مدل، مدل عربی می‌گویند، به این معنی که منافع ملی را در اختیار قرار بدهید تا یکسری تجهیزات را دریافت کنید. وضعیتی که الان کشورهای عربی دارند و قبل از انقلاب هم به این صورت بود، به این شکل صورت‌بندی می‌شد که تمامی پشتوانه‌های نظام دهنده این سیستم‌ها در اختیار کسانی دیگر است، و بدون آنها این سیستم‌ها کار نمی‌کند. و حتی آن دانش را هم به شما یاد نمی‌دهند.
پس ما یک مدل عربی داریم، که اگر عناصر پشت پرده، این سیستم‌ها را خالی کنند همان چیزی می شود که آقای ترامپ می‌گوید که دو هفته این کشورها سرپا نیستند، حالا شاید دو هفته بشود دو سال، یا چهار سال، اما چهل سال نمی‌توانند بمانند. پس انقلاب آمد و این مدل عربی را به مدل خودش تغییر داد، این مدل به جای اینکه دو هفته بدون کمک از پا دربیاید، چهل سال جلو می‌آید و نه تنها چیزی از آن کم نمی‌شود بلکه به آن هم اضافه می‌شود. دو مثال عملی برایتان بزنیم، الان در حوزه رادارها که بسیار پیچیده هستند، در کشور به مرحله طراحی و ساخت رسیده است به طوری که به جرات می‌توانم بگویم که این محصول‌ها معادل بهترین‌های اروپا هستند. اما قبل از انقلاب را نگاه کنیم تنها یک درس سه واحدی داشتیم که در دانشگاه علم و صنعت تدریس می‌شود. ولی الان فول پروفسور در این حوزه داریم. این مدل همان مدل انقلاب اسلامی است. بله درست است که اگر پهلوی ادامه‌دار بود قطعا ناو هواپیما بر هم داشتیم، اما ناوهواپیمابری که کنترل فرماندهی آن دیگر داخل ایران نبود و حتما داخل آمریکا بود.