به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ میزگرد «ظلم در سایه» که به مناسبت روز جهانی منع خشونت علیه زنان به همت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه امیرکبیر، عضو دفتر تحکیم وحدت برگزار شد. این میزگرد که با حضور فاطمه سادات طباطبایی، ادوار اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان مستقل، مریم زارع، ادوار اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان، زهرا سادات رضوی علوی، ادوار اتحادیه دفتر تحکیم وحدت و مهدیه منافی، مسئول پایگاه تحلیلی خبری «مومنات» برگزار و هرکدام به انواع و ابعاد مختلف خشونت علیه زنان به گفتگو پرداختند.
فاطمهسادات طباطبایی فعالین سابق دانشجویی انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل با بیان این که دو نگاه سنتی و غربی به زنان ظلم روا داشتهاند، گفت: در نگاه سنتی و شرقی، زن تنها در چهارچوب خانه تعریف میشود؛ به شدت وابسته به مرد است و بخشی از حیات و نیاز مادی او در نظر گرفته نمیشود. ازدواج اجباری زنان و خودکشی زنان در برخی شهرها که ناشی از فشار زیاد خانواده است، برخاسته از این نگاه میباشد اما در نگاه غربی، زن مانند یک کالای زینتی تعریف میشود و در واقع از زن، عروسکانگاری میشود که این سبب افزایش جراحیهای پلاستیک و... است.
وی افزود: اگرچه ایران درگیر هر دو نگاه و هر دو نوع ظلم است اما هیچیک از این دیدگاهها به طور کامل در جامعه پذیرفته شده نیست.
طباطبایی با بیان این که در جامعه ما دو آسیب ابعاد پنداری و کلیشههای جنسیتی وجود دارد، پیرامون ابعاد پنداری اظهار کرد: اینکه زن را ذوالابعاد بدانیم و انتظار داشته باشیم که مادر خوبی باشد، در سطح عالی تحصیل کند، کارمند خوبی باشد و حتی شغلهای مدیریتی داشتهباشد. این ظلم است که از همه زنان توقع فعالیت اجتماعی و تحصیل توام با مادری داشتهباشیم.
وی با بیان این که خشونت فقط کتک خوردن نیست و کلیشههای جنسیتی نوعی خشونت و ظلم به زنان محسوب میشوند، تصریح کرد: زمانی که یک کلیشه تعریف میشود و مثلا میگویند همه دختران رنگ صورتی را دوست دارند یا همهٔ دختران باید لوس باشند یا اینکه دخترها خیلی گریه میکنند و ضعیف هستند یا رانندگی آنها خوب نیست، در واقع نوعی خشونت و ظلم علیه زنان اتفاق افتادهاست. این کلیشهها در روحیه خانم تاثیر میگذارند و حتی خانمی که واقعا در حوزهای توانمند باشد، آسیب خواهد دید. میتوان گفت اینها ظلمهای پنهان علیه زنان هستند.
مریم زارع از فعالین سابق دانشجویی جامعه اسلامی دانشجویان نیز خشونت روحی را در کنار خشونت فیزیکی قرار داد و گفت: برای از بین بردن این نوع خشونت فرهنگ جامعه باید تغییر کند.
وی افزود: در دادگاههای ایران و جهان خشونت علیه زنان جزء جرائم اجتماعی حساب میشود و قوانین مشخصی در این باره وجود دارد؛ اما مشاهده میشود که گاهی زنان و به ویژه زنان مسلمان، از ترس آبرویشان، خیلی حقوق خود را پیگیری نمیکنند.
زارع با بیان این که حضور زن در فرهنگ و اجتماع و سیاست کمتر از مردها است، تصریح کرد: زن را بهخاطر زن بودنش کنار میگذارند، اگرچه آموزشش با مردان یکسان است و مانند آنها تحصیل میکند و یک مسیر را میپیماید.
وی پیرامون تبعیض در حوزه استخدام زنان در مشاغل مختلف اظهار کرد: آقا راحتتر استخدام میشود تا خانمی با همان شرایط. اگر هم خانمی استخدام کنند، تلاش میکنند که خانمی مجرد باشد تا بتواند با تمام انرژی و هر چندساعت که میخواهند، برایشان کار کند. علت این موضوع این است که زیرساختها برای ورود خانمها به مشاغل مختلف مناسب نیست درنتیجه خانمها را کنار میگذارند تا روند کاری بهتر پیش برود.
مسئول اسبق خواهران جامعه اسلامی پیرامون ابعاد مختلف هویتی زنان تاکید کرد: شرایطی برای حضور خانمها در عرصه کار، همزمان با کار در منزل و رسیدگی به خانواده، فراهم نشدهاست و مثلا انتظار جامعه از خانمی که تحصیلات عالیه دارد و زمان برای کسب مهارت گذاشته است، این است که پس از ازدواج، بین کار در منزل و کار بیرون یکی را انتخاب کند.
وی پیرامون با بیان این که اگر خانمها وارد محیط کار شوند، معمولا شغلهای دست چندم برای آنها در نظر گرفته میشود، تصریح کرد: گویا سقفی نامریی برای خانمها وجود دارد. گاهی خانم مجبور میشود خود را شبیه آقا کند و مانند یک آقا کار کند؛ که این مصداقی از خشونت است. درواقع ما به یک جنبش فرهنگی نیاز داریم.
رضویعلوی از فعالین سابق دانشجویی دفتر تحکیم وحدت درباره واژه خشونت اظهار کرد: واژهٔ خشونت در ذهن ما با شدت همراه است. برای همین گاهی بعضی ظلمها علیه زن به نظر نمیآیند.
وی تاکید کرد: باید توجه داشت که در جمهوریاسلامی حتی یک مورد خشونت هم زیاد است و نباید در فضای کلان و سیاستگذاریها از این موضوع گذشت.
وی به برخی خلأهای قانونی اشاره کرد و گفت: در برخی موارد مشاهده میشود که خشونتی اتفاق میافتد، اما پلیس اجازهٔ ورود به منزل ندارد و نمیتواند دخالت کند؛ این مسائل باید جدی گرفته شود.
رضوی علوی با بیان این که خشونت ساختاری به معنی نادیدهگرفتن زن در فضای ساختاری است، تصریح کرد: در مسائل شغلی و فعالیتهای اجتماعی، به سبب فراهم نبودن برخی امکانات برای خانمها، رشدشان کمتر یا سختتر از آقایان اتفاق میافتد.
وی افزود: میبینیم که چون خانم مسئولیت اقتصادی خانواده را بر دوش ندارد، در محل کار حقوق او نادیده گرفته میشود یا مبلغ کمتری به او پرداخت میشود.
رضوی علوی با بیان این که باید اجازه دهیم که هرکس به اندازه ظرفیتش بتواند کار کند و شایستهسالاری حاکم باشد، گفت: گاهی میگویند که خانمها تلاش کافی نکردند که به جایی برسند، این در حالیست که اصلا فرصتها از آنها گرفتهشدهاند.
وی در نقد مردانه بودن فضای کار حوزه زنان گفت: ما میبینیم که آقایان در حوزهٔ زنان پژوهش میکنند و مستند میسازند! نه اینکه این موضوع بد باشد اما باید گفت پس زنان کجا هستند؟ چرا فضای کار حوزهٔ زنان مردانه است؟
وی افزود: به خانمها میگویند شبیه فلان خانم موفق مسئول شوید تا آقایان برای ملاقاتتان وقت بگیرند. سوال این است که آیا همهٔ آقایان مسئول تا آن اندازه تلاش کردهاند و در آن حد هستند؟
رضوی علوی با با بیان این که نباید این باشد که زنان حتما رئیسجمهور یا وزیر و مدیر شوند تا بتوانند تاثیرگذار باشند، تاکید کرد: اگر خانمی تلاش کرد و استعداد داشت باید در همان حد از استعدادش استفاده شود و گرنه هم به خانم ظلم میشود و هم به جامعه.
مهدیه منافی مسئول پایگاه تحلیلی خبری «مومنات» با نقد روز منع خشونت علیه زنان اظهار کرد: غرب با مشخصکردن روزی برای منع خشونت علیه زنان، واکنشی نسبت به ظلمِ روا داشته به آنها، انجام داد و تلاش کرد نیاز زنان را اینگونه پاسخ دهد. ما هم همین را عیناً در جامعهٔ خود آوردیم. وسع فمینیسم برای پاسخ به نیاز زنان در یک حدی بودهاست و اینکه ما هر پاسخی را که فمینیسم ارائه داد، همانطور در جامعهٔ خود بیاوریم، مسالهساز است.
وی با بیان این که در غرب، رویکرد قانونمحور در جریان است، عنوان کرد: قانون آخرین مرحله و مرزبندی نهایی برای محافظت از خانم است. این قانون باعث نمیشود که انسانها فرد بهتری شوند و بهتر عمل کنند. ما باید به پیش از ظلم فکر کنیم و مراحل را طی کنیم و سپس اگر ظلم اتفاق افتاد، قانون به کمک خواهدآمد.
منافی با بیان این که قدرت سه ساحت سخت، نیمه سخت و نرم دارد، پیرامون ظلم تمدنی فمینیسم علیه زن تصریح کرد: قدرت سخت همان روحیهٔ جنگجویی و توان جسمیاست و قدرت نیمهسخت، سیاست و اقتصاد را شامل میشود و در نهایت قدرت نرم که همان قدرت تصرف ذهنها و قلبها است و بالاترین سطح قدرت است. ما ساحت قدرت زن را قدرت نرم، و ظلم تمدنی فمینیسم علیه زن را، محدود کردن قدرت او در ساحت سخت و نیمهسخت میدانیم.
وی افزود: آنها زن را از عرصهٔ قدرت نرم خارج کردند و به سمت باطل بردهاند. میبینیم که در فیلمها و سریالها زنی زیبا با جذابیتهای جنسی را به تصویر میکشند که توانمندیهای مردانه دارد. این زن را به عنوان الگو معرفی میکنند.
منافی با بیان این که ایراد دیگر فمینیسم این است که زنان را فقط از منظر زنان بررسی میکند و قانون را به عنوان ابزار حمایتی معرفی میکند، عنوان کرد: ما میبینیم پس از موج دوم فمینیسم و افزایش قانونها، خشونت علیه زنان در کشورهایی که بسیاری از این قانونها تصویب شدهاند، (مانند فنلاند و سوئد و..) افزایش پیدا کرد. این به دلیل تعریف اشتباهشان و پاسخ غلطشان به مساله است.
وی در نقد تک رویکردی بودن فمینیسم اظهار کرد: ما به زنان قدرت دادیم و توانمندشان کردیم؛ اما آیا مردان هم به اندازهٔ زنان رشد کردهاند؟ این موضوع برای خود زنان مشکل ایجاد خواهد کرد.
طباطبایی پیرامون مردواره شدن زنان اظهار کرد: ما در بستر جامعه، هم همسر هستیم، هم مادر و هم قصد ادامه تحصیل و کارکردن داریم اما مشاغلی که برای ما تعریف میشوند مانند آقایان است.
وی در نقد نامساعد بودن شرایط برای تحصیل توام با مادری تصریح کرد: آقایان برای ادامه تحصیل بعد از ازدواج، دغدغهٔ «بچه را کجا بگذارم» ندارند! این دغدغه مخصوص خانمهاست. مثلا نزدیک دانشگاه مهدکودک وجود ندارد و مسئولین نمیپذیرند که باید باشد! برای ما از حضرت زهرا و حضرت زینب (سلامالله علیهما) مثال میزنند که هم فرزند داشتند و هم در عرصه اجتماعی حضور داشتند! انتظار دارند که خانم شاغل همزمان به افزایش جمعیت و فرزندآوری نیز کمک کند! اما شرایط و تسهیلاتی قرار نمیدهند؛ مثلا بازهٔ تحصیل را برای افراد بچهدار (چه خانم و چه آقا) بیشتر نمیکنند و توقع دارند مانند یک فرد مجرد، درس خود را تمام کنند و از پایاننامه دفاع کنند.
وی در خصوص مردواره شدن زنان اظهار کرد: در این خصوص چهارچوبی قرار دادهاند که اگر وارد آن بشوی میگویند شبیه مردها شده و اگر نشوی کنار گذاشتهخواهیشد. مثلا ساعت کاری را تا ۷ شب میگذارند و بعد میگویند مثل مردها کار میکند و تا ۷ شب بیرون است! خب ساعت کاری را کم کنید.
طباطبایی با بیان این که یک خانم میتواند بدون مقام و منصب هم توانمند باشد، تاکید کرد: راهحل اینها فقط قانونگذاری نیست چون نمیتواند به تنهایی کافی باشد. باید فرهنگسازی شود و گفتمانهایی شکل گیرد تا بستر مناسب فراهم شود.
زارع با بیان این که ما مقام و منصب را برای زن ارزش نمیدانیم، تصریح کرد: ما باید از استعدادی که زنان دارند استفاده کنیم. طبق دین ما هر کسی تکلیفی بر گردن دارد که باید آن را انجام دهد. در اینجا توانمندسازی در حال شکل گرفتن است اما بستر مناسب ایجاد نشده و افراد نمیدانند پس از توانمندشدن چه باید بکنند. باید بسترهای مناسبی ایجاد شود و مسائل خانواده و فرزند نیز تسهیل شود.
وی در نقد تک الگویی برای زنان گفتظ: نباید یک الگو را برای همه گذاشت. مثلا فلان خانم که هم مادر خوبی است و هم در عرصهٔ اجتماعی خیلی فعالیت دارد و هم تحصیلات عالی دارد و... . باید در نظر گرفت که همهٔ افراد اینگونه نیستند و در توان هر کسی نیست که همهٔ این کارها را با هم انجام دهد.
وی پیرامون شایسته سالاری اظهار کرد: ما شاهد شایستهسالاری حتی برای آقایان هم نیستیم اما مساله این است که اصلا فرصتی برای یک خانم برای کسب تجربه نیست و شناختن شایستهبودن یا نبودن اتفاق نمیافتد. میبینیم که یک نامزد ریاستجمهوری وعده میدهد که وزیر خانم معرفی خواهد کرد. خوب این صرفا برای جلب نظر بخشی از جامعه است وگرنه صرف این که وزیر یک خانم باشد، مطرح نیست.
رضوی علوی با بیان این که ما با استناد به اسلام، به دنبال برابری جنسیتی نیستیم و میخواهیم با توجه به خلقت و تواناییهای خود بیشترین اثرگذاری را در خانواده و اجتماع داشتهباشیم، پیرامون نبود بستر فعالیت برای زنان بعد از فارغالتحصیلی گفت: پس از فارغالتحصیلی ما بستر خاصی به جز کار نمیبینیم. دیگر مساجد فعال نیستند و بسیج هم کم رونق شده است. در حالی که ما پس از انقلاب از وجود این بسترها بسیار استفاده کردیم. اکنون اینها کمرنگ شدهاند و چیزی هم به عنوان جایگزین نداریم.
وی با تاکید بر اهمیت و لزوم اثرگزاری عنوان کرد: گاهی فکر میکنیم که اثرگذاری خیلی به ساختار گره خورده و مدام میخواهیم صرفاً ساختارها به کمک ما بیایند. ما باید به ظرفیتهای خود نیز توجه کنیم. باید خودمان به صورت خلاقانه و با استفاده از ظرفیت خود و خانه و خانواده و همسایه استفاده کنیم و عرصههایی برای اثرگذاری به وجود بیاوریم. همچنین به نیروی جوان و فکر تاثیرگذار نیاز داریم.
رضوی علوی در توضیح خشونت ساختاری که در ابتدای بحث به آن اشاره کرده بود، گفت: ما در موقعیتهای برابر با آقایان قرار میگیریم و ویژگیهای زنانه ما دیده نمیشود که باعث میشود گاهی دچار تعارض شویم. باید متناسبسازی ساختارها با ویژگیهای جنسیتی در نظر گرفته شود. مثلا آیا ما باید دقیقاً مانند مردان به مدرسه و دانشگاه برویم یا طور دیگری و در ساعت دیگری باید مدرسه برویم؟ این ساختارها در جامعه برابر در نظر گرفته شده اند اما در نهایت انتظار میرود که دو انسان متفاوت و بر اساس ویژگیهایشان ساخته شوند.
وی تاکید کرد: متاسفانه خیلی نباید به ساختارها امید داشت. زیاد این طور نیست که در سطوح بالا این دغدغهها را مطرح کنند و مشغول چارهاندیشی باشند. ما باید روی تواناییهای خود حساب کنیم.
مهدیه منافی پیرامون لزوم تعدد الگو برای زنان اظهار کرد: الگوهای بسیار موفق در عرصههای مختلف نباید حذف شوند؛ بلکه باید همهٔ زنان در شرایط مختلف الگوهای خود را داشته باشند. چه آن زن خانهدار چه مدیر و ... . همانگونه که الگوی ما از انبیا و اولیا متکثر است.
وی با بیان این که نباید تکبر زنان را با قدرت سخت مردانه اشتباه گرفت، تصریح کرد: گاهی به خاطر برخوردهای سرد و رسمی خانمی، گفته میشود که زن مردواره شده و قدرت سخت دارد، این در همهٔ موارد صدق نمیکند. چون اصلا طبق نظر اسلام، باید حریم نگه داشته شود و زن به طور رسمی و با تکبر وارد اجتماع شود.
وی افزود: از نظر اسلام شایسته این است که آقا و خانم در جایگاه خود تعریف شوند. یعنی طبیعی است وقتی آقایان مسئولیت اقتصادی خانواده را بر دوش دارند، خانمها ظرفیت شغلی کمتری داشته باشند.
منافی با بیان این که ساحت سخت و نیمهسخت، حوزهٔ قدرت آقایان است، تصریح کرد: طبق آیهٔ ۳۴ سورهٔ نسا «الرّجال قوّامون علی النساء بما فضّل الله بعضهم علی بعض و بما انفقوا..» که بخش سرپرستی و نفقهدادن را وظیفه مرد شمرده و حوزهٔ قدرت را مشخص میکند، این دو ساحت، برای آقایان است و خانمها تنها در صورت ضرورت وارد این حوزهها میشوند.
وی با اشاره به این که بیشترین حوزهٔ قدرت زنان، همان ساحت نرم است، تصریح کرد: به خاطر همان است که قرآن میفرماید: «لتسکنوا الیها». هر چند حوزه نرم برای آقایان هم در نظر گرفته شده و ما روایات فراوانی دربارهٔ لزوم مرد به محبت به خانواده داریم. مثلا اینکه حق فرزند، خشنود نگهداشتن مادر توسط پدر است. پس این ساحت فقط مخصوص زنان نیست.
منافی در خصوص ظلم به زنان در محکمههای قضایی اظهار کرد: یک دلیلی که باعث میشود زنان پیگیر حقشان در دادگاه نباشند، شرایط رفت و آمد به دادگاه است. خود حضرت آقا (مدظلهالعالی) فرمودند که این وضع نیاز به اصلاح دارد و باید شرایط فراهم شود تا حضور در دادگاهها برای زنان چه شاکیان و چه وکلا و... آسانتر شود.
وی تاکید کرد: کار دیگری که باید در دستگاه قضا اتفاق بیفتد، یکسانسازی رویه است. نباید بگذاریم قضات در مسائلی سلیقهای برخورد کنند. یعنی یک قاضی در یک شهر برای یک پروندهٔ خاص رایی بدهد و قاضی دیگر رای دیگری بدهد.
طباطبایی با اشاره به خلاهای قانونی گفت: قوانینی برای زنان وضع شدهاست اما هنوز در برخی حوزهها قانون وجود ندارد؛ یعنی فقط کار پژوهشی انجام شده و مطالبهای صورت نمیگیرد.
وی در نقد قوانین مرتبط با سقط جنین اظهار کرد: در کشور اگر به خانمی تجاوز جنسی شود و خانم باردار شود، اجازهٔ سقط داده نمیشود. در حالیکه میتوان با توجه به قاعده «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» قانونی در این مورد وضع کرد و نگذاشت که زیان متوجه زن و بچه شود. همچنین میدانیم که در اوایل بارداری که هنوز روح در جنین دمیده نشده، سقط مشکلی ندارد. اما این اجازه داده نمیشود و خانم مجبور است بچه را با شرایط بسیار سختی نگه دارد و برایش شناسنامه بگیرد. ما نیاز به تصویب قوانین در این حوزهها داریم.
رضوی علوی با بیان این که باید به فکر ساختارها بود، عنوان کرد: جریانسازی از کف و بدنهٔ جامعه اتفاق میافتد. حرفها به اندازهٔ کافی زده شده و تا حدی برای سیاسیون جا افتاده که باید فکری به حال حوزهٔ زنان بکنند. اکنون نوبت جریانسازی و بسترسازی است.
زارع با بیان این که باید الگوسازی متکثر انجام شود تا هرکس در هر نقشی الگوی درست خود را داشته باشد تا افراد در جایگاهی که هستند، خود را ارزشمند ببینند، گفت: حرکت جمعی باید از کف جامعه یعنی دانشجویان و تشکلهای مختلف آغاز شود.
وی افزود: در غرب کوچکترین و ظریفترین قوانین مربوط به حریم شخصی وجود دارد؛ اما آسیب زیادی هم در این حوزه دارد. این نشان میدهد که قانون تنها کافی نیست و باید فرهنگسازی صورت گیرد.
منافی در نقد ارائهی تک الگو برای زنان که زن موفق زنی است که تحصیلکرده و شاغل و همزمان مادر چند فرزند است، تصریح کرد: این تعریف نباید باعث شود که فردی که اینطور نیست، احساس کمارزشی بکند. اثرگذاری خوب است، اما بالاترین ارزش نیست. پس نباید کسی که اثرگذار نیست و مقام و منصب ندارد را فاقد ارزش بدانیم. نباید به کسی که خانهداری را انتخاب کرده گفت که حیف است که این همه درس خواندی و کار نمیکنی!
وی در نقد رویکرد آزادی خواهانه فمینیسم که منجر به ظلم به زنان شد، تصریح کرد: نباید مانند برخی رویکردهای فمینیستی، انقدر به حقوق زن بپردازیم که از آنور بام بیفتیم و در نهایت به زن ظلم کنیم. فمینیسم به دنبال آزادی زنان است اما با برخی رویکردها این آزادی یواشیواش از بین خواهد رفت و جایش را به ظلم خواهد داد.
وی تاکید کرد: سیمون دوبووار در کتابش «جنس دوم» میگوید: «هیچ زنی نباید در خانه بماند و همه باید بیرون کار کنند. نباید به زنان حق انتخاب داد؛ چون بعضی زنان دوباره همان روند سابق را پیش میگیرند.» این همان ظلم به زن است که البته اسلام آن را نمیپذیرد و به حکمت و عدل جایگاه زن و مرد را مشخص میکند.
گزارش از مهدیه دهقان