به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ نوغان در گذشته یکی از مناطق چهارگانه ولایت توس بود که امام رضا(ع) در هجرتش از مدینه به توس به این منطقه پا نهاد، از آن جهت که اغلب مردم این منطقه به پرورش کرم ابریشم مشغول بودند، آن را "نوغان" نامیدند و تا به امروز با گسترش سناباد قدیم که به نام "مشهد" تغییر کرد، به همین نام در اذهان عمومی ماندگار شده است.

محله نوغان کنونی نیز که بازمانده منطقه نوغان در گذشته بوده، تقریبا در جوار بارگاه منور رضوی قرار گرفته و یکی از محله های قدیم شهر مشهد است که بافت خود را حفظ کرد اه و کمتر دستخوش تغییر قرار گرفته است. به گواه تاریخ پس از شهادت امام رضا(ع) نخستین بیرق عزا برای آن حضرت در محله نوغان، آن هم توسط زنان سیاه پوش اش برخاست، نخستین گریه ها و مویه ها برای شهادت جانسوز امام رئوف از این محله به گوش رسید و نخستین حرکت هیات عزاداران در این محله برپا شد و مسیر خود را به سمت مرکز شهر آغاز کرد.

یکی از مکان‌ها و زمان‌هایی که زنان گوی سبقت همت را از مردان مرد ربودند، مراسم تشییع پیکر وجود نازنین مولا امام رضا(ع) بود که زنان محله نوغان، یکی از محله‌های بسیار کهن خراسان، آن زمان که از تاریخچه مشهد اثری و خبری نبود، حماسه آفریدند.

از همان روزی که امام رضا(ع) پای به روستای نوغان نهاد، این روستا در تاریخ شیعیان ماندگار شد. اگر چه مامون در تمام دوران ولایتعهدی امام رضا(ع) در تلاش بود تا از محبوبیت ایشان بکاهد و همواره این هراس را داشت که حلقه‌ای عظیم از دوستداران گرد آن امام همام شکل گیرد ولی فراموش کرده بود که حق و حقیقت و نور ولایت خاموش شدنی نیست؛ نوغان و زنانش به او نشان دادند که حتی با شهادت آن حضرت، عشق به ضامن آهو عشق به عالم آل محمد (ص) دیرینه و جاودان خواهد ماند.

بیش از هزار سال پیش، در روزی که انسانیت به راستی عزادار شهادت هشتمین خورشید تشیع بود، شیرزنان نوغان طرحی بی‌بدیل را رقم زدند.

حماسه ای از بانوان ایرانی که ماندگار شد

۱۲۰۰ سال پیش با شهادت غریبانه امام رئوف حضرت ثامن الحجج(ع) زنان نوغان هنگامی که از شهادت مولا امام رضا(ع) با خبر شدند، با بخشیدن مهریه‌های خود به شوهرانشان، اجازه گرفتند تا در آن هنگامه غمبار و حزن انگیز که سلاله پاک رسول خدا(ص) به زهر مأمون عباسی تا عرش عروج کرده بود، شاخه‌های گلی را تهیه دیده و برای عرض ارادت به امام الرئوف(ع) راهی تشییع پیکر شدند و بسیار پرشکوه در این مراسم جانسوز و جانگداز شرکت جستند و این کار نیک غریب نوازی و مهمان نوازی را برای خود به ثبت رساندند، اقدامی که برای همیشه تاریخ ماندگار بوده و خواهد ماند.

زنان نوغان نخستین کسانی بودند که مویه کنان در جوار پیکر پاک فرزند فاطمه(س) حاضر شدند و پرپر شدن لاله باغ مصطفی(ص) را به مادرش زهرا(س) تسلیت گفتند و امروز زنان نوغان با آمدن سی‌ام صفر شیون می‌کنند، اشک می‌ریزند و در رثای مظلومیت شهیدی که امیر مهربانی بود و توسط شقی‌ترین مردم، فرسنگ‌ها دور از وطن، به شهادت رسید، خون می‌گریند.

تاریخ گواهی می‌دهد که بانوان محله نوغان اولین گروهی بودند که با نشان دادن جرأت و شجاعت بر گرد پیکر مطهر امام رضا(ع) جمع شده و به عزاداری پرداختند و البته به آسانی این اتفاق نیفتاد چرا که در حکومت سراسر ظلم و تزویر مامون عباسی این شیرزنان با بخشیدن مهریه خود به همسران‌شان، اجازه عزاداری برای مولای‌شان را کسب کردند.

زنان نوغان، سیاه‌پوشانی که از سر ارادت به حضرت دوست بر سروسینه‌زنان از خانه‌ها بیرون آمده و در حالی که گل و خاک بر سر می‌ریختند، با مولای خود وداعی تاریخی را رقم زدند.

بانیان این حرکت به عزاداری در روزهای شهادت بسنده نکردند، بلکه هر ساله و در سالگرد این ایام باز هم زنان نوغان بودند که در دهه آخر صفر به استقبال از زائرین رضوی در جوار آن مضجع شریف می‌پرداختند و محوریت نذورات نوغانی‌ها به این ایام اختصاص یافت.

شجاعت زنان از مصلحت‌اندیشی مردان سبقت گرفت

از همان زمان شهادت آقا امام هشتم زنان در عزاداری پیش‌قدم شدند و برای به دست‌آوردن رضایت همسران‌شان مجبور به بخشیدن مهریه‌های خود شدند. ماجرای نوغان از جاهایی است که شجاعت زنان از مصلحت‌اندیشی مردان سبقت گرفته است.

در منابع ذکر شده که زنان نوغانی در دهه آخر ماه صفر، نقش پررنگی در اقامه عزای اهل بیت در مشهد داشته اند و با پر رنگ نگه داشتن مراسم روضه‌خوانی و راه‌اندازی اولین دسته‌های سینه‌زنی با وجود خفقان حاکم  دین خود را به شریعت ادا کرده اند.

از دوره صفوی که اوج قدرت مذهب شیعه در ایران است، در محله نوغان و محله‌های منتهی به حرم رضوی(ع) مراسم عزاداری تا زمان رضاخان پررونق ادامه یافت اما در دوره پهلوی اول برگزاری مراسم عزاداری به صورت علنی متاسفانه متوقف شد. اما بعد از انقلاب اسلامی دوستداران اهل بیت(ع) با زنده نگه داشتن سنن حسنه عزاداری هم به اجتماع خدمت کردند و هم به نوعی در مسیر عاقبت به خیری و خود سازی با سرعت بیشتر حرکت کردند.

زنان نوغانی نخستین دسته عزاداری ثامن الحجج(ع) را به راه انداختند

بانوان محله نوغان اولین گروههایی بودند که با نشان دادن جرأت و شجاعت بر پیکر مطهر امام رضا(ع) جمع شده و به عزاداری پرداختند. آثار و برکات حرکت زنان نوغان در ۱۲۰۰ سال پیش در مراسم عزاداری امام رضا(ع) در احقاق حق زن، در تاریخ جهان بی نظیر است. درحالی که امروزه جریان فمینیست به دنبال برابر کردن حق زن با مرد است، اسلام در برخی شرایط زن را برتر از مرد می داند.

اسلام زن را در برجسته ترین مظاهر زندگی اجتماعی به صورت وجودی موثر قرار داده و زنان در عرصه های اجتماعی، سیاسی و بین المللی نقشهایی را ایفا می کنند که از عهده هیچ مردی ساخته نیست. زنان  در واقعه عزاداری ۲۰۰ زن نوغان در زمان شهادت امام رضا(ع) حرکتی را در تاریخ به وجود آوردند که به وسیله آن جریان شهادت امام از غربت خارج شد و به عنوان سرچشمه نهضت آن حضرت، نقشه سیاسی حاکمان جهان اسلام آن روز را به هم ریخت.

حرکت بزرک زنان نوغان تنها یک سوژه ذکر مصیبت نیست بلکه باید با تبیین این حرکت ابعاد پنهان مساله را روشن شود. چراکه برپایی عزاداری برای امام رضا(ع) نیاز به بخشیدن مهریه نداشته است، بنابراین محققان باید به این مساله بپردازند که زنان نوغان به دنبال چه بودند که به خاطر آن حاضر شدند مهریه خود را ببخشند. زنان شیعه محله نوغان بعد از شهادت حضرت رضا(ع) با گذاشتن نامهایی مانند عبدالرضا، علی‌رضا، محمدرضا، غلامرضاو ... در ترویج نام و یاد اما هشتم(ع) نقش بسزایی ایفا کردند.

زنان نوغان اولین کسانی بودند که بعد از تشییع امام رضا(ع) در جوار مدفن آن امام در رثایش گریستند و این سنت را به قدمت ۱۲ قرن زنده نگه داشته‌اند. در بیش از هزاره ای بعد از آن غروب حزن انگیز که سلاله پاک رسول خدا به زهر مامون عباسی، تا عرش خدا عروج کرد، نوغان همواره نوحه خوان حزن این شهادت غریبانه است.

سنت ۱۲۰۰ ساله زنان نوغان در رثای غریب طوس

امروز نیز همچون سال‌های گذشته همزمان با سالروز شهادت امام رضا(ع) زنان محله قدیمی نوغان مشهد به تاسی از مادران و پیشینیان خود در حالی که شاخه‌های گل در دست داشتند پس از عزاداری در مسجد محله خود، حرکتشان را همزمان با دسته‌روی هیات‌های مذهبی در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر رضوی آغاز کرده و در امتداد سنتی هزار و ۲۰۰ ساله مویه کنان رهسپار حرم مطهر رضوی شدند تا ضمن یادآوری این حرکت مهم و تاریخی، صحنه‌ای دیگراز دلدادگی به حضرتش را نشان دهند.
یک هزار و ۲۰۰ سال است که رسم دلنشین نوغانی‌ها قلب‌های محزون و شکسته را برای شنیدن نوای تعزیه و نوحه‌های شورانگیز مهیا ساخته و بازهم این زخم قدیمی در دل عشاق خانه کرده است. نوغان از آن‌جا به بلاد دیگر سروری یافت که مادران این روستا فرزندان خود را به نام‌هایی چون رضا،غلامرضا، علی‌رضا و محمدرضا آراستند. حتی امروز که مشهدالرضا به شهری گسترده و پهناور تبدیل شده است، نوغان و شیر زنانش با افتخار بر اوج تاریخ ایستاده است.

*گزارش از معصومه احمدی