به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ نشست سالانه شورای سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد؛ نشستی که «سیدابراهیم رییسی» رییس جمهوری کشورمان نیز در صدر هیاتی دیپلماتیک و به همراه برخی مسوولان کشور در آن شرکت کرد.

جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ تاکنون به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور دارد. اما مهمترین اتفاقی که  در این نشست رخ داد را می توان به تغییر عضویت ایران از ناظر به دایم اشاره کرد.

در توصیف این سارمان میتوان گفت که از دهه 1990 شکل گیری سازمان های منطقه در تمامی نقاط جهان جزء مکمل روند جهانی شدن بوده است. از لحاظ اقتصادی، این شیوه همکاری منطقه ای کارایی خود را در سازمان های مشابه مثل نفتا و آسه آن نشان داده است. اما از لحاظ سیاسی، اهمیت تأثیرگذاری چنین طرح های به نوع روابط میان کشورها مرتبط است.

سازمان همکاری شانگهای یکی از نمونه های اخیر این روند در آسیا می باشد که از سال 1996 با حضور کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان تحت عنوان نشست شانگهای پنج، در جهت حل و فصل اختلافات مرزی میان آن ها شکل گرفت. کارکرد مثبت شانگهای پنج در آغاز تأسیس، اندیشه گسترش همکاری های منطقه ای میان اعضا را تقویت کرد و از سال 2001 با عضویت ازبکستان و تشدید موج نگرانی های امنیتی بعد از 11 سپتامبر به سوی مبارزه با سه چالش تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی معطوف شد. لذا به تدریج موضوعات مطروحه در سازمان، طیفی از مسائل امنیتی، اقتصادی و سیاسی را در بر گرفت که در جهت تأثیرگذاری به مسائل فرامنطقه ای روابط خود را با سایر سازمان ها و نهادهای منطقه ای و بین المللی و کشورهای پیرامونی نیز گسترش داد.

دعوت از مغولستان در سال 2004 و هند، ایـران و پاکسـتان در سـال 2005 بــه عنــوان اعضـای ناظـر درادامـه همین روند صورت گرفت. در این مقاله سعی داریم ضمن بررسی اهمیت سازمان همکاری شانگـهای بـرای ایـران و تخـمین فرصت هایی که پیش روی ما قرار خواهد داد.

انگیزه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای

اعضای سازمان همکاری شانگهای به لحاظ اهمیت تأثیرگذاری قابل دسته بندی می باشند. در درجه اول چین و روسیه به عنوان قدرتمندترین اعضاء نفوذ قابل توجهی در سیاستگذاری های کلان سازمان دارند و اساساً بخشی از مسائل مطروحه در سازمان که اولویت های آن نیز، قلمداد شده، مسائل این دو کشور به طور خاص می باشد، چراکه هدف سازمان طوری برنامه ریزی شده که خواسته های چین و روسیه و آسیای میانه را به طور کلی  پوشش دهد.

انگیزه‌های چین برای حضور در سازمان شانگهای

چین با رشد اقتصادی قابل توجه، امروزه بعد از آمریکا به بزرگترین مصرف کننده نفت در جهان تبدیل شده است. تخمین زده می شود که رشد 8 تا 10% نیاز چین به نفت خام حتی از تولیدات اوپک نیز بیشتر شود. با وجود نیاز روزافزون گاز و نفت در  شرق آسیا چیت میتواند انگیزه های دیگری نیز داشته باشد که از جمله این انگیزه های میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

- جلوگیری از حضور آمریکا و گسترش نفوذ ناتو در آسیای مرکزی و مرزهای چین؛

- تضعیف رووابط رو به گسترش امنیتی ـ اقتصادی کشورهای مستقل مشترک المنافع با روسیه

- کمک به وحدت اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی به منظور جلوگیری از بحران های اقتصادی و افزایش وابستگی شان به روسیه و غرب

- جلوگیری از گسترش بنیادگرایی اسلامی و افراط گرایی دینی که احتمال تسری مناطق مسلمان نشین چین را موجب خواهد شد

- مقابله با جدایی طلبی قوی با توجه به اشتراکاتی که اقوام ساکن در شمال غربی چین و آسیای مرکزی را به هم پیوند می دهد.

از این عوامل میتوان دست یافت که پکن را به این اندیشه واداشت که نیازمند به برنامه منسجم و هماهنگ با کشورهای منطقه در جهت افزایش قابلیت همکاری های منطقه ای می باشد.

اهمیت سازمان شانگهای برای روسیه

اهمیت منطقه برای روسیه در درجه اول بهره برداری از منافع اقتصادی از طریق منابع انرژی و همچنین کنترل منازعات قومی ـ مذهبی منطقه که امکان تسری آن به روسیه نیز می رفت. در این میان مقابله با نفوذ و گسترش ناتو در شرق و سرکوبی بنیادگرایی اسلامی که منجر به حرکت های تروریستی در منطقه می شد از جمله انگیزه های حضور روسیه در شانگهای می توان ارزیابی کرد. همکاری روسیه و چین که تا پیش از این رقبای سرسختی محسوب می شدند علی رغم اهداف مشترک در منطقه به هماهنگی برنامه های توسعه اقتصادی این دو کشور نیز مرتبط می باشد. چراکه برای نخستین بار نیازهای استراتژیک اقتصادی چین و برنامه توسعه دولت روسیه از نوعی همسویی برخوردارند که این دو را در کنار هم قرار داده است. و افزایش رو به گسترش مناسبات اقتصادی دو کشور بعد ز شکل گیری شانگهای بر این امر صحه می گذارد.

اهمیت استراتژیک آسیای مرکزی در سازمان شانگهای

اهمیت استراتژیک آسیای مرکزی در پرتو مناسبات آن با آمریکا، مورد توجه همسایگانش قرار گرفت. انگیزه امریکا در ابتدا حفظ امنیت و ثبات انرژی و عدم تکثیر سلاح های کشتار جمعی و هسته ای باقی مانده ازشوروی سابق در این کشورها بود. اما بعد از 11 سپتامبر 2001 ایجاد پایگاه های نظامی برای حمله به افغانستان و سرکوب بنیادگرایی در منطقه مورد توجه غرب قرار گرفت.

تعاملات نظامی آمریکا با کشورهای آسیای مرکزی که به دلیل ضعف ساختار اقتصادی آن ها نیازشان به کمک های مالی، رو به گسترش بود حساسیت های چین و روسیه درباره نفوذ آمریکا به منطقه را برانگیخت. اما آنچه موازنه قدرت های بزرگ را در منطقه به نفع چین و روسیه متمایل کرد نگرانی نخبگان سیاسی آسیای مرکزی نسبت به سیاست های اعلانی غرب و طرح مسائلی چون دموکراتیزه کردن منطقه و رعایت حقوق بشر بود. کارکرد پایگاه های آمریکا در جهت تضعیف نظام های سیاسی دولتی آسیای مرکزی و ایجاد تحولات دموکراتیک در آن ها سمت و سو یافته است که از طریق انقلاب های رنگی نیز پیگیری می شود. لذا این کشورها به منظور جلوگیری از بحران های اقتصادی ـ سیاسی و کاهش وابستگی شان به غرب به قدرت های دیگر منطقه تمایل نشان دادند و پیمان شانگهای برای این گروه، نقش امری برای مقابله با انقلابات رنگی را در بر داشت. علاوه بر این به اعتقاد تحلیل گران، استحکام بنیادگرایی اسلامی در میان ملت های آسیای مرکزی به وجود دولت های سکولار، می تواند به تجزیه طلبی های قومی و افراط گرایی مذهبی دامن زند. ملی گرایی و منـافع ملی در اغلـب این کشـورها به دلیل تنوع قومی مفهومی سیال و متغیر است.

اهمیت سازمان همکاری شانگهای برای ایران

سازمان همکاری شانگهای جزء سازمان های نسل سوم منطقه گرایی در آسیا است. که با رویکردی منعطف و باز نسبت به گسترش اعضای سازمان و موضوعات همکاری، در پی افزایش تأثیرگذاری منطقه ای و فرامنطقه ای خود می باشد. ورود یا عدم ورود ما به ترکیب اصلی شانگهای نیازمند بررسی فرصت ها و تهدیداتی است که می تواند این فرایند برای ما به دنبال داشته باشد. که در واقع میتوان گفت ورود ما به این سازمان می تواند یک چند حمایتی در حوزه های سیاسی امنیتی و اقتصادی به همراه داشته باشد و شرکای استراتژیکی با ثباتی را در روزهای بحرانی برای ما تأمین کند.

از سوی دیگر ما با عضویت در چنین سازمان هایی می توانیم سطوح مختلفی از همکاری و دستاوردها را تجربه کرده و چنانچه حقوقی از ما برـورده نشد، تعهدی نپذیریم. لازم به ذکر است که از طریق اقدامات ژئواکنومیک و ژئواستراتژیک پیوندهای خود را با دیگران گسترش دهیم تا وابستگی متقابل اقتصادی ـ امنیتی، متحدین ما را در ملاحضات امنیتی ما در رویکردی انتقادی باتوجه به شرایطی که ایران در حال حاضر برای ورود به سازمان شانگهای دارد توجه خوانندگان را به لایه های قدرت در اینجا معطوف می کنیم.

رئیسی در شانگهای به دنبال چیست؟

آنچه که رئیسی در شانگهای می جوید نوعی همکاری استراتژیک برای مقابله با فشارهای روزافزون غرب است و برخی از مواضع شانگهای در سال های اخیر جهت مقاومت در برابر گسترش ناتو به شرق یا سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکا، این تصویر را برای ایران به وجود آورده که منافع مشترک و هم پوشان سیاسی ـ امنیتی با کشورهای عضو دارد.

یکی دیگر از موضوعات مورد بحث، گسترش تهدیدات امنیتی در منطقه احتمالا گسترش در منطقه شانگهای باشد. کشورهای عضو شانگهای با داشتن منابع تهدید در فتا در پاکستان، سینگیانگ در چین، دره فرغانه در تاجیکستان، ازبکستان و قرغیزستان و چچن در روسیه بستر بالقوه عمیقی برای گسترش تهدید دارند. احتمال گسترش انسجام گروه‌های رادیکال در این منطقه از طریق جریان داعش، موجب نگرانی کشورهای این سازمان شده است. از این‌رو با توجه به ماهیت این سازمان که رابطه مستقیم با مبارزه با تروریسم و هراس‌افکنی دارد، می‌تواند تصامیم این سازمان در امنیت و ناامنی منطقه افغانستان تاثیر عمیقی داشته باشد.

بحث گسترش داعش به سمت آسیای مرکزی بحث است که سران این کشورها از آن ابراز نگرانی خواهند کرد. افغانستان دروازه امنیتی کشورهای آسیای مرکزی است و برای حفظ امنیت کشورهای آسیای مرکزی بهای زیادی پرداخت می‌کند. شرکت سید ابراهیم رئیسی رییس‌جمهور کشورمان در این نشست و انعکاس مشکلات منطقه‌ای تهدید تروریسم و گسترش آن به افغانستان می‌تواند تاثیر مستقیم بر تحولات افغانستان داشته باشد.

مردم تاثیر اقتصادی عضویت در سازمان شانگهای را خواهند دید

امیرعبداللهیان ظهر امروز در توئیتی نوشت: ‏با کمال خرسندی اکنون سند عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه با حضور رئیس جمهور محترم کشورمان به تایید سران رسید. این عضویت  راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاری های همه جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد.

وی در این گفت‌وگو افزود:‌ این عضویت خیلی کمک می‌کند به دولت سیزدهم در اولویت سیاست آسیا محور و کار با آسیا یکی از اولویت‌های اصلی سیاست متوازن دولت جدید جمهوری اسلامی ایران است.

امیرعبداللهیان با بیان این‌که از سال‌های پیش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای در دستورکار بود، اظهار داشت: برای وارد شدن به پروسه عضویت دائم که امروز این اتفاق مهم رخ داد نیازمند پیگیری‌های جدی بودیم که آقای رئیس جمهور از همه فرصت‌های تماس‌های تلفنی و مهمانانی که برای مراسم تحلیف به تهران آمدند و عضو پیمان شانگهای بودند استفاده کرده و شخصا این موضوع را پیگیری کرد و به بنده هم تکلیف کرد که در رایزنی‌ها با همتایان این موضوع را با جدیت دنبال کنیم که بتوانیم این عضویت را در دوشنبه پایتخت تاجیکستان به نتیجه برسانیم.

امیرعبداللهیان با بیان اینکه اگرچه برای عضویت ایران موانع زیادی وجود داشت، اما با مجموعه تلاش‌هایی که در دولت انجام شد، خوشبختانه این اتفاق افتاد، گفت: سران کشورهایی مثل روسیه، چین، هند، پاکستان و تاجیکستان که میزبان اجلاس نیز بودند، کمک و همراهی کردند که این اتفاق مهم رقم بخورد.

وی تاکید کرد: فکر می‌کنم این را باید یک دستاورد خیلی مهمی به شمار آوریم و مردم آثار آن را در برنامه اقتصادی دولت سیزدهم خواهند دید.

حمایت چین برای عضویت دائم ایران

شی جین پینگ رئیس جمهور چین که امروز جمعه به صورت مجازی در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در دوشنبه پایتخت تاجیکستان شرکت داشت، اعلام کرد که ایران به عنوان عضو کامل سازمان همکاری شانگهای پذیرفته می شود.

رئیس جمهوری چین طی سخنرانی آنلاین خود در این اجلاس از تحریم های اعمال شده بر مبادلات اقتصادی جهان انتقاد کرد. وی از هیچ کشوری نامی نبرد اما گفت هرگونه موانع در تجارت، تجارت و فناوری باید برداشته شود و این فرصت ها در اختیار همه قرار گیرد.

رئیس جمهوری چین از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای خواست «در کنار یکدیگر بایستند» و اجازه ندهند کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای مورد حمله کشورهای دیگر قرار گیرند. 

تمرکز شی جین پینگ نیز بر افغانستان بود و گفت که جامعه بین المللی باید برای مقابله با چالش های پیش روی افغانستان با یکدیگر همکاری کند.

وی افزود: «ما باید افغانستان را به داشتن یک دولت فراگیر تشویق کنیم.. ما باید با همه انواع تروریسم مبارزه کنیم. بیایید سعی کنیم افغانستان را به راه صلح و ثبات تبدیل کنیم.

روسیاهی اصلاح‌طلبان در قضیه شانگهای

غربگرایان در کشورمان نیز این چند را ساکت ننشستند و از هرفرصتی برای گره زدن عضویت در شانگهای به غرب و fatf استفاده کردند. تا جایی که صبح جمعه مصاحبه‌ای از حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده سابق مجلس درباره شرایط پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای منتشر شد.

فلاحت‌پیشه که در دوران ریاست خود بر کمیسیون امنیت ملی مجلس در دوره قبل، گوش به فرمان روحانی و ظریف بود و تلاش بسیاری برای تصویب لوایح مرتبط با اف.ای.تی.اف کرد، امروز همچون مسئولان دولت روحانی ادعا کرده که بدون پذیرش اف.ای.تی.اف، ایران شانسی برای عضویت در سازمان شانگهای نخواهد داشت.

اما برخلاف این شانتاژهای فلاحت‌پیشه و همفکرانش، چند ساعت بعد از انتشار این مصاحبه، ایران رسما به عضویت سازمان شانگهای درآمد و هیچ شرطی هم از سوی اعضا درباره اف.ای.تی.اف مطرح نشد تا روسیاهی برای جریان غربزده داخلی بماند.

گزارش از مسلم خلخال