به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ پایان‌نامه یک بخش مهم برای به پایان رساندن تحصیلات تکمیلی و دکتری محسوب می‌شود و به عبارت دیگر تا دانشجو پایان نامه خود را ننویسد و از آن دفاع نکند و نمره قبولی را نگیرد، از مقطعی که در آن تحصیل می‌کند، گذر نخواهد کرد.
پایان‌نامه، نوشته‌ای است که از راه تجزیه و تحلیل منطقی و انجام پژوهش و تحقیق‌های علمی اقدام به پاسخگویی به سؤالی علمی می‌کند» این تعریف از پایان نامه جنبه تحقیقاتی و پژوهشی پایان نامه را نشان می‌دهد. البته پایان‌نامه نوشتن هم مراحل دارد و دانشجو باید این مسیر را البته کمک استاد راهنما طی کند.
دانشجویان برای نوشتن پایان نامه نیاز به مطالعه و تحقیق دارند؛ کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های متعددی را باید مطالعه کنند تا مسیر درستی را در پیش بگیرند.
* وقتی دسترسی به پایان‌نامه‌ها در ایرانداک قطع شد
در زمانی که کرونا نبود، دانشجویان با حضور در کتابخانه‌ها، مطالعه کرده و پاسخ بخشی از پرسش‌های خود را می‌گرفتند اما از زمانی که کرونا، مهمان ناخوانده مردم شده است و افراد مجبور به قرنطینه خانگی شدند، همه چیز تغییر کرد و فضای مجازی بیشترین مسیر برای مطالعه دانشجویان بود.
یکی از این امکانات هم سایت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک) است که پایان‌نامه‌های دانشجویان سال‌های قبل را در اختیار دانشجویان فعلی قرار می‌دهد اما از دی ماه امسال، این امکان در سایت ایرانداک قطع شد
در توضیحاتی که ششم دی روی سایت ایرانداک آمده، اشاره شده است: «به آگاهی جامعه علمی کشور می‌رساند که دسترسی آزاد و رایگان به تمام‌متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها (پارسا) در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج)، بر پایه فصل سوم «آیین‌نامه ثبت و اشاعه پیشنهادها، پایان‌نامه‌ها، و رساله‌های تحصیلات تکمیلی و صیانت از حقوق پدیدآوران در آنها» مصوب ششم آذر ۱۳۹۵ وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری؛ با پرچم‌داری دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های این وزارت آغاز شد.
بر پایه این آیین‌نامه، اطلاعات کتاب‌شناختی، چکیده، و ۲۰ برگ نخست هر پارسا، بی‌درنگ پس از ثبت در ایرانداک در دسترس گذارده می‌شوند. در همین چارچوب، دسترسی آزاد و رایگان به تمام‌متن پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد پس از ۱۸ ماه و رساله‌های دکتری پس از ۳۰ ماه از زمان دفاع، برای همگان در گنج فراهم شد.
ایرانداک برای پیروی از آیین‌نامه یاد شده، از دی سال ۱۳۹۵ تا دی سال ۱۳۹۹، دسترسی رایگان به تمام‌متن ۳۹۴.۵۵۱ پایان‌نامه کارشناسی ارشد و ۴۰.۵۳۵ رساله دکتری را در پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) فراهم کرد که در این دوره، بیش از ۲۸۵ هزار کاربر، نزدیک به چهار میلیون دانلود داشتند.
اکنون و بنا بر گزارش یکی از دستگاه‌های نظارتی، به استناد ماده هشت «آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی»، مصوب ۲۵ آذر ۱۳۹۸ هیأت وزیران، ایرانداک نمی‌تواند تمام‌متن پارسا را اشاعه دهد و «مؤسسه مکلف است متن کامل پایان‌نامه‌های فاقد طبقه‌بندی را حداکثر پنج سال پس از تاریخ دفاع منتشر کند».
گفتنی است که ایرانداک هوادار دسترسی آزاد و رایگان به تمام‌متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در گنج است و بنیادهای این دیدگاه را در «چرا تمام‌متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها (پارسا) در گنج و رایگان اشاعه یابد؟» آورده است. با این همه، ایرانداک خود را پای‌بند قوانین و مقررات و تفسیر و حکم نهادهای مسؤول می‌داند و بر همین پایه نیز دسترسی به تمام‌متن پارساها را از یکم دی پایان داده است.
ایرانداک امیدوار است که با همکاری و پشتیبانی هیأت گرامی وزیران؛ وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری؛ و همچنین جامعه علمی کشور؛ دسترسی به تمام‌متن پارساها مانند گذشته برای همگان فراهم و دستاوردهای آن برای پیشبرد علم و پژوهش، بیش از پیش آشکار شود. ایرانداک خدمت به جامعه علمی کشور را مایه سربلندی خود می‌داند و پیشاپیش از همراهی و شکیبایی آنها سپاسگزاری می‌کند و برای همگان آرزوی کامیابی و تندرستی دارد».
* عدم دسترسی به پایان‌نامه از سرقت علمی جلوگیری نمی‌کند
اما تعدادی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی و دکتری در پی تصمیم پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) به منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نامه نوشتند و نسبت به این اتفاق، ابراز تأسف کردند.
در بخشی از این نامه آمده است: «با در نظر گرفتن همه گیری ویروس کرونا و عدم دسترسی پژوهشگران به کتابخانه‌ها و منابع آنها، مراحل نوشته پایان نامه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و رساله دانشجویان دکتری با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.
ما خواستار آزاد شدن دسترسی به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها هستیم چرا که این تصمیم نه تنها از سرقت علمی جلوگیری نکرده و از حق مؤلف صیانت نمی‌شود بلکه موجب راه‌اندازی بازارهای سیاه و غیرقانونی در این زمینه خواهد شد.
با در دسترس قرار دادن آزاد و رایگان به تمام متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، پژوهشگران را در راستای اهداف پژوهشی آنان یاری کنید نه اینکه بر سر راه آنان موانعی قرار دهید که این امر موجب بی‌انگیزگی می‌شود و پژهشگران توانایی انجام پژوهش‌های با کیفیت را ندارند».
* پیگیری وزارت علوم برای حل مشکل با سازمان بازرسی
برای پیگیری آخرین وضعیت پایان‌نامه‌ها در ایرانداک به سراغ غلامحسین رحیمی معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم رفتیم؛ رحیمی در گفت‌وگو با خبرنگار تعلیم و تربیت خبرگزاری فارس، اظهار کرد: وزارتخانه با انتشار تمام متن با قیدهایی که گذاشته بود، موافق بود اولا متن، پایان‌نامه یا رساله‌ای نباشد که طبقه‌بندی شده باشد یعنی نتایج را نتوان منتشر کرد که البته خیلی کم از این موارد داریم.
وی افزود: قید دیگر این بود که 18 ماه از تاریخ دفاع کارشناسی ارشد و 30 ماه از تاریخ دفاع دکتری گذشته باشد. این موارد قیدهایی است که وزارت علوم چند سال است که گذاشته است و گفته است اگر این قیدها نباشد، تمام متن می‌تواند در اختیار دانشجویان و اساتید قرار گیرد.
رحیمی ادامه داد: این موضوع هم تا یک ماه قبل انجام می‌شد منتها سازمان بازرسی دلایل خاص خود را داشت و عملا نامه‌ای نوشت و گفت خلاف آیین‌نامه مصوب دولت است و در نتیجه متوقف کرد اما نظر ما این نبود که خلاف آیین‌نامه است. به هر حال برداشت آنها، این بود.
وی درباره اقدامات وزارت علوم برای حل این مشکل گفت: صحبت و تأکید کردیم که این امکان فراهم شود که تمام متن در اختیار قرار گیرد و علاوه بر آن هم به موازات پیگیری می‌کنیم که اگر لازم شد آن ماده 8 از آیین‌نامه قانون اصلاح شود و طوری باشد آنجا که می‌گوید مؤسسات می‌توانند بعد از 5 سال، تمام متن را منتشر کنند، به جای مؤسسات وزارت علوم و وزارت بهداشت بیاید و آنها در زمانی که مناسب است در چارچوب صفر تا 5 سال، اجازه انتشار تمام متن را بدهند.
معاون پژوهشی وزارت علوم گفت: کماکان نظر وزارت علوم هم این است که 18 ماه یعنی یک سال و نیم از دفاع پایان‌نامه ارشد و 30 ماه یعنی دو سال و نیم از دفاع پایان‌نامه دکتری بگذرد می‌توان متن را در اختیار قرار داد؛ البته در گذشته همین است.
وی افزود: هنوز مشکل با سازمان بازرسی حل نشده است اما تلاش می‌کنیم و برداشتم این است که در نهایت به طرف حل شدن خواهد رفت اما دانشجویان کماکان منتظر باشند البته وزارت علوم به صورت جدی پیگیر است تا تمام متن در اختیار دانشجویان تحصیلات تکمیلی قرار گیرد.
حالا باید دید که وزارت علوم می‌تواند با سازمان بازرسی، این مشکل را حل کند تا به دانشجویان تحصیلات تکمیلی به نتیجه برسند و در این شرایط کرونا، دسترسی به پایان‌نامه‌ها داشته باشند.