به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ همایش دولت سیزدهم و صنعت فضایی به همت بسیج دانشجویی دانشکده فنی دانشگاه تهران در دانشکده فنی این دانشگاه برگزار و در آن اصلی ترین چالشها و راهکارهای پیش روی دولت سیزدهم در زمینه صنعت فضایی با حضور سعید صدیقیان، معاون نظارت و توسعه راهبردی سازمان فضایی ایران، حسین شهرابی، مدیرعامل کنسرسیوم شرکت های خصوصی فضایی،  حسن حدادپور، عضو شورا عالی فضایی و امیررضا کوثری، استاد دانشکده فناوری های نوین دانشگاه تهران و در 6 زمینه "ساختار و معماری صنعت فضایی ایران" ، "قانون ملی فضا"، "اهداف و اسناد عالی این صنعت"، "فعالیتهای بخش خصوصی"، "ارتباط صنعت و دانشگاه " و "برنامه های دولت سیزدهم برای این صنعت" مورد بررسی قرار گرفت.

ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف باعث عقب ماندن کشور در رقابت فضایی

در ابتدا حسن حداد پور در مورد تغییر ساختار این صنعت نکات خود را بیان کرده و گفت: شورای عالی فضایی به عنوان نهاد بالادست متولی سازمان فضایی کشوراست. سازمان فضایی به عنوان متولی اصلی این حوزه برنامه هایی را طراحی و تدوین میکند و به تصویب شورای عالی فضایی میرساند و بعد اجرای قسمتهای مختلف ان را دنبال میکند. شاید اگر شوراعالی فضایی در این سالها تشکیل میشد، بحثهای عدم ثبات و تغییر رویکرد ها در ان حل میشد.

وی ناهماهنگی بین بخشهای مختلف را نقطه ضعفی دانست که موجب عقب ماندن کشور در رقابت فضایی با کشورهای دیگر شد. در ادامه این استاد دانشگاه شریف با اشاره به تشکیل شورا عالی فضایی پس از 11 سال به دستور رییس جمهور گفت: قرار است دومین جلسه هم با فاصله زمانی کوتاهی تشکیل بشود تا برنامه هایی که باید دنبال شود را بررسی کرده و ببینیم که به کجا رسیدند، تا برنامه بعدی با توجه به عقب ماندگی های اینها برای 4 سال اینده تدوین شود.

وی سپس در ادامه با اشاره به چالشهای این صنعت در حوزه برنامه و راهبرد در سالهای گذشته گفت: اول اینکه ما برنامه مدون که همه به آن قسم بخورند نداشتیم. دوم انکه برای انجام آن برنامه منابع مالی در نظر گرفته نشده بود؛ و سوم، منابع مالی هم که در نظر گرفته میشد در این موازی کاری ها مقداری از این منابع مالی هدر میرفت و در حقیقت آن هدف نهایی محقق نمیشد

وی با مطالبه گر خواندن  نقش مجلس و شوراعالی فضایی در بحث تغییرات ساختاری صنعت فضایی در ایران گفت: من توصیه نمیکنم تغییر ساختار فی البداهه اتفاق بیفتند آن هم به این دلیل است که تغییر یعنی دو سال عقب افتادگی کارها و اغلب باعث ریزش نیروها و ریزش منابع میشود. شاید همین ساختار فعلی اگرایراداتش را تشخیص بدهیم و برطرف کنیم بهتر باشد.

عدم تشکیل شورا عالی فضایی باعث ناهماهنگی در صنعت فضایی

در ادامه سعید صدیقیان  با اشاره به عدم شکل گیری همگرایی در بین بازیگران این صنعت در سالهای گذشته به علت عدم تشکیل شورا عالی فضایی، گفت: هرچند که معماری کلان اولویت هست اما با توجه به این ه ممکن است باعث یک توقف دیگری در این بخش شود به نظرم راهکاری میانبری که میتوانیم به موازات معماری کلان داشته باشیم این است که بتوانیم به یک برنامه منسجم بخش فضایی کشور برسیم. در واقع بتوانیم همه ظرفیت هایی که در کشور وجود دارد را در قالب ان برنامه همگرا بکنیم و مشخص بکنیم چه نهادی به عنوان کارفرما چه نهادی به عنوان مجری و چه نهادی به عنوان همکار ایفای نقش بکند.

وی تشکیل شورا عالی بعد از 11 سال را کمک کننده به بهبود اوضاع این صنعت خوانده و ضرورت تدوین برنامه بازنگری شده ضرب العجلی برای بخش فضایی را از اورده های این شورا دانست و گفت:وقتی این برنامه تدوین شود، تمامی بازیگران متعهد میشوند در چهارچوب برنامه نقش های خود را ایفا بکند. ما هم اذعان داریم همپوشانی هایی در حوزه فضایی داشتیم و سعی میکنیم در گام اول در قالب برنامه بلند مدت ده ساله با اولویت برنامه های دولت سیزدهم که همزمان با برنامه توسعه هفتم میشود ، تلاش کنیم تا جای ممکن در این خصوص تسریع ایجاد کنیم.

وی همچنین اعتبارات جدید تخصیص داده شده و توجه به نقش افرینی بخش خصوصی را نیز از دیگر اتفاقات مثبت اخیر در این حوزه خواند.

دولت روحانی، دوران یتیمی صنعت فضایی بود

در ادامه حسین شهرابی در این مورد گفت:ما چند تجربه بزرگ از نظر ساختاری در صنعت فضایی داریم. تجربه اول، تصویب برنامه اول در دولت احمدی نژاد که مثبت ترین اتفاق این صنعت بود. تجربه دوم، سازمان متمرکز واحد به نام سازمان فضایی بزرگ تشکیل دادیم. که چون خیلی ناپخته بود، بزرگ‌ترین اتفاق بد صنعت فضایی را رقم زد و برنامه های اول را هم تحت الشعاع قرار داد. تجربه سوم، عدم تشکیل شورای عالی فضایی در دولت روحانی که از عمد بود و به عبارتی دوران یتیمی صنعت فضایی بود.

وی سپس در تایید نکات حسن حدادپور و سعید صدیقیان در مورد نامناسب بودن تغییر ساختار صنعت فضایی در زمان فعلی افزود: باتوجه به اینکه بازیگرانی داریم که هر کدام در حوزه خود استقلال قانونی دارند، اصلا نباید آن‌ها را به طور ناگهانی تحت سازماندهی واحد آورد و اگر قرار است به این موضوع فکر شود باید در یک برنامه بلندمدت 10 ساله باشد.اما الان شورای عالی باید پیگیر برنامه ده ساله فضایی دوم باشد.

وی سپس به نقص های شوراعالی پرداخته و مواردی همچون عدم حضور بخش خصوصی در نمایشگاه معرفی دستاوردهای فضایی که در کنار این شورا برگزار شد را از جمله این نقصها دانسته و بر ضرورت عضویت رسمی معاونت علمی ریاست جمهوری در این شورا برای انتقال حرفها از جانب حاکمیت در بحثهای مربوط به بخش خصوصی تاکید کرد.

اهمیت تعاملات بین الملل در صنعت هایتک فضایی

 سپس امیررضا کوثری نکات خود را بیان کرده و گفت: سازمان فضایی تقریبا 15 سال است که در کشور ما تشکیل شده اما همواره در دوره های مختلف درحال تولد بوده و به بلوغ نرسیده است. این بالا و پایین رفتن نشان میدهد هنوز هدف دقیقی برای بخش غیرنظامی این صنعت متصور نیستیم و بازیگر اصلی ای در این زمینه وجود ندارد.

وی در ادامه عبور برنامه ریزی های این صنعت از نهادهای متولی قانون در کشور را از لازمه های ایجاد تداوم و ثبات و جلوگیری از تغییر سیاست سازمان فضایی با تغییر دولتها دانست و گفت: قبل از ساختار، هدف و فرهنگ سازی مرتبط بخش غیرنظامی فضا در کشورمهم است . بحث دیگر الگوبرداری است. ایده ی سازمان فضایی در زمان شکل گیری هم، قرار بود که از کشور های موفق در این زمینه مثل چین، الگو برداری بشود که این اتفاق هم به درستی رخ نداد. لکن دفعتا هم نباید تغییری رخ بدهد.

وی با اشاره به نکات صدیقیان گفت: زمانی که ما استراتژی را تدوین می کنیم ضرب الاجل معنایی ندارد و استراتژی در گذر زمان و آسیب شناسی های مختلف باید تدوین شود وگرنه همین اتفاقاتی که شاهدش بودیم باز هم رخ می دهد. نکته دیگر اهمیت تعاملات بین الملل در صنعت هایتک فضایی است. نکته ای که باید در تدوین سندهای بالادستی مورد توجه قرار بگیرد،یافتن راه بازنگری درسیاستهای کلی با توجه به وضعیت فعلی تحریمهاست.

وی در ادامه یکی از دلایل عدم موفقیت سازمان فضایی در ساماندهی به این صنعت را وجود متولیان مختلف و پراکندگی نهادها و مشخص نبودن تکلیف این سازمان دانست .

قانون بودجه سنواتی اثرگذار است

سپس حسن حدادپور در پاسخ به ضرورت تدوین قانون ملی فضا، پس از اشاره به تلاشهای قانونگذاری اسپیس ایکس در عرصه فضایی بر لزوم پویا و به روز بودن قانونی که در این زمینه در کشور تدوین میشود و همچنین توجه توامان به تعاملات بین الملل تاکید کرد. وی در ادامه به حرکت قدرتهای فضایی دنیا به سمت چارچوبگذاری برای این صنعت و شکل گیری مجمعهایی چون NPT این بار در حوزه فضا اشاره داشته و هوشمندانه عمل کردن در بحث قانون ملی فضا، توحه به شرابط روز و تسهیلگرانه بودن این قانون را از مولفه های مورد نیاز ان در تدوین دانست.

در ادامه این عضو شورای عالی فضایی، از وجود همگرایی بین بخش های مختلف فضایی کشور بر خلاف دوره پیشین خبر داد و گفت: چیزی تحت عنوان قانون تا کنون در داخل کشور برای ما محدودیتی ایجاد نکرده اما سرعتی هم ایجاد نکرده است. شاید در ادامه آنقدر خدمات فضایی توانستیم ارائه دهیم که مردم به چالش های قانونی برخوردند و آن وقت میشود گفت بله طبق قانون این اختلافات را میخواهیم حل کنیم ولی فعلا چنین سطحی از خدمات را نداریم.

سپس سعید صدیقیان افزود: ما یکسری اسناد بالادستی در حوزه فضایی کشور داریم که مهمترین آن سند جامع توسعه هوا و فضا کشور است که یکسری اهداف و سیاستگذاری هایی را تا افق 1404 ترسیم کرده و عنوان هدف هایی است که بصورت کلان برای صنعت فضایی مشخص شده اما مهم تر از چیزی که به عنوان اسناد بالا دستی هست، اثر این اسناد در قالب برنامه های 5 ساله توسعه کشور است که نشان داده می‌شود و مهم تر از آن قانون بودجه سنواتی است که اثر خودش را می‌گذارد. درواقع ما یک سری اهداف کلان تحت عنوان اسناد بالادستی داریم، یکسری اهداف کوتاه مدت در قالب برنامه های توسعه  داریم  و یکسری اهداف کوتاه مدت تر در قالب بودجه سنواتی داریم  که درواقع از همه چیز مهم تر است چون برای تحقق آن اهداف، بودجه مرتبط‌ پیش بینی می‌شود و مطابق با بودجهٔ پیش بینی شده، مطالبه گری از سمت نهاد های نظارتی شکل می‌گیرد. از این نظر بودن قانون ملی فضا خیلی کمک کننده هست و یک ضرورت است اما نبودش تا الان آنچنان آسیبی به بخش فضایی کشور نزده است.

حوزه بین الملل برای ورود به صنعت فضایی ما تسهیل بشود

در ادامه حسین شهرابی با اشاره به اینکه معمولا قوانین در کشور ما محدود کننده بوده اند گفت: اگر ما به دنبال قانون فضایی درکشور هستیم به این دوهدف باید برسیم : ما باید کاری کنیم که سرمایه های غیر دولتی ترغیب و وارد این صنعت بشوند و حوزه بین الملل برای ورود به صنعت فضایی ما تسهیل بشود. یعنی ما دیگران را ترغیب کنیم که ازخارج ازکشور بتوانند سرمایه گذاری کنند یا داخلی ها را برای اینکه بتوانند دربخش بین الملل کار بکنند ترغیب کنیم. به نظرم اگر دنبال قانون هستیم باید بصورت ایجابی وبا این رویکرد به آن نگاه کنیم .درغیر این صورت متاسفانه کارها را پیچیده میکنیم

سپس ایشان با ذکر مثالی از اسپیس ایکس و شکستن دو تابوی بزرگ "دولتی بودن و گران بودن" صنعت فضایی توسط این شرکت، گفت: اتفاق بزرگ در صنعت فضایی دنیا رخ داده است و این اتفاق ارزان سازی است که پیشران آن بخش خصوصی است.

وی در ادامه با اشاره به وجه داخلی و مردمی این صنعت و توجه به نیروی کار این حوزه گفت: در حال حاضر بالاترین بیکاری برای رشته هوافضاست. سازوکار دولتی نمی‌تواند پاسخگو باشد، هرکسی بیاید نمیتواند. موقعی مشکل حل میشود که زیست بودم کشور خصوصی بشود. صنعت باید طوری بشود که فارغ التحصیلان احساس کنند اگر بخواهند کار کنند می‌توانند. نقش حاکمیت تسهیل، سرعت بخشیدن و گرفتن ریسک های این کار است.

مدیرعامل کنسرسیوم شرکتهای خصوصی فضایی در ادامه بر پیگیری دو مولفه خصوصی سازی و نگاه بین المللی به صنعت فضایی تاکید کرد.

ارتباط پژوهشکده های صنعت فضایی با دانشگاه

پس از ایشان، امیررضا کوثری با برشمردن بخش خصوصی بعنوان یکی از ارکان قانون ملی فضا، کمبود بحثهای علمی و تکنولوژیکی در نسخه فعلی و در دست تدوین قانون ملی فضا و واگذاری این موضوعات به اینده را نگران کننده دانست و گفت: باید بودجه و سرفصل مشخصی از نهادهای متولی به این امر تخصیص پیدا کند و حمایتهای لازم تداوم داشته باشد. در تدوین قانون باید جایگاه همه بازیگرها دیده شود ولی هنوز این قانون به پختگی لازم نرسیده و تنها به نکات اولیه و بعضی از بازیگران پرداخته است و نوعی عدم توازن هم در این پیش نویس بود که با پیگیری ها در شورا عالی فضایی ان شاالله اصلاح شود.

سپس این استاد هوافضا در مورد چالش های ارتباط صنعت و دانشگاه اشاره به وضعیت ارتباط دانشگاه، اساتید و دانشجویان علوم پزشکی با حوزه مرتبط و به کارگیری مناسب از توانمندی انها و مقایسه این وضع با دانشکده های فنی و انقطاع به وجود امده با صنعت گفت: در صنعت فضایی این مسئله بیشتر است و در حال حاضر تشدید هم شده است. ما باید دنبال راهکار باشیم و الگوی حوزه پزشکی الگوی مناسبی است، اساتید و دانشجویان پزشکی در دل بخشها و سازمانهایی که باید خدمت رسانی بکنند حضور دارند، یکی از راهکارهایی که میتوان برای این مورد پیشنهاد داد، پژوهشکده هایی است که در بخشهای مختلف تشکیل شده است.

وی سپس با برشمردن وزارت علوم و دانشگاه به عنوان پایگاه اصلی تحقیق ، یکی از راهکار رفع این خلا موجود را اتصال پژوهشکده ها به دانشگاه ها دانست و گفت: شاید تامین بودجه اینها خارج از توانمندی دانشگاه ها باشد ولی میشود اجازه داده شود اساتید و دانشجویان ارتباط مستمری با این ها داشته باشند.

سعید صدیقیان،معاون نظارت و راهبرد سازمان فضایی در همین زمینه افزود: ضرورت مدیریت و توسعه مدیریت و پژوهش و فناوری جزو برنامه هایی هست که ما هم آن را قبول داریم. در حال حاضرهم  پروژه مطالعاتی تعریف شده که ماتریس فناوری های مرتبط با برنامه های راهبردی سازمان فضایی ایران تدوین شود که این باعث میشود نقش دانشگاهها هم پررنگ و پررنگ تر شده و تا چند ماه اینده این ماتریس ارائه میشود.

سپس حسین شهرابی اشاره ای به اهتمام دوره قبل در زمینه خصوصی سازی داشته و گفت: در این سه سال اخر، دو کار در حوزه خصوصی سازی را پیگیری کردند، یکی برگزاری مناقصات بود و یکی هم پروانه اپراتوری که فعال شد.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه بر رسیدن به نقطه ای که " یک تیم کوچک نوآوری بتواند یک منظومه کوچک ماهواره ای را ایجاد کند" گفت: ما همواره دنبال بازیگران پولدار هستیم و این اشتباه است. بخش حاکمیتی در این زمینه باید مطالبه گری کندد نه که خودش پاسخگو باشد . جایی که بخش خصوصی توانمندی دارد دولت وارد میشود و مانع ایجاد میشود درحالی که دولت باید نقش مطالبه گری داشته باشد تا اعتماد در صنعت فضایی شکل بگیرد و شرکت خصوصی در مدت چندساله به مرحله عملی برسد که متناسب با آیین نامه ها باشد.

ارتباطات بین الملل برای بخش دولتی خیلی محدود شده است

در ادامه حسن حدادپور با اشاره به نبود قوانین مرتبط در این زمینه گفت:  من موافقم که همین الان برای این کار ظرفیت وجود دارد، ولی قوانین و مقررات و آیین نامه هایی که در ارگانهای دولتی وجود دارد، اصلاً امکان این کار را نمی دهند. متناسب با این ایین نامه ها یک مسیر میتوان باز کرد که شرکتهای خصوصی ورود کنند. باید این بلوغ متناسب با شرایط فعلی کشور باشد.

وی در ادامه در مورد نقش شوراعالی فضایی در کمک به بخش خصوصی افزود: یکی از مصوبات شوراعالی فضایی این بود که وزارت امور خارجه تسهیل گری لازم را برای کمک به شرکتهای دانش بنیان در زمینه بین الملل داشته باشد.

امیررضا کوثری نیز در اشاره به حوزه بین الملل دراین صنعت و برشمردن دانشگاه و بخش خصوصی به عنوان نقش افرینان این زمینه گفت: ارتباطات بین الملل برای بخش دولتی خیلی محدود شده است. نقش بازیگرها و صنایع مرتبط و بخش خصوصی باید دیده شود. صرف بازبینی برنامه ریزی ها کفایت نمیکند و باید با دید استراتژیک به این مسئله نگاه کرد.

در ادامه صدیقیان در ارتباط با راهبردها و برنامه های دولت سیزدهم برای صنعت فضایی گفت: شتاب بخشی به صنعت فضایی در دولت سیزدهم در دستور کار است و این توسط شخص رییس جمهور مطالبه شد. این شتاب بخشی بدون حضور بخش خصوصی امکان پذیر نیست.برای اینکه بخش خصوصی هم بتواند در این زمینه ایفای نقش کند یکسری وظایف را قطعا باید دولت انجام بدهد هم در خصوص موضوعاتی که برای تسهیلگری ست، و هم پرداختن به یکسری حوزه های کاری که از لحاظ اقتصادی هیچگونه توجیهی برای بخش خصوصی کشور ندارد، از قبیل توسعه زیرساخت های آزمایشگاهی .زمینه ی دیگری که اولویت دولت است، تثبیت مدار های عملیاتی پایین است که مهم ترین هدفی است که در حوزه فناوری پیگیری میشود چون اگر ما دسترسی به مدار های عملیاتی­مان را تثبیت بکنیم قطعا خودش میتواند محرک بازار باشد و هم خیال بخش خصوصی و هم دولت را در راستای شکل گیری ماموریت هایی که در حوزه فضایی کشور هست راحت میکند .چون هیچکدام از ماهوره های ما به مرحله تست عملیاتی در مدار های خودش نرسیده و این واقعیتی است که با آن مواجه هستیم و این به عنوان مهم ترین ماموریت دولت ۱۳ ام هست که هم وزارت ارتباطات و هم وزارت دفاع را به ان ملکف کرده است. دولت خودش را  مکلف میداند تا هر کدام از زیرساخت هایی که لازم است را در بازه زمانی ۱۴۰۳ محقق بکند. با شکل گیری این موضوع میتواند موضوعاتی مثل منظومه ها و کاربرد ماهواره های بومی شکل بگیرد. در کنار آن بحث توسعه کاربرد خدمات  و داده ها و تصاویری که در دستور کار سازمان فضایی هم هست هم قرار میگیرد.

وی در پایان افزود: ما باید همزمان به صورت متوازن هم در سیاست گذاری ایفای نقش بکنیم و هم با توجه به عقبه هایی که در سازمان فضایی کشور بوده  هم در زمینه فناوری و هم در زمینه توسعه کاربرد ، کار انجام بدهیم. تا زمانی که خدمات فضایی را ترویج و برای ان کاربردسازی نکنیم ، ضرورت پرداختن در حوزه فناوری یا توسعه فناوری صنعت فضایی هم شکل نمیگیرد .