به گزارش خبرنگار سرویس زنان «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ موضوع جمعیت که این روزها با عنوان «بحران جمعیت» از آن یاد می‌شود، از جمله مهم‌ترین چالش‌های پیش روی دولت آینده است. حال این که دولت آینده با توجه به فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در این حوزه چه اقداماتی را باید انجام دهد، مورد مطالبه بخش نخبگانی و کارشناسان حوزه جمعیت و همچنین بخش کثیری از خانواده‌ها و زوج‌های جوان می‌باشد.
از آنجایی که با اعمال سیاست‌های کنترل جمعیت در سال‌های گذشته، سبک زندگی افراد جامعه نیز تغییر کرده و وضعیت سخت معیشتی نیز بر کاهش نرخ ازدواج و فرزندآوری تاثیر به سزایی داشته است، کارشناسان مختلف برای تغییر این شرایط و متغیرها، مشوق‌هایی را مطرح کرده‌اند که در تمام دنیا نیز با توجه به شرایط کشورهای مختلف، این مشوق‌ها اعمال می‌شوند.
در این مصاحبه پیرامون این مشوق‌ها و مطالبه از دولت آینده با صالح قاسمی، جمعیت شناس و متخصص این حوزه به گفتگو پرداختیم که این گفتگو به شرح زیر است:
*مشوق‌های فرزندآوری تا چه میزان می‌توانند در حوزه افزایش جمعیت کارآیی داشته باشند؟
قاسمی: مشوق‌ها باید برآمده از متغیرها باشند. ما در مرحله اول باید تشخیص دهیم که چه متغیرهایی بیشترین تاثیر را بر الگوی فرزندآوری خانواده‌ها و زوج‌ها دارد و براساس همان متغیرها، مشوق‌ها را طراحی کنیم. دنیا هم همین کار را انجام داده است. آنچه که نتیجه مطالعات و پژوهش‌های ماست نشان می‌دهد که ما بیش از ۵۰ متغیر داریم که روی فرزندآوری تاثیر دارد اما دو کلان متغیر یا دو ابرموضوعی که روی فرزندآوری تاثیر دارند عبارتند از: ۱- سبک زندگی و نوع نگرش اجتماعی به فرزندآوری و ۲- شرایط اقتصادی و میزان برخورداری‌های اقتصادی. لذا من فکر می‌کنم که این دو متغیر اگر به درستی طراحی شوند و مکمل و متمم همدیگر باشند، می‌توانند تاثیر بگذارند و شاخص‌ها را جا به جا کنند.
*کشورهای مختلف دنیا که با بحران جمعیت رو به رو هستند، آیا از این مشوق‌ها بهره گرفته‌اند؟
قاسمی: تجارب جهانی در این رابطه، تجارب خوب و روشنی است. ما تجربه موفق و ناموفق در سیاست‌های جمعیتی کشورهای مختلف دنیا داریم. اغلب کشورهای دنیا این دو راهبر را پیش گرفته‌اند:۱- راهبرد حمایت اقتصادی از خانواده‌ها و ۲- راهبرد فرهنگ سازی و ارزش گذاری برای فرزندآوری. در واقع هر دوی این مشوق‌ها که مشوق‌های مالی و اقتصادی و مشوق‌های فرهنگی هستند، تحت سیاست به طور جدی پیگیری می‌شوند و بسیاری از کشورها با همین دو راهبرد و برنامه ریزی درست برای اعطای این مشوق‌ها که بر اساس شرایط بومی کشورهای مختلف، متفاوت است، توانستند موفق شوند.
*در طرح «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» تا چه میزان از این مشوق‌ها در جهت افزایش ازدواج و فرزندآوری استفاده شده است؟
قاسمی: طرح جوانی جمعیت نتیجه‌ی ۸ سال پیگیری است. این طرح در مجلس نهم و دهم تحت عنوان «طرح تعالی جمعیت و خانواده» مطرح بوده که به نتیجه هم نرسید. در مجلس یازدهم تحت عنوان «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» مطرح شد و اسفند ماه سال ۹۹ مصوب شد و الان هم در گیر و دار رفت و آمد در شورای نگهبان است.
این طرح هر دوی این راهبرد‌ها را دارد اما بر روی مشوق‌های مالی تمرکز بیشتری دارد و امیدواریم که مکمل این طرح، طرح‌هایی باشد که در نهاده‌های فرهنگ ساز اتفاق می‌افتد. یعنی این که مشوق‌های مالی طرح و معافیت‌های مالیاتی و انواع دیگر مشوق‌های اقتصادی دیده شود و در کنار این‌ها، نهادهای فرهنگ ساز نگرش عمومی به فرزندآوری را اصلاح کنند. در اینصورت ما به نتیجه نزدیک‌تر خواهیم بود. در غیر اینصورت من قائل به این هستم که هر یک از مشوق‌های مالی یا مشوق‌های فرهنگی اگر به تنهایی بخواهد در دستور کار قرار بگیرد، نتیجه مطلوب را به دنبال نخواهد داشت.
*اگر بخواهیم از دولت آینده مطالبه‌ای در خصوص افزایش نرخ ازدواج و فرزندآوری داشته باشیم، اصلی‌ترین مطالبه‌ی ما چه چیزی می‌تواند باشد؟
قاسمی: دولت آینده در مقطع بسیار حساسی قرار گرفته است. ما در نیمه دوم پنجره جمعیت کشور قرار گرفتیم. یعنی در واقع، طبق معمول وقتی دولت‌ها ۸ ساله می‌شوند، ما می‌توانیم بگوییم تا ۸ الی ۱۰ سال آینده که آخرین فرصت پنجره جمعیتی است، متقارن با دولت سیزدهم و چهاردهم است که به زودی انتخاب خواهد شد.
این دولت ظرفیت‌های خوبی را هم دارد یعنی هم می‌تواند از ظرفیت بیانات رهبر معظم انقلاب استفاده کند که بیش از ۵۰ بار رهبر انقلاب در طی دهه گذشته به موضوع جمعیت اشاره کردند. در کنار آن می‌تواند از طرح جوانی جمعیت که مصوب شده به عنوان یک بستر آماده و ظرفیت استفاده کند. ضمن این که این گفتمان طی چند سال گذشته به یک گفتمان مطالبه‌گری عمومی هم تبدیل شده است. به نظر من دولت آینده می‌تواند «دولت نجات ساختار جمعیت ایران» باشد و یا خدایی نکرده آخرین فرصت‌های جمعیتی کشور را هم فرصت سوزی کند و از بین ببرد که امیدواریم دولت آینده در نظام برنامه ریزی خود، با جزئیات موضوع ساختار جمعیتی را وارد کند.
مصاحبه از مهدیه دهقان