به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ هفته گذشته جو بایدن نخستین سخنرانی خود در زمینه سیاست خارجی آمریکا را ارائه کرد. این سخنرانی که در وزارت خارجه آمریکا ایراد شد به نوعی ایجاد مسیری جدید نسبت به دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ است. می توان گفت در این سخنرانی جو بایدن به دنبال این بوده است تا بسیاری از روندهای سیاست خارجی ترامپ را معکوس ساخته و یا آن را اصلاح کند. سرفصل های کلی این سخنرانی را می توان به نگاه جدید آمریکا به روسیه و مسئله جنگ عربستان و یمن دانست که در این نوشتار به بررسی آنها پرداخته خواهد شد.

تغییر نگاه از «نخست آمریکا» به بازگشت به رهبری جهان لیبرال

دونالد ترامپ در دوره ریاست جمهوری خود، شعار «نخست آمریکا» و در اولویت قرار دادن آمریکا را مطرح کرد. شعاری که هدف از آن، کاهش مسئولیت های بین المللی آمریکا بود. در چارچوب این شعار آمریکا از بسیاری از تعهدات بین المللی خود از جمله همکاری با سازمان بهداشت جهانی، حضور در پیمان پاریس و برجام عقب نشینی کرد.

در این دوره نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان کاهش شدید را تجربه کرد و سیاست های حمایت از اروپا در برابر تهدید نظامی روسیه با تجدید نظر رو به رو شد. یکی از جملات ترامپ در این دوره این بود که آمریکا پلیس جهان نیست و نمی تواند هزینه تامین امنیت سایرین را بپردازد. از سوی دیگر در بعد اقتصادی آمریکا تحریم های اقتصادی علیه رقبای خود در این دوره را تشدید کرد و وارد یک جنگ تجاری همه جانبه با چین شد. دیدگاه دونالد ترامپ این بود که ضروری است آمریکا به جای هزینه کردن برای امنیت جهانی و بازی کردن نقش یک پلیس که وظیفه این تامین امنیت را به عهده دارد اقدام به فروش امنیت به بازیگران مختلف کند. از این رو سیاست خارجه ترامپ در تمام جنبه های خود به یک حوزه اقتصادی تبدیل شده بوده که سمبل آن را می توان در قراردادهای سنگین نظامی بین آمریکا و کشورهای حاشیه خلیج فارس دید.

حال، خطوط سیاست خارجی بایدن نشان می دهد که آمریکا در دوره او تمایل دارد به نقش پیشین خود در قالب رهبر جهان لیبرال بازگردد و به عنوان یک بازیگر هژمون در سیستم جهانی به ایفای نقش خود بپردازد. در قالب این نقش آمریکا مسئول توزیع پاداش و تنبیه در سیستم جهانی است و امنیت، کالایی عمومی است که آمریکا خود را مسئول تامین آن برای نه متحدین، که برای نظم جهانی موجود می داند. بایدن در این سخنرانی تاکید کرد که پیامی واضح برای جهان دارد و آن پیام این است «آمریکا بازگشته است». در این قالب آنچه از اهمیت برخوردار است نه لزوما متحدین آمریکا بلکه نظم لیبرال جهانی است. در همین قالب است که سیاست های آمریکا نسبت به جنگ یمن و همچنین خروج از افغانستان و یا تعهدات بین المللی آمریکا درگیر بازنگری می شود.

آمریکا و بازنگری حمایت از عربستان در جنگ یمن

با بر سر کار آمدن بایدن قراردادهای تجاری نظامی آمریکا بازنگری شد. در میان این قراردادها می توان قرارداد فروش تسلیحات نظامی از جمله بمب های هدایت دقیق به عربستان را نیز دید. از سوی دیگر نشانه هایی نیز به چشم می خورد که نشان می دهد دولت بایدن به دنبال این است تا انصارالله را از لیست گروه های تروریستی خارج سازد. تمام نشانه های موجود به معنی کاهش محسوس حمایت آمریکا از عربستان در جنگ یمن است. توجیه آمریکا برای این اقدامات این است که جنگ یمن موجب کشته شدن غیرنظامیان بسیار و وخامت اوضاع انسانی در یمن شده است. از سوی دیگر در نگاه آمریکای دموکرات، حمایت از عربستان در جنگ یمن موجب تخریب چهره جهانی آمریکا شده است. همچنین در درون آمریکا فشارهایی بر دولت آمریکا برای منتشر کردن اسناد قتل جمال خاشقچی وجود دارد.

از سوی دیگر امارات متحده عربی نیز به دلیل نقش منفی خود در توزیع تسلیحات ساخت روسیه، چین و کره جنوبی در سطح منطقه و گروه های غیر دولتی نزدیک به خود در لیست نگرانی های دولت جدید آمریکا قرار گرفته است. گزارش های متعددی از حمایت مالی نیروهای روسی واگنر توسط امارات در لیبی وجود دارد و این امر خوشایند دولت جدید آمریکا و سازمان های اطلاعاتی این کشور نیست. با این وجود این نکته نیز قابل ذکر است که نگاه اخیر آمریکا تنها متوجه بخش تسلیحاتی است و همکاری اطلاعاتی بین دو کشور به صورت نزدیکی ادامه دارد و با ورود اسرائیل به ساختار سنتکام، همکاری نظامی و امنیتی بین عربستان، امارات و اسرائیل در حال تقویت است و حتی این احتمال وجود دارد که کاهش دسترسی عربستان به تسلیحات آمریکایی از طریق اسرائیل جبران شود.

آمریکا و افزایش فشار بر روسیه

یکی از ویژگی های دوره ریاست جمهوری ترامپ کاهش فشارهای آمریکا بر روسیه و کاهش سطح همکاری نظامی میان آمریکا و بخش اروپایی ناتو علیه روسیه بود. با این حال اولین سخنرانی سیاست خارجی بایدن پیام دیگری داشت. ریاست جمهوری او با اعتراضات روسیه به محکومیت الکسی ناوالنی همزمان شد. بایدن در نخستین سخنرانی خود به روسیه نسبت به اقدامات مخرب جهانی آن هشدار داد و گفت که این اقدامات می تواند برای روسیه هزینه ساز باشد. او در سخنرانی خود گفت که دوران اینکه آمریکا از اقدامات تهاجمی روسیه چشم پوشی کند گذشته است و آمریکا از منافع حیاتی خود دفاع خواهد کرد.

دیدگاه بایدن و دموکرات ها در خصوص روسیه به صورت عمیقی ریشه در سیاست دوران جنگ سرد دارد؛ دورانی که آمریکا خود را رهبر جهان آزاد می دانست و شوروی نیز مدعی رهبری جهان سوسیالیستی و کمونیستی بود. بخش عمده ای از ذهنیت سیاست خارجی آمریکا نسبت به روسیه و ذهنیت روسیه نسبت به آمریکا در این دوره ساخته شده است. با این حال از نگاه لیبرال ها و حزب دموکرات مسئله کنترل روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است. در نگاه لیبرال ها روسیه تهدید کننده نقش آمریکا در رهبری جهان لیبرال است و در طول سال های گذشته تلاش های روسیه متوجه تخریب فضای سیاسی درون آمریکا از طریق دخالت در انتخابات این کشور و طراحی شبکه های نفوذ بوده است. از این رو بایدن به دنبال ارسال این پیام به روسیه است که آمریکا همچنان تمایل دارد نقش سنتی خود در رهبری جهان را ادامه دهد و در این راستا روسیه را به عنوان یک رقیب جدی و بازیگری مخرب در نظر می گیرد. در همین راستا این احتمال وجود دارد که نقش آمریکا در ناتو در قالب حمایت از اروپا و تقویت دولت های هم مرز با روسیه شدت بگیرد.

ایران، غایب در سخنرانی بایدن

این سخنرانی بایدن که به روشن کردن خط مشی های آمریکا در سیاست خارجی می پرداخت با غیبت ایران در کلمات بایدن رو به رو شد. می توان گفت که ایران یکی از مبهم ترین بخش های سیاست خارجی برای تیم جدید آمریکا است. تیم جدید سیاست خارجی آمریکا به دنبال این است تا گفتگوی گسترده ای در خصوص مسائل منطقه ای و تنش های تاریخی موجود را با ایران آغاز کند. همچنین تیم بایدن مسئله حل نشده برجام را در دست خود دارد که می تواند به چالشی جدید در رابطه میان ایران و آمریکا و مسئله ای چالش ساز در سطح منطقه و جهان تبدیل شود. از این رو به نظر می رسد که بایدن به دنبال این است تا در خصوص ایران آهسته تر قدم برداشته و نگاه محتاط تری را دنبال کند. در این صورت تیم بایدن به دنبال تصمیم گیری مرحله ای در خصوص مسئله ایران است. خطر این مسئله این است که در صورت عدم نتیجه بخش بودن رویکرد آمریکا در خصوص ایران، مقبولیت بین المللی دولت بایدن می تواند فشار بیشتری نسبت به دوران ترامپ به ایران وارد سازد. آنچه برای دولت بایدن از اهمیت برخوردار است این است که بتواند مسیر گفتگو با ایران بر سر موضوعات منطقه ای و سایر چالش های موجود را باز کند.

نتیجه‌گیری

خطوط ریاست جمهوری بایدن نشان دهنده تمایل آمریکا برای افزایش هزینه های سیاست خارجی این کشور و پذیرش نقشی گسترده تر با محوریت رهبری جهان لیبرال است. از این رو آمریکا در این دوره فشار گسترده ای را بر روی کنترل روسیه و همچنین حفظ وجه خود به عنوان رهبر جهان لیبرال متمرکز خواهد کرد. در این دوره کمک های آمریکا به کشورهایی همچون عربستان و سایر متحدین آمریکا که از وجه سیاسی مطلوبی برخوردار نیستند از حالت آشکار خارج شده و توسط بازیگران ثالث و همچنین در شکل کمک های اطلاعاتی ادامه پیدا کرد. با این حال موفقیت این نقش آمریکا در گرو کنترل بحران های داخلی این کشور و وضعیت اقتصادی آمریکا است. چرا که این نقش نیازمند صرف منابع گسترده مالی و انسانی در جهت حفظ حضور بین المللی آمریکا و همچنین توزیع رایگان امتیاز در سیستم جهانی به سود متحدین آمریکا است.

گزارش از زینب یوسف‌وند