خبرنامه دانشجویان ایران: سجاد طاهری*// تاریخ برای ملتی که با آن مانوس است، ارمغانهایی خواهد داشت، ارمغانی از جنس "یادگیری". در این یادداشت سعی می شود، در آینه ی تاریخ، تجربه¬ای دیرینه از ملت ایران، بازخوانی شود و سپس درسها و عبرتهای آن برای امروزِ کشور، گفته شود.

اپیزود اول:  انقلابِ اعلیحضرت!
شاه، تصمیم به انقلاب و تحول دارد. انقلاب سفید؛ انقلابی که در آن اصلاحات ارضی، مبارزه با فساد، تحصیلات رایگان و.... برای کشور به ارمغان آید. به عنوان مثال با اجرای اصلاحات ارضی، رژیم ارباب رعیتی در بخش کشاورزی باید لغو شود و هیچ کس مجاز نباشد بیش از حد معینی زمین داشته باشد؛ باید زمینش را به دولت بفروشد و دولت هم با اقساط ده ساله به عموم مردم بفروشد. این گونه دیگر، مردم روستایی نان خور ارباب  نخواهند بود؛ هر کس زمینی دارد و برای خود کشاورزی می کند و زندگی را می گذراند.

این قانون در کشور اجرا می شود؛ آثار و پیامدهای آن در ادامه ی متن بررسی خواهد شد. لطفاً قبل از مطالعه ی ادامه ی متن، به آثار و پیامدهای اجرای این اصل فکر کنید.

اپیزود دوم: مخالفت قاطع!
انقلاب سفید، همه پرسی برای برگزاری آن و برخی از اصولش، نظیر اصلاحات ارضی با مخالفت قاطع امام خمینی (ره) مواجه می شود. حضرت امام، با شناختی که از دستگاه حاکم دارند، اصلاحات ارضی و... را به نفع کشور نمی دانند.  اما چرا امام مخالف بود؟ امام اشکالی به اصل اصول دارد؟ نگران عدم اجرای صحیح آنهاست؟ یا چیز دیگری؟

امام خمینی؛ زمستان سال 1341: «آنچه به اسم قانون اصلاحات ارضی درصدد اجرای آن هستند مخالف عقل و شرع و مصالح مملکت و مباین موازین عدل و فقه اسلامی است.»

امام خمینی؛ سال 56؛ دهم آبان: «اصلاحات ارضی یعنی بازار درست کردن برای ممالک خارجی. اینها گندمهایشان را به دریا می‌ریختند؛ زیاد بود [به‌] دریا می‌ریختند. خوب، حالا گندم را به ایران می‌فرستند و وقتی ایران فرستادند پول می‌گیرند؛ اینها گاهی وقتها خودشان خیلی با مبالغه، خیلی با مباهات [می‌گویند] که ما چقدر گندم وارد کردیم، چقدر جو وارد کردیم، چقدر مثلًا چه وارد کردیم. خوب بیچاره! اینکه باید خجالت بکشید. شمایی که باید گندم صادر کنید، شمایی که یک آذربایجانتان بس بود برایتان و باقی‌اش را باید صادر کنید، حالا نشستید مباهات می‌کنید که ماییم که باید وارد کنیم! باید خجالت بکشید از این اصلاحات ارضی‌تان! و هکذا و هکذا همه اصلاحاتشان.»

اپیزود سوم: سرکنگبین صفرا فزود!
قانون اصلاحات ارضی از سال 1340 الی 1353 در چهار مرحله اجرا می شود. برخلاف چیزی که در اولین نگاه، ممکن است به ذهن برسد، این قانون موجب ضعف تدریجی بخش کشاورزی در کشور می شود. تکه زمینهایی که به کشاورزان بی سرمایه و بی پشتوانه داده می شود، کفاف کشاورزان را نمی داد. عدم امنیت اقتصادی، کشاورزان را به فروش زمین و مهاجرت به شهرها وا می دارد. کشاورزان در شهرها، کاری جز کارگری ساده نمی توانند بکنند. کشاورزی فلج، واردات بی رویه را ثمر می دهد و کشوری که قبل از اصلاحات ارضی، صادرکننده مواد غذایی بود، می¬شود واردکننده ی گسترده محصولات کشاورزی آمار نشان می دهد، سهم بخش کشاورزی به تولید ناخالص ملی از 27.4 درصد در سال 1341 به 9.2 درصد در سال 1356 کاهش یافت.

اپیزود چهارم: درس عبرت!
اینکه اصلاحات ارضی، از همان اول یک بازی استعماری بود یا محصول یک بی‌تدبیری، موضوع متن حاضر نیست. اما این تجربه می¬تواند برای امروزِ ما درسهایی داشته باشد. خرد شدن اراضی کشاورزی می تواند آسیبهای عمیقی به کشاورزی یک مملکت برساند.

قانونِ «جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی» سال هشتاد و پنج در مجلس شورای اسلامی به تصویب می رسد. این قانون مبتنی بر یک بینش عمیق از اصول اقتصادی  و به منظور افزایش بهره وری کشاورزی طراحی و تصویب می شود. طبق این قانون برای زمینهای کشاورزی که از یک حد نصاب مشخصی کوچکتر باشند، سند رسمی صادر نمی شود و معامله آن زمینها بصورت رسمی امکان پذیر نخواهد بود. اما این قانون با یک چالش بزرگ روبه رو می شود: «معاملات با اسناد غیررسمی»

اپیزود پنجم: دور خوردن درس عبرت!
معاملات با اسناد غیررسمی داستان پرماجرایی در کشور است که مسائل و آسیب های فراوانی را به بار آورده است. طبق قانون معاملاتی که با اسناد غیررسمی انجام می شوند، معتبر شناخته می شوند و همین باعث می شود قانون جلوگیری از خردشدن زمینهای کشاورزی، به راحتی دور بخورد و زمینهای کشاورزی کوچک و کوچکتر شوند. با وجود معتبر بودن معاملات غیررسمی، دیگر استفاده از صدور اسناد رسمی و معتبر دانستن معاملات اسناد رسمی، گلوگاهی برای کشور نخواهد بود و به راحتی، مسیر موازی معاملات غیررسمی اتخاذ خواهد شد. برای اجرای واقعی قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی، حتماً باید این مسیر موازی مسدود شود و معاملات با اسناد غیررسمی بی اعتبار شوند . انتظار آن می رود که قوانین لازم هرچه زودتر در مجلس شورای اسلامی تصویب شود.

*فعال دانشجویی