خبرنامه دانشجویان ایران: یکی از مسئولیت­های مهم والدین، انتخاب کتاب مناسب و خوب برای فرزندانشان است. انتخاب کتاب مناسب برای کودک و نوجوان، در بازار محصولات فرهنگی کودکان و نوجوانان که در آن، هر سودجویی قصد پول در آوردن دارد، قطعا کار ساده­ای نیست. خرید کتاب استاندارد و آموزش مطالب کاربردی و مفید به کودکان، به مطالعه و تحقیق فراوان نیاز دارد.

انتخاب کتاب مناسب برای کودکان، مقوله­ای حساس است زیرا مثل انتخاب یک همنشین برای کودک است.بانک کتاب تلکتاب سعی کرده است در این زمینه همیار خوبی برای پدر و مادر ها در تشویق فرزندانشان به کتاب خوانی باشد.

 برای ترویج فرهنگ کتاب ­خوانی در بین کودکان، وجود کار پیوسته و اهداف روشن، ضروری است. ترویج کتاب ­خوانی باید به طور همزمان در خانه و مدرسه و از دوران کودکی شروع شود. معیارهایی وجود دارد که بدون آنها نمی­توان کودکان را به کتاب­خوانی علاقه­مند ساخت. در ادامه، به بعضی از این معیارها اشاره می­شود.

کتاب کودک، قبل از هر چیزی باید شادی بخش باشد و آموزش­ها به طور مستقیم و خشک در آن گنجانده نشده باشد. تحمیل نظر بزرگ­ترها، کودکان را نسبت به خواندن بی­میل می­سازد.

داستان­هایی که برای بلند خوانی انتخاب می­کنید، باید بازتابی از روحیه کودکانه، زلالی روان، قهر و آشتی­ها، رفتارهای کودکانه و بازیگوشی­ها باشند. کودکان در بین این داستان­ها، خود را می­یابند.

پیدا کردن کتاب مناسب کودکی که تازه خواندن را شروع کرده، کار دشواری است. زیرا برخی کتاب­ها جمله ­های طولانی و خسته­کننده­ای دارند که انگیزه­ خواندن را در کودک از بین می­برند. کتاب­های مناسب برای این کودکان، باید دارای خط درشت و خوانا، جمله­های کوتاه و تصاویر ساده باشند.

کودکان دوست دارند کتابخانه شخصی خود را داشته باشند و درباره انتخاب کتاب خود، نظر دهند. بردن آن­ها به کتابخانه و کتابفروشی تجربه سودمندی است.

مطالعه را برای کودک به شکل یک تفریح درآورید. کودک باید از کتاب خوانی لذت ببرد. روند خواندن باید تکرار شود و پیوسته باشد. کتاب­ها، دنیای تازه­ای را پیش روی کودکان قرار می­دهند. کودکان با توجه با ویژگی­های تحصیلی، سنی و بر اساس جواب­هایی که برای کنجکاوی­ها و سوالات خود دریافت می­کنند، شخصیت و افکار خود را شکل می­دهند.

انتخاب کتاب برای کودک به یکی از این دو شکل انجام می­شود:

یا والدین بدون حضور کودک، به خرید کتاب اقدام می­کنند، یا به همراه کودک به نمایشگاه­های کتاب یا کتابفروشی­ها می­روند. والدین باید حتما درباره انتخاب کتاب با کودک مشورت کنند تا او بتواند با نظر خود، کتاب مورد علاقه­اش را انتخاب نماید. هرگز کودکتان را مجبور به خریدن کتاب مورد علاقه خودتان نکنید. او باید طبق سلیقه خود کتاب انتخاب کند. شما می­توانید در این باره، به او مشاوره دهید.

مواردی که در انتخاب کتاب باید مورد توجه قرار بگیرند

• جذابیت در بیان مطالب

می­توان با این سوال آغاز کرد: آیا محتوای کتاب جالب و مهیج است؟ یا جذابیت در محتوای داستان، چه نقشی در ایجاد انگیزه کتاب خوانی در کودک ایفا می­کند؟ چیزی که موجب می­شود کودک علیرغم خستگی ناشی از مطالعه، همچنان کتاب را با شوق ورق بزند و به انتها برساند، بیان شیرین داستان است. کتاب داستان باید خنده­دار و مهیج باشد در حالی که کتاب علمی، باید قابل فهم و جالب باشد.

والدین معمولا کتابی را ارزشمند می­دانند که دارای درون مایه اخلاقی باشد درحالی که کودکان معمولا از آثاری که به هدایت و نصیحت مستقیم می­پردازد، دوری می­کنند. بنابراین، انتقال غیر مستقیم ارزش­ها و اخلاقیات، نکته مهمی است که والدین باید آن را مورد توجه قرار دهند.

جذابیت در بیان محتوا برای کودکان و نوجوانان

کودکان در سنین مختلف، دارای علایق متفاوتی هستند. باید توجه کنید که ممکن است کتابی دارای نثر شیوا، محتوای مناسب، داستانی دلنشین و ظاهری جذاب باشد اما مناسب گروه سنی کودتان نباشد. همین کتاب ممکن است برای گروه سنی دیگر، کتاب مفیدی باشد.  

کودکان در سنین متفاوت به گروه­هایی تقسیم می­شوند که عبارت­اند از:

• گروه الف: سال­های پیش از دبستان
• گروه ب: سال­های آغازین دبستان (کلاس اول، دوم و سوم)
• گروه ج: سال­های پایان دبستان (کلاس چهارم، پنجم و ششم)

معمولا برای گروه سنی الف (به این دلیل که کودکان سال به سال دچار تغییرات مختلفی می­شوند) کتاب­ها بر اساس سن کودک هم تقسیم­ بندی می­شوند. در بعضی از کتاب­ها، روی جلد نوشته شده این کتاب برای گروه سنی الف و چه سنی مناسب است.

• کیفیت ظاهری کتاب

کودک در انتخاب کتاب، اول جذب ظاهر آن می­شود. کتاب باید دارای ظاهری کودک پسند و زیبا باشد. باید در نظر گرفته شود که کتاب مورد علاقه کودک، بارها توسط او خوانده می­شود. اگر کتابی صحافی یا کاغذ مناسبی نداشته باشد، به سرعت از بین می­رود. دقت کنید گوشه کتاب گرد باشد تا به کودک آسیبی نرساند.

بی­شک اندازه و قطع کتاب در خوشایند بودن آن تاثیرگذار است. اما در انتخاب قطع کتاب، بجز زیبایی، باید به موارد زیر هم دقت کنید:

1. خصوصیات کودک: کودک بیشتر از کتاب­هایی لذت می­برد که بتواند آنها را حمل کند و به آسانی ورق بزند.
2. کتاب خاص، قطع خاص: بعضی موضوعات در کتاب کودک، نیازمند قطع خاصی هستند. مثلا کتابی با موضوع وسایل نقلیه، بهتر است دارای قطع آلبومی باشد. همچنین برای کتاب­های مرجع، معمولا از قطع بزرگتر از حد معمول استفاده می­شود تا قطر و سنگینی کتاب کمتر شود.

کیفیت کاغذ استفاده شده، در افزایش کیفیت چاپ، جذب کودک و استفاده مکرر از کتاب موثر است و باید مورد توجه قرار بگیرد.

• تصاویر کتاب

کتاب خردسال، باید پر از رنگ­های شاد و نوشته­های کم باشد. البته کتاب کودکان بزرگتر، مثلا کودکان 10 ساله، باید دارای تصاویر کمتر و نوشته­های بیشتر باشد.

کودک از طریق تصاویر، راحت­تر می­فهمد موضوع کتاب درباره چیست، نقش کدام شخصیت­ها مهم است، کجا هستند و چه می­کنند.

کارکرد تصاویر در کتاب کودک عبارت است از:

1. کمک به درک بهتر داستان و موضوع کتاب
2. کمک به کودک در تصویر سازی ذهنی از محتوای کتاب
3. تصویر، باعث علاقه کودک به متن کتاب می­شود
4. کمک به زیبایی بصری و ظاهری کتاب و جذاب کردن آن برای کودکان
5. نوشته­های اضافی از طریق ارائه مفاهیم به وسیله تصویر، کم می­شوند

نکته مهم در تصویر کتاب کودک، وجود ارتباط بین تصویر و متن است. این هماهنگی و ارتباط، به جذابیت کتاب منجر می­شود. در نتیجه، کودک به مطالعه مکرر آن علاقه­مند می­شود.

تصاویر در کتاب­های کودک، باید دارای شرایط زیر باشند:

1. دارای ارزش هنری باشند:  به خاطر داشته باشید که در کتاب­های کودکان، بخصوص کتاب­های تصویری، تصاویر بیشتر از متن در تربیت ذوق خواننده موثر است.
2. پرورش ذوق کودکان: تصاویر باید خلاقیت سازنده و ذوق کودکان را پرورش دهند. کودکان معمولا تصاویر کودکانه را دوست ندارند و ترجیح می­دهند احساس کنند هنرمند برای فهم هنری آن­ها احترام قائل شده است.
3. دوری از رنگ آمیزی­های زننده و تند: برخلاف آنچه به طور متداول تصور می­شود، کودکان از رنگ­آمیزی­های تند لذت نمی­برند. طبق تحقیقات انجام شده، هماهنگی تصاویر و رنگ­ها در کودکان موثرتر از رنگ­های متنوع و تند است.
4. تصاویری که با درک کودکان متناسب باشد: باید تصاویر با درک کودکان متناسب باشد. چون احتیاجات روانی کودکان و درک آنان در زمان­های مختلف متفاوت است. خردسالان، واقع­بین هستند و از تصاویری لذت می­برند که از طبیعت بوده و برایشان آشنا باشند. از طرح­های در هم تنیده و عجیب چیزی نمی­فهمند.
5. لذت بخش بودن تصاویر: همانطور که انتظار داریم خواندن متن کتاب، به کودک لذت درک و تجربه آثار ادبی را بدهد، از تصاویر هم انتظار داریم کودک را در لذت­های هنری و بصری خود سهیم سازد و همینطور، ذائقه هنری را نیز در او پرورش دهد.

• توجه به سلیقه و علایق کودکان

در نظر گرفتن سلیقه کودک، از مهم­ترین شاخصه­ها برای انتخاب کتاب برای آن­ها است. نباید انتخاب کتاب به گونه­ای صورت بگیرد که کودک حس کند والدین بدون توجه به علاقه و خواسته او برایش کتاب تهیه کرده­اند. اگر کودک به کتابی علاقه نداشته باشد، انگیزه مطالعه در او ایجاد نمی­شود.

مشخصات کتاب­هایی که کودکان به آن­ها علاقه دارند:

• با درک و فهم کودک مطابقت داشته باشد: کودکان کتاب­هایی را دوست دارند که با فهم و درک آنها مطابقت داشته باشد. برای انجام آن، شناخت ویژگی­های کودکان ضروری است. برخی کودکان، از هم سن و سال­های خود جلوتر هستند و برخی عقب­تر. به همن دلیل لازم است کتاب متناسب با ویژگی­های فردی کودک انتخاب شود.
• موضوع کتاب با زندگی کودک مرتبط باشد: قابل لمس بودن اتفاقات کتاب، باعث علاقه­مندی او به کتاب خواهد شد.
• سبک نگارش آن قابل فهم و ساده باشد: سبک و شیوه نگارش، در علاقه­مندی و جذب کودکان بسیار موثر است. کتابی که با زبان قابل فهم و ساده نوشته شده و عبارت­های درست و کوتاهی داشته باشد، برای کودکان مفیدتر است.
• پرهیز از انتقال مستقیم مفاهیم و نصیحت: کودکان ترجیح می­دهند مفاهیم ارزشی و اخلاقی به طور غیر مستقیم به آن­ها منتقل شود. اگر مطلبی به شکل نصیحت و به صورت مستقیم به کودکان گفته شود، با استقبال آن­ها مواجه نخواهد شد.
• شادی و نشاط: کتابی که محتوای شاد داشته و دارای پایان خوش باشد، بیشتر مورد توجه کودکان قرار می­گیرد. قهرمان کتاب کودک، نباید بمیرد، مرتکب اشتباه جبران ناپذیری شود یا مغلوب گردد. چون کودک به قهرمان داستان علاقه­مند می­شود و خود را به جای او تصور می­کند.

• توجه به محتوای کتاب

انتخاب کتاب با موضوعات منفی و نامناسب، می­تواند در دراز مدت از نظر تغییر ارزش­های انسانی روی شخص اثر بگذارد. مثلا کتاب­های که بیش از حد به زد و خورد و خشونت می­پردازند و شخصیت اصلی آن­ها فردی زورگو و خشن است، می­توانند باعث تغییر رفتار کودک به سمت پرخاشگری و خشونت شوند.

شخصیت­هایی که در داستان به کار می­روند، باید تصمیمات صحیح خود را در موقعیت­های مختلف به کودک یاد دهند. شخصیت­ها باید شجاعانه برای موفقیت تلاش کنند. باید در همه مراحل، پیرو ارزش­ها و اصول اخلاقی باشند.

برای ارزشیابی کتاب­های کودک، می­توانید معیارهای زیر را مورد بررسی قرار دهید:

• طرح: منظور، نقشه محتوای کتاب است که نشان­ دهنده ساخت منطقی آن است. طرح یک کتاب، نشان دهنده اتفاقاتی است که در داستان رخ می­دهند.
• چگونگی محتوا: مثلا در کتاب­های داستانی، داستان باید به شکلی باشد که ارزش خواندن داشته باشد. کتاب­های کودک، به طور کلی باید دارای محتوایی باشند که راه زندگی سالم را به خواننده بیاموزند.
• منظور یا موضوع: منظور یا هدف در کتاب­های کودک باید چیزی مثل غلبه بر ترس، دوست داشتن حیوانات، امیدواری به زندگی، لذت بردن از عدالت و ... باشد.
• شخصیت هنری: تصویر حیوانات یا اشخاص در کتاب کودک، باید زنده و واقعی به نظر برسد. مثلا شخصیت در حال تغییر باشد و به سمت تکامل برود.
• سبک نگارش: سبک خوب نویسندگی به بازیگران، موضوع و طرح بستگی دارد. کودکان سبکی را دوست دارند که دارای جنب و جوش باشد.
• قیمت: امروزه قیمت کتاب از مسائل مهم در انتخاب کتاب برای کودکان تلقی می­شود. زیرا بسیاری از خانوده­ها، برای تامین هزینه­های ضروری فرزندان خود نیز به زحمت می­افتند. بنابراین، کتاب باید با قیمت پایین در اختیار مردم قرار گیرد.

امیدواریم این مطلب برای شما مفید و کاربردی باشد برای مشاهده اطلاعات بیشتر درمورد خرید کتاب پرداخت هنگام تحویل به بانک کتاب تلکتاب www.telketab.com مراجعه نمایید.