به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»فارس، فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی را که مرور می‌کنیم با موارد متعددی مواجه می‌شویم که نقش بسیار پررنگی در تغییر ذائقه افراد و در نهایت تغییر در سبک زندگی فردی و اجتماعی آنان دارد.
شاید برای شما هم پیش‌آمده باشد که وقتی صفحه اینستاگرام خود را باز می‌کنید یا استوری های دوستان و آشنایان را می‌بینید با تصاویر و صحنه‌هایی مواجه می‌شوید که دیدنش برای شما سخت، تعجب‌آور و غیرقابل‌تحمل است.
در چند ماه اخیر و با شیوع ویروس کرونا و بیشتر شدن دسترسی افراد به فضاهای مجازی و حضور بیشتر نوجوانان و جوانان در این فضا و تعدد و کثرت پست‌های خصوصی و غیراخلاقی و تصاویر شخصی و خانوادگی نابهنجار و افزایش هجمه‌های شبکه‌های معاند و بیگانه به مقوله حجاب و عفاف به خصوص در ایام محرم و هفته امربه‌معروف و نهی از منکر، بهانه‌ای شد تا در این خصوص گفت‌وگویی با مجتبی اشرافی استاد دانشگاه و مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه داشته باشیم.
- در حال حاضر فضای مجازی و حضور افراد در این فضا را چگونه می‌بینید؟
فضای مجازی فرصتی فوق‌العاده و مناسب برای ترویج معارف اسلامی و بسیار تأثیرگذار در زمینه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، اخلاقی در هر دو سطح ملی و بین‌المللی می‌باشد و البته مورد نقد و دارای احتیاط است چرا که بروز ولنگاری‌های احتمالی و رفتارهای خلاف فرهنگ و رویه‌های معمول اجتماعی در این فضا و در موضوعات مختلف از جمله موضوع حجاب و عفاف و تغییر منش و سبک افراد در عرصه فضای مجازی بروز پررنگی دارد که باید با نهادینه کردن امر استفاده از این فضا و تأیید حضور در عرصه مجازی، احتیاط لازم در زمینه رعایت حریم خصوصی افراد و مجازی فرض نکردن این حقیقت مجاز را هم به جد در نظر گرفته و به ابعاد آن توجه نمود. کما اینکه این مسئله توجیه فرهنگی و راهبرد فرهنگ سازانه دارد و با نگاه امنیتی و فیلترینگ صرف نمی‌شود در قواره‌ی این‌گونه مقولات قانون نگاری نموده و یا آمرانه و از بالا برخورد نمود.
-مهم‌ترین مصادیق ولنگاری فرهنگی در مقوله عفاف و حجاب در فضای مجازی چیست و در چه مواردی بیشتر نمود دارد؟
متأسفانه عرفی‌سازی بی‌حجابی و حجاب‌زدایی، جلوه‌گری، قبح شکنی منکرات و ترویج برهنگی در فضای مجازی روز به روز نمود یافته که این مهم سبک زندگی ایرانی-اسلامی را با چالش جدی روبرو ساخته است. تغییر معیارها و تعیین ارزش گزاری های خوب و بد در فضای مجازی با حقیقت ماجرا فاصله زیادی داشته و اغلب کاربران در این فضا با نادیده گرفتن ارزش‌های اخلاقی و منطق مذهبی و به باور مجازی بودن این فضا، معیار و ملاک خوب و خوب‌تر بودن یک موضوع، تصویر خاص و متن نوشته مشخص را در تعداد لایک و یا دنبال کننده بیشتر جستجو نموده و این معیاری برای درستی، صحت و پسندیده بودن یک امر مجازی در فضای مجازی و واقعی جلوه دادن آن شده است.
بنابراین شما می‌بینید که در فضای مجازی، دختر و یا پسر جوان، فرای عرف اجتماعی و هنجارهای معمول جامعه، به انتشار تصاویری مبادرت می‌ورزند که نمود بی‌حجابی و عدول از هنجارها را داشته و البته لایک بیشتر و فالوورهای فراوان، او را به این اشتباه می‌اندازد که کارش درست بوده است.
- خطرات و تهدیدهای احتمالی متأثر از رفتارهای موجود در این فضا را ذکر بفرمایید.
با توجه به تغییر رفتارهای افراد می‌توان گفت: این حضور جلوه گرانه در فضای مجازی به مرور در فضای حقیقی هم خود را نشان داده و موجبات تسریع و گسترش فرهنگ بی‌حجابی در جامعه را فراهم می‌آورد.
اینکه جوان و نوجوان با تصور محدودیت دسترسی افراد غیر به صفحه شخصی خود، اقدام به انتشار تصاویر خصوصی خانوادگی، مهمانی‌های خانوادگی و ... نماید، به‌مرور او را عادت می‌دهد که صفحه اینستاگرامش را هم در محدوده خانه و خانواده خود و به‌مثابه آلبومی تصویری و خصوصی تصور نماید.
این نگاه خوش‌بینانه در درازمدت، در وهله اول نیاز به دیده شدن و پسندیده شدن بیشتر را در وی تشدید و انگیزه دختر جوان را برای به اشتراک گذاشتن تصاویر خصوصی‌تر بیشتر می‌کند و از طرفی محدودیت‌های دسترسی به این صفحه شخصی به مرور توسط وی کمرنگ‌تر شده و به وضعیت عمومی درمی‌آید و این تقاضای روحی و روانی برای دیده شدن و لایک بیشتر، او را در معرض تهدیدهای بالقوه‌ای قرار می‌دهد که چون هنجارهای اجتماعی هم فرصت و مجال پذیرش آن را نمی‌دهد، بنابراین، با درگیری‌های روحی روانی و مشکلات عدیده اخلاقی و حتی سوءاستفاده‌های اخلاقی و مالی روبرو خواهد شد. بسیاری از جرم‌های مجازی در زمینه مسائل اخلاقی و کلاه‌برداری‌ها و یا تهدید به اخاذی و ... بوده است و اغلب هم دختران جوان و عفیفی که بدون توجه به مجازی بودن شبکه‌های اجتماعی از حد معمول و عرف ارتباطات اجتماعی فراتر رفته و حریم خصوصی‌شان در این فضا را نادیده گرفته‌اند، در دام این‌گونه تبهکارانی گرفتار آمده‌اند.
- با توجه به تأکیدات رهبری معظم انقلاب(مدظله‌العالی) و بزرگان و صاحب‌نظران عرصه فرهنگ بر ترویج فرهنگ ایرانی_اسلامی، دلیل بروز رفتارهای متناقض در این فضا چیست؟
ارائه و القاء تعاریف اشتباه از فرهنگ و رشد فرهنگی و تأثیرات سوء جو روشنفکری غالب در میان جوانان و نوجوانان و الگوسازی‌های اشتباه و عدم توجه به فرهنگ بومی و اصیل ایرانی اسلامی از جمله دلایل بروز این رفتارهاست.
نکته مهمی که باید به آن توجه ویژه نمود، همین تفاوت‌های فرهنگی و محیطی جامعه ما با دیگر ملل و جوامع جهانی است. به‌عبارتی‌دیگر هر فرهنگی برای خود خط قرمزها و هنجارهایی دارد که اگرچه از یک بستر مشترک به نام فضای مجازی و یک برنامه کاربردی شبکه‌ای مانند اینستاگرام و واتساپ و ... استفاده می‌کنند اما هریک بایدها و نبایدهای فرهنگی خود را دارند و به تعبیری دیگر، همان حساسیت‌هایی که در ارتباطات اجتماعی در محیط واقعی مدنظر فرهنگ و هنجارهای یک جامعه هست، فارغ از حتی نگاه دینی و اعتقادی و مذهب، همان‌ها هم بایستی در ارتباطات مجازی و در شبکه‌های اجتماعی مجازی درنظرگرفته شده و پذیرفته‌شده عموم اجتماع باشد.
- فضای مجازی تا چه اندازه در بروز بی‌حجابی و تغییر ذائقه و سبک زندگی افراد دخالت دارد؟
اگرچه فضای مجازی به‌عنوان علت اصلی بی‌حجابی جامعه قابل طرح نیست و بیکاری جوانان، بالا رفتن سن ازدواج به واسطه شرایط اقتصادی نابسامان و نابسامانی فرهنگ خانواده و تعاملات والدین با فرزندانِ خود و بسیاری دیگر از عوامل را می‌توان در ذیل رهیافت چند علیتی بی‌حجابی و بدحجابی متذکر شد، اما موضوع فضای مجازی و در دسترس بودن بسیاری از این امکانات بدون نظارت والدین و البته عدم‌کفایت سواد رسانه‌ای افراد، پیامدهای منفی و هنجارشکنانه بی‌شماری را در جامعه موجب شده است.
ناهنجاری‌هایی مانند «انتشار تصاویر خصوصی افراد در فضای مجازی» و «هتک حیثیت افراد در این فضا» و بسیاری موارد مشابه دیگر، خود تبدیل به یک اپیدمی شایع در جهت شیوع جرم‌های مجازی شده است. وضعیتی که اگر با صعه صدر و سواد رسانه‌ای شهروندان و جامعه همراه نباشد، خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به فرهنگ جامعه وارد و افراد بسیاری را از نظر روحی و روانی درگیر خود خواهد نمود.
- از نظر شما راه‌های برون‌رفت از این جو خطرساز و راهکارهای اصلاح این شرایط و ایمن‌سازی فضای مجازی چیست؟
پیش از آنکه از منظر قانون‌گذاری و دفعی بخواهیم به مسئله ولنگاری فرهنگی، گسترش بی‌حجابی و رفتارهای هنجارشنکنانه در فضای مجازی بپردازیم، بایستی به موضوع سواد رسانه‌ای و لزوم یادآوری حریم‌های خصوصی و عدم انتشار تصاویر خصوصی و مهمانی‌های شخصی و ... در صفحات مجازی پرداخته و افراد جوان و در معرض خطر در این فضا را با آگاه‌سازی نسبت این موارد، واکسینه نماییم؛ و ضروری است که اگر دختر یا پسر جوانی درگیر چنین مسائلی شده، بایستی بداند که اول خانواده و فرد مطمئنی را در جریان ماوقع گذارده و سپس از طریق مراجع قانونی نسبت به پیگیری موضوع اقدام نماید.
خانواده‌ها نیز باید به دختر و پسر جوان خود مشکلات و تهدیدات مجازی را یادآور شده و بر داده‌ها و تصاویر و موارد اشتراک گذاشته‌شده در فضای مجازی توسط فرزندانشان نظارت داشته باشند و در صورت بروز مشکل، با صعه صدر و بزرگ منشی به موضوع نگاه کرده و با ایجاد محیطی امن برای فرزند خود و با ایجاد اعتماد متقابل، از بروز مشکلات حادتر و یا فاصله گرفتن فرزند از محیط امن خانه و خانواده را جلوگیری نمایند و درنهایت با مراجعه به مراجع حقوقی و قضایی پیگیر حقوق خصوصی و حریم خصوصی خود باشند.
برخورداری از ابتکار عمل و قدرت تعامل درون وطنی و اجتماعی و نیز تعاملات سازنده و مفید فرهنگ شناختی با دیگر کشورها در فضای مجازی و ساماندهی به قواعد و قوانین مرتبط با فضای مجازی در عرصه جهانی با رویکرد اخلاق‌مداری و عادلانه و سرمایه‌گذاری در همه ابعاد فضای مجازی (رونق محتوا، خدمات و تجارت) که مورد تأیید و تأکید مسئولان و متولیان امر در نظام جمهوری اسلامی، خاصه رهبر عزیز انقلاب (مدظله‌العالی) هم می‌باشد.
در پایان، «مواجهه هوشمندانه و مقتدرانه با تهدیدهای فضای مجازی»، «اهتمام ویژه به سالم‌سازی و حفظ امنیت همه‌جانبه فضای مجازی کشور»، «نظارت و رصد کارآمد و روزآمد در فضای مجازی»، «حفظ حریم خصوصی آحاد جامعه در فضای مجازی»، «مدیریت کلان، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های لازم و بهنگام درباره فضای مجازی» و «مقابله مؤثر با نفوذ، دست‌اندازی بیگانگان و تهاجم فرهنگی» باید در اولویت‌های مدیریت فضای مجازی در کشور باشد تا از این طریق بتوان محیطی پاک و امن برای فعالیت‌های مجازی فراهم نمود.